Жашауу - огъурлулукъну, сабырлыкъны бла ёхтемликни юлгюсю

Батчаланы Къарабийни жашы Масхут Къашхатауда 1903 жылда туугъанды, Ата журт урушха дери «Къызыл Малкъар» колхозда ишлегенди, урунууда жетишимлери ючюн кёп кере саугъаланнган да этгенди. 1939 жылда уа аны Москвагъа ВДНХ-гъа жибергендиле.  Уруш башланнганлай, 1942 жылда, аны асерге чакъыргъандыла, анда эки жылны къуллукъ этгенди. Экинчи кере жаралы болгъанындан сора юйюне комиссовать этгендиле. Махтаулукъну экинчи эм ючюнчю даражалы орденлери, Уллу Ата журт урушну 2-чи даражалы ордени бла саугъаланнганды. Масхут насыплы къадарлы адамды – урушну, кёчгюнчюлюкню да азабын чегип, юй бийчеси бла жети сабий ёсдюргенди, 87 жылында ауушханды. Аны 35 туудугъу барды, аладан туугъанла да 60-дан асламдыла.

Колхоз къурау

Масхут  1918 жылдан башлап Къашхатауда колхозда ишлегенди, къазауатланы юслеринден биринчи эсгериулери граждан уруш бла байламлыдыла. Ол кезиуде элге къазакъла келедиле, большевиклеге уа къачаргъа тюшеди, алай ючеулен Зокаланы Хусей, Мокъаланы Зашау, Чеченланы Исхакъ ала бла бирге кеталмай къаладыла. Сырт талада Масхутну къошуна келип, алагъа Къарачайдан да юч адам къошулуп, ол большевиклеге къалауур болады. Большевикле келгенлей, къазакъла кёпге мычымайдыла. Къонакъларын совет аскер болгъан жерге ашырады, артха жолуна ала анга ат, патронлары бла ушкок да бередиле. Ол халде совет власть да киреди, байланы-бийлени малларын Хаймаша сыртында жыйып, эллеге юлешедиле, колхозла къураладыла. «Бизни колхозну малы-заты жокъ, алгъа «Тохай артель» деп бир атайдыла, сора «Къызыл Малкъар» дейдиле. Элден 300 мал жыядыла колхозгъа, кесим сюйген адамланы да нёгерге алыргъа эркин этип, мени башчыгъа саладыла», - деп эсгере эди Масхут.

Уруш

Акъырын-акъырын жашау тюзеле барады. Масхут да, къадары жетгенде, Бёзюланы къызлары Къудас бла юйюр къурайды, алагъа сабийле – Магомет, Таслий, Алий, Ибрагим, Аслижан - тууадыла. 1942 жылда уа беш сабийни атасын фронтха чакъырадыла. Ол кезиуге Масхут колхозда юч жюз малдан тёрт минг этген эди, алагъа къараргъа къартла къаладыла.

Къазауатха биргесине баргъан адамла уа барысы да малчыла, уруш эте билген бир инсан жокъ. Аланы Тихорецкге келтиредиле, артда уа Чечен жанына элтедиле, ай бла жарымны юйретип турадыла. Ахыр кюнню ингиринде командирлери: «Былайдан тебиреп, жетинчи кюнде урушха кирликбиз»,-деп билдиреди. Жолгъа атланадыла, аякъ юсюнде жукълагъанча танг атхынчыгъа дери барадыла, алай  эте, Бакугъа жаяулай жетедиле. Биргелерине аш-азыкъ жокъ, ауузланыргъа бочка бла бир ууакъ тузланнган чабакъланы келтиредиле. Ачдан, узун жолдан къыйналып тургъан адамла аны терк ашайдыла, Каспий тенгизде жууунадыла. Поезд да жетеди. Тау арты бла айланып, Новороссийскде тохташадыла, биргелерине командирлери да - уллу санлы эрменли киши, подполковник. 

7  октябрде, къар да, жауун да къатыш жауа, нёгерге эки дюгерли жашны берип, Масхутну тасхагъа жибередиле. Ингирликде, уруш тохташханда, немислиле 10-15 метрде къалауурларын къоюп, солуй. Тынч-тынч барып къарасала, окопда шинельлери бла башларын жабып ючеулен жукълап турадыла, бир быстыр юсюнде азыкълары да салынып. Иги тюрслеп къарагъанда, билеклеринде къара крестлери.

- Артхаракъ туруп оноу этебиз: экибиз ушкокланы тартып турабыз, биреу окопха тюшюп, сауутларын алабыз деп. Сен тюш, мен тюш болабыз. Нёгерлерим биз уллу санлы адамла, окопда быланы уятып къоярыкъбыз, сен тюш деп, мени жибередиле. «Не болса да, тюшерме, алай сиз  да уллу кёллю болмагъыз, къымылдагъанлай уруп къоюгъуз!» - дейме. Шинельни да тешип тюшеме. Биринчи автоматларын дюгерлилеге ётдюреме, ызы бла жайылып тургъан азыкъланы жыйышдырама да береме. Уятабыз немислилени, секирип ёрге турадыла, сауутларын излейдиле. «Къынкъ этсегиз, къагъып къоярыкъбыз!» - деп бармагъыбыз бла билдиребиз да, аллыбызда тебирейдиле. Подполковник аланы кёргенде, айхай да, къууанады. «Была сизге, юйюгюзге саулай къайтсагъыз, алтынны орунуна боллукъдула», - деген сёзлени да айтып, ючюбюзге да къагъытла жазып береди, - деп айтхан эди Масхут.

Ауур жара

17 октябрьде Батча улу жаралы болады. Жууукъда ротаны командири, политрук, бир доктор бар эдиле, кеслерине чакъырадыла. Ёре турургъа кьарыу, онг да жокъ, окъла, жауун кибик, жауадыла. Алагъа бауурундан сюркелип жетеди да, доктор жарасын байлайды. «Тюзюнлей штабха бар, энди сен мында этерик жокъду», - деп командир къазауатдан эркин этеди. Къарыусуздан, сора къазауат бошалса, бизникиле былайда болурла деген акъыл бла бир уллу терекни эки тамыр ортасына башын терен салып жатады. Сууукъ болгъаны ючюн жараны ачытханына тёзерча эди, жукълап къалады. Уяннганында – тёгерек шош. Былайда къалгъаныма терс болдум деген сагъышла бла жолгъа атланады… кесиникилени табаргъа керекди. Алагъа эки-юч километрден жетеди, постдагъыла кёргенлей   «Ма, Батчаев келди!» - деп таныйдыла. Эрттенликге уа жарасы аурутуп башлайды, командири жол нёгери болуп, госпитальгъа жетдиреди. Анда уа ким бутундан, ким къолундан, ким башындан жаралыла, саула жюрюялмагъанланы носилкала бла неда арбала бла ташый.

Алайдан а кетерге керекди. Къара суугъа ушаш бир сууну жагъасы бла барадыла, бирде суугъа кирирге да тюше. Андан чыкъсала, суу чурукъларыны башындан тёгюледи, артда уа ала къатханча боладыла, бир жанындан ала, бирси жанындан – жарасы, атлам этерге онг жокъ, андан ары баралмазын ангылайды, акъырын болуп, башхалагъа да хата келтирмезча, бираз къарыу алыр муратда кечени суу жагъада ётдюрюрге, эрттен бла уа жолгъа чыгъаргъа мурат этеди. Узакъ болмай а Чирик кёлге ушагъан бир кёл, аны жаны бла уа бир уллу терек аууп. Кечени алайда ётдюрюрге таукелленеди, алай ач, къарыусуз да болгъан аскерчи жукълап къалады.

Эрттенликде танг жарый башлагъан заманда, нёгерлери кетген жол бла адамла бара. Была кимле болурла деп тюрслеп къараса… немислиле. Совет аскерни хорлап, алайны алып. Энди уа жоюлдум, деген акъыл келеди, не этерге билмейди. Шинелин тешеди, кийимлерин ары жыйып чулгъайды, терекни тюбюне букъдурады.  Бир минутха окъуна къоярыкъ тюйюл эдиле гитлерчиле аны, жаралы, бир тюрлю ишге жараусуз болгъан аскерчини тапсала, сагъыш эте турмай, илишаннга саллыкъ эдиле. Алагъа кесин эслетмей, ингирге дери кёлню ичинде, башын терекни тамырларындан къаратмай, къарангы болгъандан сора, терекни тюбюнде бугъунуп, ыйыкъ чакълы заманны оздуады. Ачдан а чыдаялмайды. Былай тургъандан эсе, ёлген игиди, душман агъызмаса да, ачылыкъ жойдурлукъду деген акъыл бла, къадаргъа ышанып, къызыл аскер болгъан жанына атланады. Немислилени постларына жетеди, аланы аралары уа он-онбеш метр тенгли, андан кенги жокъ. Душман солдатла бир бирлери бла таурух да айта,  тютюн иче. Къалауур болмагъан жерни марап, алайтын къутулады, энди немис къайгъы жокъ. Бара баргъанда, кесиникилеге жетеди, алай алагъа да тюзюнлей алларына чыгъып къалыргъа жарамайды, танымазла, атдырырла. Бир узун чыбыкъны алады,  аны къыйырына пилоткасын къысып, ёрге кётюреди. Бизникиле аны кёредиле, тёгерегин аладыла, документлерин сурайдыла, аланы жангызда штабда кёргюзтюрюгюн айтады. Элтедиле, анда уа командири таныйды, анга ишни болушун ангылатады. Командири кесини ашындан сыйлайды, сора бир солдатны чакъырып: «Муну полевой госпитальгъа элтип кел, расписка алып къайтырса», - деп буюрады. Анда жарасына къарайдыла, жангыдан байлайдыла. Кече бла уа, машиналаны душманнга билдирмезча чыракъларын да жандырмай Гюржюге Цхалтубо деген жерге келтиредиле.

Юч ыйыкъ озгъанлай, жаралары бир кесек ышыкъ болгъандан сора, ингирде жыйылыу этедиле, анга командирле, докторла да келедиле. Урушха къайтыргъа жараулуланы бир жанына жыядыла, энди ушкок кётюралмазлыкъланы уа – бирси. Масхутну экинчи къауумгъа къошадыла, снарядмы эди, топму эди атылгъанда, къолуна заран тюшгенди, топну кесеклери уа дагъыда чархына, санларына чачылгъандыла.

Аллы. Ахыры 5 июльда басмаланырыкъды.

Кульчаланы Зульфия.
Поделиться: