Бир инсан да журтуна термиле кетмесин бу дуниядан…

Таурух

…Алай эте,  эгечим бла Тюркню жерине жетдик. Уллу эл тийресинде тохтадыкъ. Ата журтубузгъа ушагъан  тауу, тёшю, да бар. Таза черегин а бютюнда бек жаратдыкъ.

Аз-аздан элни адамы бла шагъырей бола  тебиредим. Шуёхла да чыгъадыла. Къоншум Камал бла иги досла болабыз. Терк-терк бир бирге бара турабыз. Тийрени къызлары да  Зухура бла танышадыла.

Элни адамы аман тюйюл эди. Жарлы къайда да жарлыды. Битеу да къайгъысы-юйюн, юйюрюн кечиндирген. Сабандамы, малдамы болады, танг аласы бла юйюнден чыгъады, сау кюн белин кётюрмей ишлейди. Къол къыйыны бла жашаргъа кюрешеди. Жарлыны  къадары алай болур.

Алай кюнлерин кётюралмагъанла да,  гыржындан эсиргенле да табыладыла.

Узакъ жерледен келип, эгеч бла къарындаш  бизде тохтагъандыла, деген хапар элде жайылды. Зухураны ариулугъун  сейирсинип айтадыла. Мен къолунда ишлеген бай киши да аны эшитди. Бир жол айтады: «Эгечинги да келтир. Юйде сабийге къарасын. Анга да хакъ тёлерме. Экигиз да хайыр этсегиз, теркирек юй-журт къурарсыз кесигизге. Ёмюрюнг биреуню юйюндеми кетерикди»,-деп. Ингирде оноулашдыкъ да, экинчи кюн Зухура да ары ишге чыкъды. Кесин жарашдырып ишлеп тебирейди.

Эки-юч ыйыкъмы озгъан болур эди, бир ингирде эгечим айтады: «Ата журтубузда бир къара кишиден къутулабыз деп, андан да къарасыны уясына кирип къалдыкъ. Бу манга хата этмей къоярыкъ тюйюлдю. Былайдан да теркирек кетейик».

-Аллах юйюнгю къурутсун, –дедим.  Къайда да бизге тынчлыкъ жокъ кёреме. Алай эсе, тамбланы бир тёз. Жылкъыдан бир къауум атны айырып, къоншу элге элтирге керекме. Ол жумушну тындырып келгенлей, хакъымы да алырма, сора экинчи кюн былайдан кетербиз.

Танг жарыгъанда,  жылкъыдан къауум атны сюрюп, жолгъа тебиредим. Жюрегим къайгъылыды. Терк къайтыргъа адыргы этип ёлеме. Эгечими кёзлери да бир бек  мудах эдиле да, анга да жарсыйма.

Жол жууукъ тюйюл эди. Болсада жумушуму тынгылы этип, ашхамгъа элге къайтама. Орамда къауум-къауум сюелип тургъан адамланы кёреме. Салам берсем, саламымы аладыла, алай бир жанына бурулуп, менден кёзлерин букъдурадыла. Была манга былай этмеучю эдиле деп, табанларым бла атны быгъынына   жетдирип, жюрюшюне къошдурама. Байны юйюне жетсем, тийре, арбаз да адамладан толу. Мени кёргенлей, бир жанына туруп, жол бередиле.

Арбазгъа киреме. Сени жауунг да аллайны кёрсюн. Арбазда эгечим жатып, кийимлеринде жылтырмагъан жерлери жокъ, къолунда къыптысы, тёгереги къандан толуп. Не этерге билмейме. Атын айтама, ёрге тур, дейме, кётюрюп кюрешеме. Алай  бул-бул  ауазлы эгечими ауузундан сёз чыкъмайды.

Къутургъан бугъаныча, кёзлериме къан чапды.  Тюзлюкню анасы ёлген эсе бу дунияда,  аны борчун мен толтурайым, дедим. Бай киши болгъан отоугъа тебиредим. Эшигин дайым сакълап тургъан эки къалаууру бар эди. Мазаллы кишиле. Аладан  бири окъуна мени тыяргъа базынмады. Бир жанына туруп къалдыла. Эшикни аягъым бла уруп ачдым.

Ол малгъун къатыны бла тапчаннга таянып тура эди.  Мени кёргенде къалтырады, бир затла мурулдаргъа кюрешди. Алай мен аны эшитмей  эдим. Билегинден тутуп, арбазгъа чыгъардым. Алайда ёлтюрейим деп, акъыл этдим. Дагъыда мёлек кибик эгечими къаны тёгюлген жерде харамны жанын къалай алайым дедим да, ат орунну ары жанына, мешхут жыйылгъан жер бар эди, алайгъа элтдим. Ол а ит сынсыгъанлай  сынсыйды.

-Сен жаланда быллай жерге тийишлисе,-деп, атамдан къалгъан къара къамам белимде эди да, аны чыгъарып, байны боюнун тартдым.

Алай бла  ит адамланы хаталарындан жангыз эгечимден, Ата журтумдан, халкъымдан да айырылдым. Кимге, не хатам жетген эди, къадар манга ачы кёзден нек къарады?

Къартлыкъ къысып, бери келип тохтагъынчы, кёп жерледе болдум, кеме бла тенгизледе жюздюм. Тенгиз толкъунлары кемени башы бла ётген, уллу боранла тенгиз толкъунларын кётюрюп, кемебизни батдыргъан заманым да болгъанды. Дагъыда Аллах кюч-къарыу берип,  андан да  къутултханды. Кёп миллетлени жерлеринде да болдум. Къарангы кечеден эсе къарангы адамланы да кёрдюм. Элледе, шахарлада да жашадым. Ахырында уа былайгъа келип тохтадым.

Былайны уа нек сайлагъанса десенг, тенгизни онг жаны бла Шимал таба къарарча. Анда, узакъда, тауланы акъ тёппелери азчыкъ кёрюнедиле. Сен жаш адамса, кёзлеринг жетерге керекдиле. Ма, ол жанындады бизни элибиз – жан тамырыбыз, сюйген элибиз. Бери келгенли, ары къарап, сабий заманларымы эсиме тюшюре, журтумдан тансыкълыгъымы алгъанлай турама. Ёлюп кетгинчи элими кёрюп, гара сууундан ичип, ариу хауасындан бир солусам эди. Уллу ныгъышда олтуруп, къартланы хапарларына бир тынгыласам эди. Билемисе, бирде мен кесими жукълап тургъан сунама, бир къыйын тюшню ичинде айланнганча.  Бусагъат  аман тюшден уянып къаллыкъ сунама кесими.

Акъсакъал бир кесекге сёзюн тохтатып, тенгиз юсю бла Шимал таба къарап тохтады. Аны сагъышын бёле сордум: «Аллай бир заманны узакъдан къарап, термилип турмай, элинге нек къайтмадынг»,-деп.

-Аны сагъышын кёп кере этген эдим,-деди къарт.

-Шёндюгю акъылым болса, ким биледи, къайтхан да этер эдим. Алай кимге барлыкъ эдим. Эгечинг къайда деселе уа, не айтырыкъ  эдим? Жанымдан сюйген Зухурамы тыш жеринде жойдуруп, элиме къайталлыкъ болмаз эдим. Адамланы кёзлерине къалай къарарыкъ эдим. Ма  аны ючюн къалдым мында. Энди уа заман озду, кетди. Жылларым, кюнлеге бурулуп, ёмюр таууму башындан энишге къыстау тебирегендиле. Ахырына жетерге кёп къалмагъандыла. Ангылап турама.

Ол ушагъыбыздан сора акъсакъал  ючюнчю кюн ауушду. Осуятын толтура,  аны айтхан жеринде асырадыкъ, уллу таш келтиртип, къабырына орнатдыкъ. Юсюнде уа былай жаздыкъ: «Я, Аллах, бир инсанны да журтуна термилтме».

Тенгизни къыбыла жанында, бийик жашил дуппурну башында эрттегили оба  энтта да сюеледи. Сын ташы да чёге-чёге алаша  болгъанды. Алай таш юсюнде жазыулары алыкъа билинедиле.