Сотовый телефонсуз жашау

АБШ-да къырал школлада электрон гаджетле кенг жайыла баргъан заманда, бир-бир байла уа юйлеринде аланы жюрютюуге чек саладыла. Психологла айтханнга кёре, байланы бла жарлыланы сабийлерини араларында башхалыкъла кёпден-кёп эслене барадыла.  Иш аланы къолларында гаджетлени багъалыкъларында угъай, аланы жокълукъларындады. Къолайсыз юйюрледе сабийле, сейир жолоучулукъгъа барыргъа, зауукълукъ алыргъа онглары болмай, сау кюнню телевизор аллында кечине эселе, байланыкъыла тёрели агъач илляуладан, таза хауада оюнладан, башха затладан да кем къалмайдыла.

Халкъда къолайлы ата-аналаны сабийлерини интернетге къошулургъа, жангы техниканы хайырланыргъа бирсиледен эсе уллуракъ онглары болады, жарлыла уа аллай затладан кем къаладыла, деген оюм жюрюгенли алай кёп заман озмагъанды. Болсада жашауда алай тюйюлдю. Шёндюледе электрон гаджетлени Америкада къырал школлада бла садикледе тири сингдире барадыла, энчи иели билим бериу учреждениялада уа аллай жангылыкълагъа чек салынады.

Сёз ючюн деп айтсакъ, «Силикон ёзенде» ишлегенлени сабийлери жюрюген Вальдорфский школда шёндюгю электрон устройстволаны хайырланмайдыла. Аны къой, ИТ- компаниялада ишлеген эмда бай  ата-анала да юйлеринде аллай затланы  жюрютюрге эркин этмейдиле. Common Sense Media тинтиучю компанияны билдириуюне кёре, къолайсыз юйюрлени сабийлери экран  аллында сегиз сагъатны оздурадыла. Байланыкъыла уа – алты.

- Россейде «цифралы башхалыкъны» сылтауун  мен юйюрлени къолайлыкъларында кёрмейме, - дегенди РАНХиГС-ни жамауат илмула институтуну когнитив тинтиуле лабораториясыны келечиси, акъылбалыкъ болмагъанла бла ишлеген «Перекрёсток» араны илму жаны бла башчысы Кирилл Хломов. – Ол, баям, ата-аналаны сабийни юйретиу амалларына, социал-интеллект жаны бла айныгъанларына кёре болгъан ишди.

Компьютер оюнланы бла тюрлю-тюрлю гаджетлени къураучула уа  гитче тёлюню эсин бийлер ючюн, аллай продукцияны жарашдырыугъа психологланы да къатышдырадыла.

- Быллай электрон продукцияны талай замандан сатып алып башларыкъла  шёндюгю сабийледиле. Ол себепден  аланы быллай затлагъа гитчеликден окъуна юйретирге кюрешедиле, - дейди Кирилл Хломов. – Сёз ючюн, YouTube канал, мультфильмни кёргюзте тургъанда, ортасына рекламаны сугъады. Ол а адамны эсин бийлеудю. Башха амал да барды: компьютер оюнда жашауну къайтарыр ючюн, сагъат бла жарым сакъларгъа керекди. Алай тёзюмсюзле уа ахча тёлеп, ол болжалны къысхартыргъа  боллукъдула. Алай бла уа оюнланы чыгъаргъанла байыкъланадыла.

 Битеу ол  затла  ата-аналаны ауара этедиле, сабийни къолундан смартфонну сыйырыргъа арталлыда амал болмагъанча сундурадыла.

- Ол алай тюйюлдю, аны бир къыйынлыгъы жокъду, - дейди психолог. – Сабийлеге жубанырча башха амал берсегиз, ала экран  аллындан бек женгил къобарыкъдыла. Мында бир затны ангыларгъа керекди: ала ол амалны кеслери къураялмайдыла, ол ата-ананы эмда бир жаны бла школну да борчуду. Юйюрде конькиледе неда лыжалада учуу, киногъа, театргъа барыу деген затла тёреде эселе, ол борчну женгил тамамларгъа болады.

Ачыкъ айтханда уа, проблема, асламысында, ата-анала смартфонлагъа кеслери жабышып тургъандады. Къарачыгъыз тамата тёлюге: офиследе олтургъанда, ишге баргъанда, транспортда болгъанда да,  кёзлерин экранлагъа тирегенлей турурла! Алай бла сабийини да андан айыргъан къыйын болгъан эсе,  иш осалына кетип тебирегенди. Гаджетни  къолундан кетерирге кюрешгенди  ол,  ачыуланып, кесин тюйюп тебирей эсе, аны  ол быллай электрон затсыз жашаугъа тюзелмегени баям болгъанын билигиз. Ол себепден  ата-ана аны юйретиуде башха амал табаргъа керекдиле неда болушлукъ излей психологлагъа тебирерге.

Омарланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: