Тюнгюлюу – ол гюняхды

Огъары Малкъар элден хурметли Темуккуланы Адил жазгъан затларын редакциягъа жибере туруучусу бизни керти да къууандырады. Аны материаллары жашаудан алынып, тёгерек-башда бола, тюбей тургъан ишлени, болумланы юсюндендиле. Аланы хар бирини магъанасы теренди, окъуучугъа дерс боллукъ шартларын да белгилерчады. Бу хапары да аллайладан бириди.

Жашагъан элинде Таусолтанны ариу къадарына кёпле сукъланадыла: юч къатлы юйю, уллу юйюрю. Тёрт жашы, тёрт къызы да сау-саламат, хар бири жашауда жерин тапханды. Аталарыны юйюне жыйылсала, уллу арбаз сабийден толуп къалады. Къысхасы, насыбы тутхан, къадары къуралгъанладанды. Керти айтсакъ, бу адамны жашауунда башха кезиуле да болгъандыла. Ала эсине тюшселе, бети мудах болуп, жюреги уа терк-терк уруп, къарыусуз этеди.

... Сюргюнню къыяма жылларында, адамла аурууладан, ачдан, къыйынлыкъладан ёлюм бла къалымны ортасында тургъанда, Таусолтаннга болгъан сейирлик, тамашалыкъ иш къолума къалам алдыргъанды мени. Бу тынгылы инсан бла мен бир ажымлы дууада танышханма. Бир факъыр Уллу Аллахны, адамланы да алларында бир заманда да кечилмезлик гюнях иш этгенди: кеси жанын кеси алгъанды. Ма ол кюн айтхан эди Таусолтан манга кесини къадарыны хапарын.

- Мен да, бу факъыр адамча, кеси кесими ёлтюрюрге аздан къалгъанма. Иш а былай болгъанды. Кёчгюнчюлюкде биз тюшген жер аулакълы Къазахстанны байтамал къулагъы эди: жазы кюйдюрюп къоярча исси, къышы уа, ёретинлей буз конкур этап къоярча, сууукъ. Бизни уа небиз бар эди ол заманда? Атам урушда ёлюп, анам а, кёчгюнчюлюкню азабына чыдаялмай, ауруулу болуп. Мен а алыкъа киши мардасына келмеген жаш адам. Узун баракда бир отоучукъда жашай эдик. Къоншуларыбызны асламысы – ингушлула, бир-эки таулу юйюр да бар.

Мен тууар фермада ийнеклеге къарайма. Алай бла фермадан машинада тартылгъан, къаймагъы алыннган сют келтире, анам а андан айранчыкъ, бишлакъчыкъ неда, унчукъ къуюп, худурчукъ биширип, кечине тургъан эдик. Бир кече, мен фермада болгъанымда, эл къыйырында бизни барак жана тургъанын кёрюп, атха минип жетген эдим юйюме. Не ачы жауум да келмесин аллай жерге... Беш адам ёлген эдиле, тютюнден тунчугъуп, кюйюп да. Анам да ол ёлгенлени санында. Эки кюнню ичинде ёлгенлени асырадыкъ. Жаз болгъаны себепли аулакъда къала эдик.

Энди мени анам да ёлдю, юйюм кюйдю, ашаргъа ашым, киерге кийимим жокъ. Бек ауара болуп турама. Шёндю айтыргъа да айыпды, бутларымы сугъаргьа кёнчегим окъуна къалмагъанды. Кесим а уллу жаш эдим. Ингушлу къатын ёлген эрини жыртыкъ шалпарын берген эди да, аны жамагъан кибик этип, киеме.

Бир ауукъдан жашаудан арталлыда тюнгюлдюм. Кёлюме бир къужур оюмла келип башладыла да, башымдан чыгъаргъа унамай къалдыла. Быллай къыйынлыкъда жашагъандан эсе, ёлюп, жерин тапхан кёп да игиди. Ауушханла ач болмайдыла, жаланнгач да угъай, жаланлары топуракъ бла жабылып жатадыла, бедишсиз, айыпсыз, хыликкясыз, ауарасыз.

Бу оюм, мени башыма терк-терк, туурадан-туура келе, битеу акъылымы бийлегенди. Бир кече миннген атымы къуйругъуну къылындан узун жип эшдим. Биз кечиннген жерден арлакъда бир жангыз терек ёсе эди да, ол кюн мен терекге жол салдым. Муратым – кесими жибим бла терекни бутагъында асаргъады. Сейирим, тамашам: ёлюмден не аз да къоркъмайма, жюрегим да бир да болмагъанча хош. Келдим терекни къатына. Жипни бутакъгъа тагъып, къыйырын аркъан этдим. Башымы аркъаннга салайым деп, ахыр кере тёгерекге-башха къарадым.

Къычырым чакълы бир узакълыкъда бери келе тургъан адам къарелдини эследим. Энди ол жолуна озсун да, ишими андан сора башлайым деп, терек тюбюнде олтурдум. Жолоучу уа, манга жууукълашып, къатымда чёкдю. Мен бек сейир этдим: муну кийими ахырыда жокъча эди: юсюнде бир зыккыл журунла... Хапар айтдыкъ. Кесими неге таукелленнгеними билдирдим, энди мен кимден да неми букъдурлукъ эдим?.. Манга тынгылап турду, бир зат да айтмады. Ол мени акъылымы башха жанына бурургъа, гюнях ишден тыяргъа кюрешмегени сейирге да къалдырды. Бир кесекден ол адам жолуна тебиреди, мен а ызындан къарап турдум. Арлакъда бир бийик ёсген къаураланы ичине кирди ол. Болду, ким биледи, энтта да чырмау чыгъар, мен ишими этейим деп, ёрге турдум да, ол адамны къаурала ортасындан манга къарап тургъанын эследим.

- Я Раббий, Аллах! Бу адам мени нек марап турады деп, гурушха болдум. Сора арсарсыз, терк атлап, аны таба тебиредим. Къатына олтурдум да, букъдурмай сордум: «Сен мени нек марайса? Этгениме нек къарайса? Ангылат манга», - дедим да, къаты болдум.

Сюер-сюймез, ол манга жюрегинде болгъанны хапарлады:

- Мен санга айып этип турама. Хау, сен бек къыйын болумдаса. Алай сенде бир байлыкъ барды. Ол сени жашлыгъынгды. Жаш улан кесине бир мадар къалай эталмайды? Ма ол тамашады манга. Менме бир ышаныры болмагъан. Мени тенглигими, жууукълугъуму да киши излерик тюйюлдю – къартлыгъым ючюн. Сени уа ким да кесине тартыргъа кюреширикди: жашла – тенгликге, тиширыула – тослукъгъа, адамла – ишчи нёгерге... Сени тыяргъа кюрешмегеними сылтауун да айтайым: жанынг чыкъса, кёнчегинги алып киерик эдим...

- Я Уллу да, Сыйлы да, хар инсаннга тынчлыкъны да, къыйынлыкъны да берген Аллах! Кесимден къыйынлы жокъ суна эдим да, бар кёреме менден да жарлыла, амалсызла!.. Ма бу оюмла мени акъылымы башха жанына бурдула. Ачыкъ айтханда, бу адам мени уллу гюнях ишден тыйды, дунияда жашаргъа мадар излерге итиндирди. Андан сора, терек къатына бармай, алайдан таукел атлап, кюйген барак болгъан жерге келдим. Анда жашагъанла, къармашып, къыш келгинчи, тургъан гытычыкъларын ишледиле, башларын салам бла, топуракъ бла да жапдыла, печьле салып, сыгын от этерча этдиле. Мен да алай бла, халкъдан бирича, кечине турдум. Артдан-артха аш-суу да эркин болду. «Ийсагъан, гыржындан къарыны тойгъунчу бир ашар эди», - деп термилген халкъ, мирзеуюн къайры жыяргъа билмей, болгъан эди ауара.

Ма алай бла, мен ол заманда башымы асмакъгъа салсам, бир затым да болмай къаллыкъ эди. Бюгюнлюкде уа - жашларым, къызларым, келинлерим, киеулерим, жанымдан татлы туудукъчукъларым, машиналарым, бек башы уа, кюнлерим, кечелерим да!

Шёндюгю дунияда быллай ёлюм къуру юйге угъай, битеу элге, мил-летге окъуна тапсызды. Аш-суу, кийим топпа-толу, жашаргъа юйю хар адамны бар... Быллай ишлени сылтауу бирди - быланы шайтан алдайды. Адам кесин ол гяуургъа алдатмаз ючюн а, Уллу Аллахха ийнаныргъа, аны фарызларын толтурургъа, не къыйын болумда да Аллахха таяныргъа керекди. Алай этсе, инсанны жюреги хош, кёлю уа монг боллукъду. Ким биледи, - деп къошду Таусолтан, - мени къадарым бирлени быллай гюняхлы ишден тыяр эсе уа...