Аны жюреги бийикликлеге элте эди

Халкъыбызны атын иги бла айтдыргъан жигит жашладан бири сынаулу лётчик Чабдарланы Ибрагим эди. Ол 1916 жылда Огъары Холамда туугъанды. Атасы База 1919 жылда замансыз дуниядан кетген эди. Беш сабий атадан ёксюз къаладыла.

Ибрагим 1924 жылда Ленинчи окъуу шахарчыкъда интернатдады. Эки жылдан элине къайтады. Ызы бла Нальчикде педтехникумгъа киреди. Анда окъуй тургъанлай, Нальчикде аэроклубха да жюрюп тебирейди. Биринчи айлада парашют бла секирирге юйреннгенди. Алай бла Ибрагим Нальчикни аэроклубуна киреди.

Аэроклубда 120 курсант бар эди. 1935 жылда аладан 36 айырып, самолётлагъа олтуртадыла. Чабдарланы Ибрагим биринчи кере миннген самолёту эски «У-2» болгъанды. Аны эки кабинасы бар эди. Биринде – Ибрагим, экинчисинде уа инструктор олтурадыла.

Учаргъа алгъа жерде юйренедиле. Бираздан а кёкге учурургъа да эркинлик бериледи. Биринчи кере учханында инструктору биргесинеди. Самолёт женгил ёрге кётюрюлюп тебирейди, алгъа онла бла, артда жюзле бла метр бийикликге чыкъды. Сууукъ жел лётчиклени бетлерин кюйдюреди.

Инструктор самолётну сол жанына, онг жанына да бурады. Билмей тургъанлай кёкге тик чыгъарады. Алай бла курсантны чыдамлылыгъын сынайды.

Ол сынауну ётгенден сора, Ибрагим самолётну кеси учуруп да башлады. Отуз бешинчи жылны ахырына 36 курсантдан аэроклубда жаланда 20 жаш къалады. Ол санда Тырныаууздан Юсюпланы Абдул-Самат – жарыкъ кёллю аламат жаш. Къаракёз, къарачач, къап-къара къалын кирпиклери бла. Окъуудан бош кезиулеринде экиси да «Асланбийни» тепсеп башласала, курсантла, юйретиучюле да, тёгереклерин алып, къарс уруп тургъандыла.

Аскер кийимлери бла биринчи кере Акъ-Суугъа келгенде, акъсакъалла къолун тутхандыла, жаш адамла уа сукъланып къарагъандыла. Ёге атасы Бекмырза, эгечлери Нагъо, Нашхо, Мариям, къарындашлары Ако бла Рамазан къатындан узакъ кетмегендиле.

1936 жылда Ибрагим техникумну да бошайды. Дипломун алады, аэроклубда экзаменле береди. Испанияда фашистле къозгъаладыла. Германия бла Италия ала жанлы боладыла. Испанлы патриотлагъа уа бизни къырал болушады. Ол жыл 20 августда аэроклубну бошагъан жашладан тёртюсюн Луганскны аскер лётчикле школуна жибередиле. Ол санда Чабдар улу эм Юсюпланы Абдул-Самат да боладыла. Ала экиси да истребитель эскадрильягъа тюшедиле. Къауум кюнден жаш лётчикле къыралгъа кертичиликге ант этедиле.

Бир жылдан а жашны къуллукъ этерге Гомель шахаргъа жибередиле. Нальчикде аэроклубда бирге окъугъан нёгерлеринден да айырылады.

Гомель шахарда бир жыл къуллукъ этгенден сора, Чабдар улугъа кичи лейтенант чын да бериледи.

Кёп да турмай экинчи дуния уруш башланды. 1939 жылда 1 сентябрьде Германия Польшагъа чабып, аны жерин къолгъа этип башлады. Онжетинчи сентябрьде уа бизни аскерле да Запад Украина бла Запад Белоруссиягъа киредиле. Запад Белоруссиягъа кирген аскерлени санында Ибрагим да бар эди. Ол къуллукъ этген аскер бёлюм Брест къаланы азатларгъа къатышады. 31 октябрьде 1940 жылда таулу жашны эскадрильяны звеносуну командирине саладыла. Энди ол къуру кеси ючюн угъай, дагъыда тёрт лётчик ючюн жууаплыды.

Уруш башланнган кюн Ибрагим къуллукъ этген 123-чю полкну самолётларыны жартысы жерден кётюрюлгюнчю окъуна кюйдюрюлген эдиле. Къалгъанлары башха аэродромгъа кёчюрюледиле. Ала жангы жерге къоннганлай, немис самолётла жетедиле. Бизникиле да кёкге чыгъадыла эм хауада сермеш башланады. Ол кюн алайда ол «Юнкерс-87» немис самолётну агъызады.

Бир кесекден къауум лётчикге жангы самолётла бередиле эм Ленинград тийресине кёчюредиле. Анда биринчи сермешде окъуна Ибрагим «Юнкерсни» кюйдюреди. Аны хайырындан эки тонна бомбасы болгъан самолёт, шахаргъа жетмей, чачылады.

Экинчи сермешде да Чабдар улу дагъыда аллай бир самолётну агъызады. Алай бу жол, башха немис самолётну окълары тийип, аны машинасын кюйдюреди эм Ибрагим жаралы да болады. Башына темир сыныкъ тиеди, аягъына уа – окъ. Къаны тохтаусуз саркъады. Самолёт а къара тютюн этип жанады. Секирирге керекди. Алайсыз атылыргъа боллукъду. Ахыр кючюн жыйып, Ибрагим секиреди. Парашютю ачылгъандан сора, бир немисли самолёт жетип, пулемётдан атдырып тебирейди. Олсагъатлай, Ибрагимни нёгерлери жетип, аны агъызадыла.

Жигит лётчик госпитальда ай жатып чыгъады. «МИГ-3» бла учаргъа да юйренип, аскер бёлюмюне къайтады. Анга кезиулю офицер чын да бериледи. Экинчи эскадрильяны звеносуну командири нёгерлери бла 20 кере заданиягъа барып, немис аскерле бла сермешип къайтханды. 1941-1942 жылланы къышы бек къыйын эди. Ибрагимге безгек ауруу тийип, ол да бек къыйнайды. Доктор дарманла да береди, алай ала да болушмайдыла. Бир ай бла жарым госпитальда жатып, жангыдан кесини аскер бёлюмюне къайтады.

Къауум кюнден, Волховну электростанциясын немис самолётладан къоруулагъан заманда, Ибрагимни самолёту кюеди. Кеси да жаралы болады. Бу жол да госпитальда жатады. Андан чыкъгъандан сора – урушну жангы жоллары.

Уллу Ата журт урушну эм уллу сермешлеринден бири Сталинград шахар ючюн эди. Чабдар улу ары да къатышханды. Анда этген жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны аскер орденине да кёргюзтюлгенди. Ары дери уа Ата журт уруш орденни биринчи даражасына. Жарсыугъа, ала берилмей къалгъандыла.

1945 жылдан башлап Чабдар улу самолётланы сынаучу болгъанды. Ибрагимни характеристикасында былай жазылады: «Тамата лейтенант Чабдар улу тюрлю-тюрлю самолётла да 2305 кере учханды. Уллу Ата журт урушну кезиуюнде 219 кере заданиягъа баргъанды, 51 хауа сермешге къатышханды. Юч самолётну – кеси, нёгерлери бла да аллай бирни агъызгъанды».

Хар жангы самолётну сынагъаны аскер заданиягъа ушайды. Бир жол «МИГ-19» самолётну сынагъан заманда ол жанып тебирейди. Анга къарап тургъанла секир деп кюрешедиле. Ол заманда Ибрагимни эсине урушну кезиуюнде эки кере самолёту жанып, парашют бла секирип къутулгъан кезиулери эсине тюшгендиле. Болсада бу жол секирмеди. Жана тургъан самолётну аэродромгъа къондурду.

Жыйырма беш жыл ишлегенди Чабдарланы Ибрагим самолётланы сынаучу болуп. Ол кезиуге жангы самолётла бла 6500 кере учханды. 2400 истребительлени сынагъанды, ол санда «ЯК-9», «МИГ-15», «МИГ-17», «МИГ-19», «МИГ-21». Къырал аны къыйынын унутмагъанды. Кёп орденле, майдалла эм махтау къагъыт бла саугъалагъанды. Чабдарланы Ибрагим 1967 жылда республикада биринчи болуп «СССР-ни самолётларын сынаучу сыйлы лётчик» деген атха тийишли болгъанды. Сыйлы саугъаны Кремльде алгъанды. Ол 1987 жылда дуниядан кетгенди. Акъ-Сууда бир орамгъа Чабдарланы Ибрагимни аты берилгенди.