Не къоркъуулу болумда да сакълыкъны, сабырлыкъны тас этеге жарамайды

Жарсыугъа, шёндюгю дунияда тынчлыкъ жокъду. Сауутланнган аманлыкъчыла билим бериу учреждениялагъа, солуу жерлеге, дин бла байламлы мекямлагъа окъуна чабыууллукъла этгенлерини юслеринден билдириуле эшитиледиле, ол санда айныгъан къыраллада да. Сёз ючюн,  13 ноябрьде Стамбулда терактны кезиуюнде 6 адам ёлгенди, 80-ден аслам а жаралы болгъандыла.

 Теракт болгъан жерде, неда жесирге тюшгенде адам саулугъун, жашауун сакълар ючюн кесин къалай жюрютюрге керекди? Бандитлени къолундан ачымаз ючюн къаллай жорукъла бардыла? Къысха статьяда бу магъаналы соруулагъа жууапла берирге сюебиз.

Оюн эсе да…

Бир ненча жыл мындан алгъа РФ-ни Къоруулау министерствосу  аскер журналистлеге «Бастион» юйрениуле къурагъан эди. Ала Шимал Осетия-Алания  Республикада болгъандыла эмда ары къыралны битеу регионларындан корреспондентле жыйылгъан эдиле, аланы арасында мен да.

Юйрениулени программасы кенг эм сейир болгъанды. Алай бютюнда уа журналист жесирге тюшгенде, кесин къалай жюрютюрге, террористле бла къалай сёлеширге кереклиси жаны бла дерс эсимде къалгъанды. Аны лекция окъуп угъай, бизни керти да   жесирге  алып юйретгендиле.

  Ол оюн болгъанын ангылагъанлыкъгъа, къолларында сауутлары болгъан адамланы  ичинде  жунчуйса, абызырайса, терк оюм эталмайса, къоркъаса. Артда ангылатхан эдиле бизге къаллай жангылычла этгенибизни. Къоркъуулу болумда уа аллай кемчиликле адамны жашауу бла байламлыды.

Жесирге тюшсенг

Шёндюгю кезиуде адам кесин къорууларгъа, жашауун сакъларгъа хазыр болургъа керекди,  ол санда психология жаны бла да.

Жесирге транспортда,  орамда, мекямны ичинде алыргъа боллукъдула. Бандитлени къолуна  тюшген эсенг, сабырлыкъ табып, сынаулары болгъан профессионалла  сени  къутхарыргъа хазырланнганларын ангыларгъа керексе. Аны ючюн а къачаргъа,  террористле бла демлеширге керекмейди. Быллай болум  аланы бютюнда ачыуландырлыкъды.

Эркин этилиринги кёп сакъларгъа тюшеригине да хазыр бол. Бу кезиуде уа акъылынгы башха затлагъа бурургъа кюреш: сюйген китабынгы, фильмни юсюнден сагъыш эт, акъылынгда тарихлени сана, назму окъу, тилек эт. Битеу бу затла  тынчайыргъа, сабыр болургъа болушурукъдула.

Бандитлени эслерин кесинге бурмазгъа кюреш: жиляма, сарнама, даулашма, эркин этигиз мени деп тилеме. Дагъыда бандитни кёзлерине къарамазгъа кюреш, ол да ачыуландырыргъа боллукъду.   Айтханларына бойсун. Алай бла кесинги, башхаланы да жашауларын къутхарлыкъса.  Быллай къоркъуулу болумда магъанасыз жигитлик  кёргюзтюрге керекмейди.

Кёп заманны ашсыз, суусуз турургъа, кёзлеринги  быстыр бла чулгъаргъа тюшеригине хазыр бол.  Теберге къоймай эселе, олтургъан жерингде аягъынгы, къолунгу къымылдатыргъа кюрешип, санларынгы ишлетгенлей тур – аз-аздан, террористле эслемезча.

Жесирле террористле бла бир отоуда кёп заманны турсала, бандитлени жапсарыргъа, ала бирге болгъанларына ийнаныргъа кюрешедиле. Быллай болумгъа Стокгольмский синдром дейдиле.  Алай ол бек уллу жангылычды! Террорист  - аманлыкъчыды, жесир а андан зорлукъ сынайды. Аланы ниетлери, муратлары бир тюйюлдюле!

Жесирлени эркин этиу

Террористле бла келишим хар заманда да табылмайды. Дубровкада, неда Бесланда терактланы эсигизге тюшюрюгюз.  Бир-бир къыраллада уа террористле бла ахырда сёлешмейдиле. 

Аны ючюн мамыр адамланы эркин этерге энчи  борчла толтургъан аскерчилеге мекямгъа уруш этип кирирге тюшеди.  Аскерчини баш борчу – жесирни жашауун сакъларгъады. Алай алагъа себеплик этерге керекди. Аны ючюн атышыу башланнганда террористледен арлакъда болургъа тийишлиди. Дагъыда терезелени, эшиклени тийрелеринден узагъыракъ турургъа керекди.

Бирде аскерчиле таууш этдирген гранат хайырланадыла.  Ол кезиуде уа тауушдан къулакъларынг аурургъа боллукъдула. Аллай сауут хайырланнган эсе, жерге жатып, кёзлени жабаргъа (аланы ахырда уума) эмда башынгы къолларынг бла жабаргъа керекди. Алай бла аскерчиле отоудан чыгъаргъа болушхунчу сакъларгъа тийишлиди.

 Иесиз жюк

Жамауат аслам жыйылгъан жерледе ишекли адамлагъа неда жюкледе эс буругъуз, аланы юслеринден право низамны сакълаучулагъа билдиригиз. Танымагъан адамдан бир тюрлю артмакъ, жюк алмагъыз, кесигизни затларыгъызны къоюп кетмегиз.  Ишекли артмакъны кёрсегиз, аны къазаргъа, жеринден тепдирирге ахырда жарамайды. Чачдырыучу затланы  террористле адам артыкъ эс бурмазлыкъ затланы ичлеринде букъдуруучудула: сумкада, телефонда, илляуда, коробкада.

   Къоркъуулу болум этилирге ишеклик бар эсе, юйюрде адамла къалайда тюбериклерине алгъадан келиширге керекдиле.  Мекямда от тюшген эсе, неда жер тепген эсе, басхыч бла чыгъаргъа керекди юйден. Лифт бла быллай болумлада хайырланыргъа жарамайды.

Баш жорукъ – къаллай къоркъуулу болумгъа тюшсегиз да, сабыр, тёзюмлю  болугъуз, гузаба, керексиз къалабалыкъ этмегиз.

Адам аслам жерде

 Адамла кёп жыйылгъан жерлеге бармазгъа кюрешигиз. Башында биз юлгюге келтирген теракт Стамбулда туристле сюйген, солургъа халкъ аслам келген орамда этилгенди. Ачыгъанла да ма аны ючюн кёпдюле.

  Къаугъалы иш болгъан жерде ауузачыкъла кёп боладыла: къараргъа, телефонларына алдырыргъа сюйгенле. Алагъа къошулмагъыз. Ачыгъанланы тёгерегине адамла жыйылырны сакълап, экинчи теракт этген кезиуле болгъандыла.

Эсигиздемиди, октябрьни ахыр кюнлеринде Сеулда орамда болгъан бушуу? Адамла Хэллоуинни белгилерге жыйылгъан эдиле. Алай,  халкъ асыры басыннгандан, орамда   бир бирлерин эзип, 154 жаш адам ёлгенди, 133 жаралы болгъандыла. Быллай болумгъа тюшмез ючюн, халкъ жыйылыуладан арлакъда турургъа кюрешигиз. Алай жыйыннга тюшсегиз, халкъ бла бирге барыгъыз, бир жанына чыгъаргъа кюрешмегиз. Къолланы хуржунда тутмагъыз.

Энтта бир жорукъ, не амал да  этип, аякъ юсюнде болугъуз.  Жыгъылгъаннга  артха турур онгу ахырда боллукъ тюйюлдю. Аберинги тюшюрсенг, аны алыргъа кюрешме. Жыгъылсанг а не къадар терк аягъы юсюне сюелирге кюреш. Болаламай эсенг а, чулгъанып жатаргъа, башынгы сакъларгъа керекди.

 Теракт болургъа къоркъуу

Траспортда, спорт эм культура  жыйылыулада сакълыкъны  бир заманда да унутмагъыз.  Право  низамны сакълаучула энчи жумушла толтуруп башлагъанларын кёрсегиз, ала баргъан жерден башха жанына кетерге кюрешигиз. Алай чапмагъыз, сизни аманлыкъчы сунмаз ючюн.

Атышыу башланса, чачдырыучу зат атылса, жерге жатыгъыз. Онг болгъанына кёре, машинаны, аныча башха затны артына бугъаргъа кюрешигиз.

Не къоркъуулу болумда да мурат бирди – сау къалыргъа.   Аны ючюн ышаныулукъну, сау къутуллугъунга ийнаныулукъну тас этме!