Суратларында - Малкъаргъа сюймеклиги

Россейни сыйлы художниги, КъМР-ни халкъ суратчысы Виктор Абаев  бизни республикада бек белгили суратчыладан бириди. Жашаудан он жыл мындан алгъа  кетгенди, анга жетмиш эки жыл бола эди, алай республиканы  интеллигенциясына эм Абаевни чыгъармачылыгъын сюйген адамлагъа аны ёлюмю уллу бушуу болгъан эди. Аны чыгъармачылыгъында Малкъар аслам жерни алады, баям, юй бийчеси Болатланы Людмила малкъарлы болгъаны бла да байламлы болур ол. Бу шарт ючюн  таулулагъа энчи суратчыды.
Аны чыгъармаларында  Огъары Малкъарны таулары, терек бахчалары, эллиле, кийизле, урчукъ ийире тургъан тиширыула, алма жыя тургъан сабийле бардыла. Ол бизни дуниябызны суратлагъанды. Сёзсюз, Огъары Малкъарда суратлау искусствону музейи бир дуниялада ишленсе, анда Абаевни суратлары да тийишли жерлерин аллыкъдыла, аланы къолайлы бизнесменле сатып алсала.

  Виктор Магомедович къабартылы эди, алай Кавказда Абайланы барысын да къарындашлагъа, Абай къаланы уа – тукъум къалагъа санай эди. Таулу Абайланыча, къабартылыланы да къыргъандыла, Виктор Магомедовични хазна жууугъу жокъ эди, болсада ол искусствода кесини жерин тапханды.Биринчи атламлары тынч болмагъандыла. Тбилисиде художестволу академияны бошап, Къабарты-Малкъарда ишлеп башлагъанында, кёпле  аны  суратларын ангылаялмай эдиле. Кёрмючледен биринде бир къуллукъчу къабырланы къатында жаланаякъ олтургъан поэтге къарап: «Совет Союзда чурукъла чыгъармаймыдыла?»-деген эди.Алай битеуроссей кёрмючледе Викторну суратларына бийик багъа бичилгени аны ызындан болгъанланы жолларын кесген эди.

Ол ишин чексиз сюе эди. Бизни бир ушагъыбызда: «Бирле жетмишжыллыкъ суратчы ишинден эрикген суна болурла. Эрикмегенме. Эрттенликде уяннганымлай, ишлей тургъан суратымы къатына барама. Жаш заманымдан эсе шёндю кючлюрек тартады иш кесине. Китапмы окъуйма, музыкагъамы тынгылайма, шёндю ишлей тургъан суратым мени эсимдеди. Аланы кёбюсюн, кёрмючледе болгъанларындан сора да, тюрлендиреме», - деген эди.

Викторну мастерскоюна кёпле келиучю эдиле: жазыучула, суратчыла, жууукъла,тенгле. Аны кесини уллу фахмусу болгъанлыкъгъа, искусствону сюйген адамланы бек багъалагъанды. Къолундан келгенича болушхан да этгенди.

Поэзияны да бек сюе эди Абаев. Сагъатла бла манга да окъугъанды Пушкинни, Лермонтовну, Фетни, Тютчевни. «Сен сёзню иги сезесе, суратлау искусствону уа осал», - деучюсю эсимдеди. Пушкинни поэзиясын орус литературадан устаз «кереклисича» ангылатханында, Виктор анга бек сансызлай къалгъанды. Алай школда суратдан бек биринчи устазы Виктор Петрович Завалишин, сабийлени Эльменский заповедникге походха элтип, табийгъатда Пушкинни хрестоматиялада болмагъан назмуларын окъугъанында, Виктор поэзияны кючюн толусунлай сезген эди. Ол кюнден башланнганды Пушкинни чыгъармачылыгъына сюймеклиги. Завалишин а устаз болгъанындан сора  дуниягъа белгили астроном эди.

Сейирлик адам болур ючюн, айырмалы адамланы къатларында жашаргъа, алагъа тынгыларгъа, аланы эшите, ангылай билирге керекди.Къуру жерде бир зат да болмайды. Свердловскеде художестволу училищеде окъугъанында, Абаев общежитде жашагъанды. Ол общежит а филармонияны баш этажында эди. Студент жаш Ойстрахха, Пироговха, Большаковха, Алексей Ивановха, Сергей Лемешевге тынгылагъанды. Виктор мастерскоюнда опера чыгъармаладан юзюклени жырлаучусу эсимдеди. Аны себепли тенглерини араларында музыкантла да бар эдиле. Дирижёр Юрий Темирканов: «Мен Виктор бла шуёхлукъ жюрютгенме. Алай ол музыканы бек терен биле эди, мен а суратлау искусствону аныча угъай»,-деп эсгереди.

Художестволу училищеде окъугъанында, ол ачлыкъ сынагъанды, тенги уа, анда бир жыл окъуп, юйюне кетип къалгъан эди. Виктор а кетмегенди. Артда театрда статист болгъанды (массовкалагъа къатышхан адам).Хар сахнагъа чыкъгъаны ючюн беш сом тёлей эдиле.Бир-бир ингирледе сахнагъа юч кере чыгъа эди, насыбы тутхан кезиуледе онбеш сом алып тургъанды. Ёпкеден - бюйрекден этилген бёрек 49 капек болгъанын эсге алсакъ, ол аман тюйюл эди.

Искусствогъа келген хар адамны да кесини муратлары боладыла. Ким белгили болургъа сюеди, ким а байлыкъ излейди. Бирле уа искусствогъа къуллукъ этерге келедиле. Виктор Абаев къуллукъ этерге келген эди.

Перестройкадан сора кёп суратчыла мастерскойларын приватизация этерге сюйгендиле.  Ол  а бу ишге къажау сюелгенди. «Бюгюн жашагъан суратчыла мастерскойларын приватизация этип, алагъа иеле болсала,бирлери аланы сатарла, бирлери тюкенле ачарла, тамбла келлик тёлюге уа къырал жангыдан мастерскойламы берликди? Угъай. Мастеркойла къыралны иелигинде къалыргъа керекдиле»,-деген эди. Ол жыллада  КъМР-ни Суратчыларыны биригиуюню башчысы эди, хорлаялгъан эди башхаланы.

Арт жыллада искусствода Абаев терсге санагъан кёп затла болгъандыла. Бир ушагъыбызда  ол былай айтхан эди: «Жашауда да, искусствода да чексиз эркинлик - ол къыйынлыкъды. Бусагъатда эркинлик суратлау искусствону бузгъан кючледен бириди. Марда болургъа керекди, чек, жорукъ. Иконаланы авторларын биз билмейбиз, ала канонлагъа (жорукълагъа) кёре жазылгъандыла.Аланы бузгъан суратчыны къолун кесип болгъандыла.Бусагъатда уа ахырысы бла да бир жорукъ да керекмейди, дейдиле. Сурат эте билмеген, тюрсюнню чырт да сезмеген адамла белгили суратчыла болуп кетедиле. Аллай «суратчы» болур ючюн билим да керекмейди».

«Келир заманлада суратлау искусствону къадарын сиз къалай кёресиз?»- деген сорууума, Виктор Абаев былай жууаплагъан эди: «Жууукъ заманда битеу халкъ усталыкъла жокъ боллукъдула.Жаланда тыш къыраллада сатылгъан гжель, палех сау къалырла, къалгъанла уа къурурукъдула. Ариулукъ ёлген дунияда суратлау искусство айнырыкъды деп сакъларгъа керекмейди».

Виктор Магомедовични оюмуна кёре, миллет энчилик болмагъан, бир кибик дунияда искусство айнымайды.

Миллет энчилик…Улусланы оюулары, коптланы къумачлары битеу дуниягъа белгилидиле, ала уа гитче халкъладыла. Битеудуния искусство айныр

ючюн, хар халкъны жаны сакъланыргъа кереги баямды. Кертиси бла да, Суриков, Васнецов Россейден, Шекспир Англиядан,Гойя Испаниядан болгъанларын ангыламагъан адам бармыды? Аланы чыгъармачылыкъларында миллет ышанла туурадыла.

Виктор Абаев жашаудан кетгенликге, ол ёлгенди деп мен айталмайма. КъМР-ни Правительствосуну юйюнде, Къабарты-Малкъарны эм Россейни музейлеринде, иели коллекциялада суратлары къалгъандыла. Суратлары уа - аны жаныдыла. Аланы  кёплеринде гюлле бардыла. Викторну мастеркою да гюлсюз болмагъанды. Ол  сыфат  бла суратчы жанын кёргюзтгенди: бирде къууаннганын, бирде мудахлыгъын, бирде учуннганын неда тюнгюлгенин.

«Адамла ариулукъну излей, узакъ жерлеге барадыла, ол а къатыбыздады. Байсолтанов атлы орамда каштан аллеяны ариулугъун сезер, ангылар, суратлар ючюн, сау жашау керекди»,-деген эди Абаев бир ушагъыбызда.Аны мастерскою ол орамда эди.Пушкинни портретлери, гюл натюрмортла, бизни республиканы табийгъаты, Огъары Малкъар   художникни чыгъармаларында  ёмюрлюк жашау алгъандыла.

Бу суратла ишленир ючюн  къадар Викторну кёп кере сакълагъанды. Атасы Магомед Совет властьдан башымы къутултама деп, шёндюгю Урожайное элден (ол алгъын Абайланы эли болгъанды) Сталинградха кетгенди. Уруш болгъанда, Челябинскде эвакуация башланады. Суусап болуп къыйналгъанында, ёлюкле толу Волгадан Виктор суу ичген эди.Ызы бла атасы къудору консерва да ашатады. Алайда, жашны  солууу тыйылып, ёлюп башлайды. Атасы, аны ёлген сунуп, ашыгъышлы къабыр къазып тебирейди. Алай бир гитче чюйютлю аптекарь, ёлюклени юсю бла атлай, Викторну къатына келип, ауузуна дарман къуяды.

Жаш, аямай къусуп, ызы бла сау болуп къалады…

 Тукъуму къырылгъаны суратчыны жюрек жарасы эди. Абайладан кёплени, тил этип, гунч этдирген адамны Виктор уллу жаш болгъанындан сора тапханды. Керох бла баргъан эди аллына ёлтюрюр мурат бла. Алай ол адам гым-гым къарт болгъанын кёрюп, керохун да атып, кетип къалгъанды. Не сейир, ол къарт аны бетине бир къарагъанынлай окъуна аны Абайладан болгъанын билген эди. Суратчыны кёп суратларында бу сыйлы тукъум сынагъан къыйынлыкъланы ызы барды, ол мудах тюрсюнледе, мудах макъамладады. Хау, суратларында макъамла жашайдыла. Бюгюн да Виктор Магомедович къатыбызда болгъанча…

БАЙСЫЛАНЫ Марзият.
Поделиться: