Тёлюден-тёлюге бир ыз бла барып турмай…

Къалай сейирди: бир-бир юйюрлени жашауларын тинтип башласанг, тёлюден-тёлюге бир затлары да тюрленмейди: бирле къуруда байла, ётгюрле, башхала уа къолайсызла, къоркъакъла…алай бир – бирде аланы араларында да боладыла тюрлениуле, къадарларыны тёрели жолларын бузгъанла. Не зат чырмаулукъ этеди неда себеплик  этеди ахчаны келирине, келмезине? Аны юсюнден психолог Муртазланы Фаризат бла ушакъ этгенбиз.

- Фаризат, юйюрлени бир ызлары болгъанын психология къалай ангылатады? Сёз ючюн, билимге итиннген юйюрле бардыла, аны бла бирге ахырысы бла да окъуялмагъанланы кёребиз. Неда тёлюден-тёлюге къолайлыла неда къолайсызла…

-Билемисиз, къадарны буйругъун да бир – бирле хорлайдыла. Хау, адам туугъанлай, анга жол кёргюзтген бир кюч барды. Жарлыны сабийи жарлы болады асламысында. Анга илму ишледе  «жарлы адамны юйренчеклиги» дейдиле. Алай, не сейир, ма ол ыздан, къапхандан  ётгюрлюклери бла чыкъгъанла да бардыла. Россейде психологла жаланда эки мингинчи  жылла башланнганда биринчи кере айтып тебиреген эдиле жарлылыкъны субкультурасыны юсюнден. Сёз маргиналланы юслеринден тюйюлдю. Биз жашау журтлары, ишлери болгъан, асламысында бийик билимли адамланы юслеринден айтабыз. Аланы ахчалары  иш хакъдан иш хакъгъа дери жетип къалады, юйюрлери гитче фатарчыкълада жашайдыла, жангы машиналаны юсюнден а сагъыш окъуна этмейдиле. Ма былайда бек магъаналы зат неди? Жарлылыкъгъа юйренирге керекмейди! Адам а аны мардача сезип башлайды. Кёз аллыгъызгъа башха жашауну келтиригиз! Жер башында хар адам да юйреннген жолундан чыгъаргъа къолундан келеди.

-Ахчаны азлыгъы  айыплы зат тюйюлдю.

- Хау, жер башында атлары айтылгъан алимлени, суратчыланы, музыкантланы, жазыучуланы араларында жарлыла кёп болгъанларын билебиз. Аны къой, файгъамбарла окъуна миллионерле болмагъандыла, байлыкъгъа да итинмегендиле, аланы жерге келгенлерини магъаналары адамлыкъны, бир бирге сюймекликни кючлендириу болгъанды. Биз бусагъатда башха затны юсюнден айтабыз. Адамны къолундан кёп зат келеди. Жарлылыкъгъа бойсунургъа, анга юйренирге керекмейди.  Ол адамны басынчакълай эсе, ол да анга  бойсуна эсе, ол жер аны жери сунады эм «башымдан бийикге секираллыкъ тюйюлме», деп къояды. Болсада, алай сагъыш этмегенлени да кёребиз. Къолайсыз юйюрледен кёп сабийле Москвада, Санкт – Петербургда жетишимли окъуйдула, анда жууаплы ишледе урунадыла, сора тынч-тынч юйюрлерин башха жашаугъа чыгъарадыла.  «Жарлы болуп туугъанма, жарлылай ёллюкме»,-деген сёзле жокъдула кёп жаш адамлагъа. Ала бизден эсе эркиндиле. Жюрек къанатлы болса уа, къадар да жарыкъ болады.

-Сора жангы тёлю хар затны да тюрлендириргеми боллукъду?

- Хау, жашла стереотиплеге бойсунмайдыла. Сёз ючюн, биз, башларыбыз агъаргъанла, байлагъа   байлыкъ къалай эсе да  кеси келип къалгъан сунабыз, жашла уа тинтедиле, сюзедиле, кеслери да къолайлы болурча жолланы излейдиле.  «Къыш сууукъду, мен а - жарлыма, ол табийгъатда бола келген затды» - демейдиле.  Адам кеси ол болумну тюрлендиралмазлыгъына ишексиз болса, бир зат да тюрленирик тюйюлдю. Къадары ол къайсы къыралда, къаллай юйюрде, шахарда  эм элде туугъанына кёре боллугъуна ийнаннгандады…бир затха да ийнанмазгъа болады. Сурат ишлегенлей, ариу къадарны кёз аллыгъызгъа келтиригиз. Ахырында жарлы – бай, насыплы – насыпсыз болсагъыз да, кюрешге къоркъмай киргенигизни билликсиз. Къолугъуздан келгенни аямай этигиз!

 Кесини къадарын алгъадан билген суннганлагъа ол бек къаты басынчакъ этеди.

-Не этеригинги шарт билмесенг…

- Сагъыш эт! Неге фахмунг барды? Къайда ахча кёбюрек ишлериксе? Сени ючюн башха адам ишлеп, санга ахча саугъаларыкъ тюйюлдю. Эринчеклик жарлы адамны къадарыды, ол кёп ишлени эте эсе да, къыйын ишлени тамамлай эсе да.Былайда сёз башха тюрлю хомухлукъну юсюнден барады - адамгъа башха жолну излерге къоймагъанны юсюнден: къуллукъда ёсерге, жангы ишни табаргъа, ахча тюшюрюрча ишлерге, билимин ёсдюрюрге къоймагъан эринчекликни  юсюнден. Ол ишлеге уа къошакъ кюч керекди.

Жарлылыкъны психологиясы алгъа барыргъа (айныргъа) къоймайды.  Адам Абрамовичдеча, яхтам, «Санта-Барбара» сериалдача, энчи тоханам болсун деген сагъышла керекмейдиле.  Толмазлыкъ мурат не къадар уллу эсе, абери этмезликге эркинлик да аллай бир уллу болады.

Дагъыда жарлы адамны бир шарты барды - къаллай тюрлениуню аллында да къоркъакълыгъы. Жашагъан жери адам сюймезча, аны къой, кёрюп болмазча болургъа боллукъду, алай эсе да, анда хар зат ангылашыныулуду. Башха шахаргъа кёчюу, иш усталыкъны алышындырыу гузабалы затладыла - хайыр келтирирге да, болгъанчыкъны жояргъа да боллукъдула. Аллай адамла не гитче къоркъуулу затдан окъуна узакъда сюеледиле.Жюрекден битеу къокъууланы къыстагъынчы, игиге тюрлениуле  боллукъ тюйюлдюле.

- «МММ» пирамидалагъа уа къатышхан эдиле. Анда къолайсызла кёп эдиле.

- Хау,  жарлы адамла хыйлалыкъгъа къатышыргъа окъуна боллукъдула, кёпге бармай байыкъланырыкъсыз, деселе. Анга, сиз сагъыннганча,  «М М М» дегенча пирамидала да толу шагъатлыкъ этедиле. Адамла ахчаларын ары элтип тургъандыла. Бусагъатда да башха пирамидалагъа  элтедиле - жомакъдача бай боллукъну мураты башларын буруп. Адамла кеси къадарлары ючюн жууаплылыкъны боюнларына алыргъа къоркъгъан этедиле. Мен башында айтханымы энтта да къайтарыргъа сюеме: къоркъакълыкъ адамгъа къапхандан ычхындырыргъа къоймайды.

Жарлы адам кесине ийнанмайды. Тюз ийнаннганлай, жашауу да тюрленип башлайды.  Жетишимли адам а бек алгъа кесине ышанады.Хар бирибиз да кесибизни энчилигибизни ангылап, фахмуларыбызгъа бийик багъа берип, бир сейирлик жолгъа чыгъаллыкъбыз. Насыпха, атламла этген анга жууукълашып башлайды.