М Ц Ы Р И

ДУНИЯНЫ ЗАКИЙ ЧЫГЪАРМАЛАРЫ –АНА ТИЛИБИЗДЕ

Айтхылы орус поэт Михаил Юрьевич Лермонтов 1814 жылда Москвада туугъанды. Туура, жыйырма жети жылы да толгъунчу, 1841 жылда, Бештауда атышыуда (дуэль) ёлгенди. Аны жашауу, чыгъармачылыгъы да Кавказ бла, бу биз жашагъан жерле бла къаты байламлыды. Къысха ёмюрюнде тауушлукъ чыгъармала жазып, аты дуния закийлери бла тенг айтылып турурча  этгенди. Аны жазгъанлары кёчюрюлмеген жер башында бир тил да къалгъан болмаз дерчады. Бизни назмучуларыбыз да, Къули Къайсындан, Отарланы Керимден башлап, бюгюннгюлеге дери да, кёп чыгъармасын ана тилибизде «сёлешдиргендиле». Ол санда назмулары, «Ибилис», «Къачхынчы» деген поэмалары, «Измаил-бий» деген повести, «Бизни заманны жигити» деген романы, д.б.

Адамгъа Азатлыкъ, Ата журт деген затла не болгъаны, аласыз жашар амал да болмазлыгъы Лермонтовну «Мцыри» деген поэмасындача шарт, терен бир башха чыгъармада суратланнган да болмаз. Аны къаты эсгертирге да керегин жашауубуз дайым билдиргенлей турады.   

Хурметли окъуучуларыбыз! Сизни Михаил Юрьевич Лермонтовну ана тилибизге жангы кёчюрюлген поэмасы бла шагъырей этебиз.  

Поэманы малкъар тилге Бегийланы Абдуллах кёчюргенди. Газетни официал сайтында биринчи кере басмаланады. Аны бешге бёлюп беребиз.

                                                                       

 Редакциядан

                              

МИХАИЛ ЛЕРМОНТОВ

 

  М Ц Ы Р И

    Поэма

                                    Татханма да балдан азчыкъ,

                                    андан ёлюп барама.

                                    1-чи Патчахлыкъ Китабы

 

                   1

Бёлек жылны мындан алгъа,

Эки эгеч болуп къалгъан      

Аракъма суу бла Къура,

Шорхаларын бирден бура,                     

Къошулгъанда, бир кюн бетде,

Кёзге да айбатлыкъ эте,

Бир килиса журт болуучу

Эди. Да энтта жолоучу

Кёрлюкдю, алайны ётген,

Хунасында мурса тётен

Къайнап, ол оюлгъан къабакъ

Эшиклери бери къарап,

Кюйюн жашырмай, тууратын,

Садакъалыкъ дей тургъанын.

Эштилмейди ол алгъыннгы

Ийман ауаз, къулагъынгы

Сагъайтмай къонгуроу да, шо

Бир табыннган тилек да жокъ

Анда. Да энди алайда,

Дин уясы ол къалада,

Къалады дер магъанасы

Да къалмагъан, багъанасы

Неси да тозурап, жансыз

Тургъан килисада, жангыз

Бир къартды айланнган,

Анга жаны бла байланнган,

Ажал, адам да унутуп.

Къабырланы ариу тутуп

Тургъан, ёлгенлени сыйлай,

Къабыр гыйыларын сылай. 

 

Гыйылада уа – жазыула:

Эсге, кючге да базына,

Ма бу жылда ма бу патчах,

Бийлик эте, жолла ача,

Халкъын къошду, деп, Орусха. 

 

Ма ол кюнден сора рысхы

Тюгю къонады Гюржюге –

Журтун чачдыртмай жер-жерге,

Халкъын, къыраллыгъын, жорун

Шуёх сюнгюлери къоруй,

Терек бахча салкъынында

Аллах бла сакъландыла!

                   2

Бир ийнарал, орус киши,

Къоюп, бошап уруш ишин,

Тау Артына аууп бара

Болгъанды, жумушха жарар

Бир жашчыкъны да жесирге

Алып. Да, эшта, кесине

Улан этер мурат бла.

Иги да жол къоратдыла.

Ол тау журу, азат бала,

Юйренмеген тузакъ бола,

Жолну ауурлугъу татып,

Ауруп къалды, тынып, жатып.

Кийик улакъ, ол сакъ, юркек –

Кесин элталмаздан сюркеп,

Алай а бар эди анда,

Сейир этер кибик адам,

Бир ич сыры, бир кюч-къарыу,

Ата-бабасындан къалып.

Шо аз да эрнинден учхан

Кёрмез эдинг бир ых, ынчхау.

Къыйналгъанын, инжилгенин

Жаланда кёз гинжилери

Айтып тура эди, жарлы,

Чыгъар-чыкъмаз чибин жаны.

Аш берселе, ёхтем башын,

Бир жанына бура, ашын

Кери тюрте... Ёле тура

Эди шексиз, тамам, туура.

Бир къарт, шыйых, жаны ауруп,

Алып къойгъан эди ары –

Килисагъа. Багъып, къарап,

Дары-дарманлыгъы жарап,

Кюнден-кюннге ышыкъ бола,

Къанатланды ол къуш бала

Шыйых къартны да кючюнден.

Да Жаратхан аны ючюннге,

Берген болур эди анга

Узакъ ёмюр – жарсыгъаннга.

Сабий жашчыкълагъа ушаш

Чёрчек тюйюл – сабыр, жууаш.

Анда-санда кюннге чыгъа,

Адамладан къача, бугъа;

Кеси жангыз айланыргъа

Сюйген. Бирде, ойланыргъа

Къалып, таула таба – ары,

Ата журту болгъан жары

 

  

Къарап, терен ахтыннганын,

Термилгенин эслеп, жанынг

Ауруй, алай. Да аз-аздан

Хазна узаймай арбаздан,

Бойсунмаса да жюреги,

Жесирликге да юйренди.

Тилни да башлады биле,

Шыйых да, жор этип, диннге

Къошду. Жетген улан болуп,

Къартны да мураты толуп,

Иги бабас боллугъуна

Шукур эте, къуллугъуна

Аны къояр мурат бла;

Да ол халда, тура-тура,

Бир къарангы жауун кече

Жаш думп болуп къалды. Киши

Затын билген а жокъ. Была

Жашны излей жайылдыла.

Юч кюн айландыла излеп,

Ахырында бир къуу тюзде,

Къыйыр бир таш ырбынында,

Эсин ташлап тургъанынлай

Табып алып келтирдиле.

Килисагъа кётюрдюле.

Ол эр улан, ол тау кийик,

Шыякыдан чыкъгъан кибик,

Тёшек болуп, ауруу ашап,

Чагъарыгъын чагъып бошап,

Кюйюп къалгъанча, къыйынлы,

Ашдан, суудан да тыйылды. 

Кюнден-кюннге эрип, азып,

Бара эди жарлы, жазыкъ,

Сорууунга жууап окъун

Эталмай. Къарт дууа окъуп…

Да кёп бармазлыгъы туура

Болгъанында – билип тура

Эди да къарт – келди сора́,

Ийман-шагъадатын сурай.

Жаш тынгылап туруп къартха,

Кючюн жыйып, ёрге, артха

Тыянаракъ, сынагъанын,

Ол сёзюне сыралгъанын

Тизип берди башдан аякъ,

Къарт тынгылап, жашны аяп…

                   3

Аллах разы болсун санга –

Хапарымы сора манга

Келгенсе бюгюн жангыдан.

Себеп болур да жаныма,

Ол юч кюнде кёргеними,

Бу ичимде кюйгеними

Шо биреуге айтсам, алай

Жюрегинги тёкгюн къалай?

Мен этмегенме аманлыкъ

Бир кишиге да, адамлыкъ

Этерча да, бу зинданда

Жашлыкъ кюнюм бузулгъанда…

Кётюрмей аз да оу-шауну,

Эки да быллай жашауну,

Мен алышыр эдим бирге,

Къайгъы-къаугъа да кёрюрге,

Келген болса эд къолумдан.

Бу аз, къысха да жолумда

Жаланда бир затны билдим,

Бир къаст эди мени бийим:

Жюрегиме кирип бошап,

Бир къуртча, мыйымы ашап,

Тынчайтмай, кюйдюрюп тургъан.

Да ол эд, ол эд чакъыргъан –

Бир чыкъ мындан деп, бу бекден,

Бу зиндандан, бу тилекден

Бир чыкъ, ол эркиннге – ары,

Ол, тау къушлай, адамлары

Азат болгъан, ол таулары

Булутладан ёсген жерге,

Ол мен тюшлеримде кёрген.

Ол къастымы мен къарангы

Кечеледе да, таралып,

Термилгеним бла багъып

Тургъанма, кёз жашым  агъып.

Да энди, бюгюн халымда,

Халкъны, сени да аллынгда

Этеме барын да ачыкъ

Мен нек кетгеними къачып.

Баямлайым кечелерин,

Тилемейме кечилирин.

                   4

Мен кёп эштгенме, а́та, сен

Багъып, къалгъанма сау-эсен,

Да нек?.. нек къутхардынг мени,

Мугур жанны, «жангыз» дерни?

Терегинден боран юзюп

Атхан чапыракъны – тюзю.

Бу къарангы килисада

Кюнден-кюннге кюнюн санай,

Кёлю такъыр, кеси факъыр

Ёсген жанны. «Атам», «анам»

Деген сёзню айталмагъан.

Да, хоу, билеме, бу антлы

Килисангда мени татлы

Сёзлеримден ёнгелетир

Ючюн… Да болмады, кечир,

Ма бу жаным бла бирге

Жаратылгъан сёзле –  нюрге

Боялгъанла – ата, ана,

Къайдадыла менде ала?

Да, а́та, сорайым санга:

Башхалада, кёрдюм, сана:

Ата журту, юйю, жери,

Ахыл-жууукъ – тенгнге дери –

Табалмай кесимде уа мен,

Бир жан угъай да юйюрден,

Манга къаршы адам да жокъ,

Жарсыууму айтырча, шо

Къабыр топурагъы окъун.

Дагъыда мен, жюрек отун

Къалдырмай жылаугъа, шаугъа,

Мен ант этгенме – жашаугъа –

Шо бир кёрлюк болсам да, къан

Берген журтну табарма, жан

Берлик болсам да деп. Ёнге,

Бир къаршымы ёшюнюне

Баууруму шо бир къыссам

Эди, медет, ма бу къызгъан

Жюрегими. Жарлы башым,

Шо бирлерин окъун, къаршы

Жанны тансыкъласа эди,

Таны́маса да ол мени.

Ай, къой, ахшы́ жаш, чёк, унут,

Толалмай, къуу болду умут,

Къалгъанма барындан къурлай,

Ёллюкме ёксюзлей, къуллай.

                 5

Къоркъутмайды къабыр азап:

Анда жукълап болур хар зат,

Ол ёмюрлюк шошлугъунда;

Алай жашау ышыгъындан

Чыгъып кетмек къыйынды бек,

Къабыл эталмаздан жюрек.

Мен жашма, алкъа жаш… Жашлыкъ

Умутлары къалай шашхын,

Къалай учхун болгъанларын,

Не аланы багъаларын

Тута болурмуса эсде?

Ай, не хазна. Да бир эсле,

Къалай сюйгенинги, къалай

Кюйгенинги; не ол къала

Башы сыртдан ары къарап

Ол талагъа танг атханда,

Кюн кёзюнгю къаматханда,

Болгъанмыды кёлюнг толуп,

Ол хауадан ичип, тогъуп

Къаналмагъан чагъынг? Да нек,

Неден болур эди, жюрек

Кесин тыйдырмай ургъаны,

Айырылалмай тургъаны?

Къала къабыргъаны терен

Къууушунда, кюкюреген

Кёкден къоркъуп, бир кёгюрчюн

Бугъуучусун а кёрюученг;

Эслей болурмуса, энсиз,

Къайдан эсе да белгисиз

Журтдан келип, мында къонакъ

Болуп тургъан, уча, къона?

Сен энди къартса, къарыусуз,

Кюнден кюнюнг да жараусуз;

Да жалкъытды эсе да бу

Ариу дуния сени. Табу

Этерча жашагъанса, къарт!

Айтыр, айтмаз затынг да бар!

Да мен да таш килисада,

Кетген, келген кюнню санай,

Сынай, кёре кёрюрюмю,

Аллах берсе, ёмюрюмю

Болур эдим да жашаргъа,

Сенича да ашырыргъа

Жашаууму. Оуей, кетди!

Жаланда олду, ол керти.

Баргъаны боллукъду

Поделиться: