Исси кюнледе адам кесин къалай жюрютюрге керекди

Исси кюнледе жыл санлары жетгенлени къан тамырларыны басымлары кётюрюле эм энишге тюше туруучуду. Аны бла байламлы «Юйюрню саулугъу» журналда басмаланнган кардиолог, медицина илмуланы кандидаты Семен Малишевскийни оюмун басмалайбыз.  

Къан тамырыгъызны басымы кётюрюле, энишге тюшеми турады, гипертониямы къыйнайды. Таблеткала бла багъыуда чекленмегиз. Дарманла бла багъыу эм ашны диета бла ашау бир бирге бек тап келишедиле гипертониягъа къажау кюрешде. Анга тийишлисича эс бурмасагъыз а, инфаркт неда инсульт болургъа боллукъду. Дарманланы врач жазып берирге керекди, ашны уа хар адам кеси жаратханын сайлайды.

Бек игиси - газлы сууланы аз ичерге керекди. Къан тамырны басымы кетюрюлсе, жауу да, холестерини да аз болгъан къылкъылыла, жемишле эм тахта кегетле болгъан диета бла ашагъыз. Сары жауну, сют башны, тууар этни ашамагъыз, газлары, кофеинлери болгъан суусапланы ичмегиз.

Ашыгъызда кючлю ашарыкъла, къырдыкла, тузланнган затла, консерва продуктла, ундан хазырланнган ашарыкъла, кондитер изделияла болмасынла. Ашны хазырлауну амалларындан къайнатып бишириуню, тылпыу бла хазырлауну, запеканка этип бишириуню хайырлансагъыз игиди. Тахта кёгетледен, чабакъдан, айрандан, башха сют продуктладан этсегиз иги боллукъду ашыгъыз. Артыкъда саулукълу азыкъ ашауну марда этсегиз, бек игиси олду. Бюгюн сиз бутербродну салат бла алышындырсагъыз, тамбла уа сууукълай къакъланнган къыйма ашасагъыз, аллай «диета» болушурукъ тюйюлдю къан тамырыгъызны басымын мардада тутаргъа.

Дагъыда сиз гипертоник эсегиз, калийи кёп болгъан ашланы ашагъыз. Калий къан тамырланы басымлыкъларына себеплик этиучю башха минерал элементни-натрийни себеплик этиуюн азайтырыкъды. Калийи кёп болгъанла, препаратла угъай, керти продуктла болгъанларын унутмагъыз. Сёз ючюн, былайда бек жараулу продукт пиринчди. Алай эсе, ыйыкъны 1-2 кюнюн пиринчден этилген азыкъны ашагъыз. Стакан бла бир къургъакъ пиринчни алыгъыз, анга суу къуюгъуз, эрттенинде тузсуз биширигиз, сегиз юлюш этигиз, кюн узуну ашагъыз. Пиринчде болгъан калий натрийни кетерликди, алай бла адамны чархында болгъан суу азайырыкъды, сизни къан тамырыгъызны басымы уа дармансыз азайырыкъды. Кёп жемишле калийден байдыла (бананла, апельсинле, мандаринле), жемиш къатханла,  изюм, шаптал къатханла, тахта кёгетле (артыкъда картоф бла бурчакъ), тенгиз хобуста, кальмарла, чабакъла, зынтхы эм будай жармала, сют эм жууурт.

Къан тамырны басымын мардада тутаргъа жарарыкъ элемент - магнийди. Ол адамны чархында болса, къан тамырланы кенгертеди эм аланы къабыргъаларын кючлендиреди. Магний жетишмесе, адамны чархындан калийни жуууп кетереди эм клеткаланы ичлеринде болгъан натрийни кебейтеди, ол да къан тамыр бла бишлакъда туз 15 кере кёп болуучуду, этде бла сютде болгъанындан эсе.

Артыкъ уллу эсни спирти болгъан ичгилеге бурургъа керекди. Аллай ичгилени бек аз ёлчемде ичсегиз, ол жюрекни къан тамырын кенгертеди эм къан тамырда басымны азайтады. Спиртни оздуруп ичсегиз а, къанны басымын кётюреди. Магний къудорулада, чакъыртмакълада, чечевицада жетер чакълы барды. Алада ашарыкъ волокнола да кёпдюле, ала уа, тоюп тургъанча этдирип, семиртирге къоймайдыла. 

Гипертониядан ауругъанда С витаминни (тюрсюнлю хобустаны, къара дугъумну, лёкъуну), А витаминни (быхыны, бауурну, жумуртханы сарысыны), В къауумну (къышхырны, хобустаны, ачытхыны) хайырлансагъыз, аланы дарманлыкълары болушмай къоярыкъ тюйюлдюле. Тузну хайырланыуну уа кюннге 2,5 граммгъа дери азайтыгъыз: чай къашыкъны ёрге къаланмагъаны чакълы бирге. Ашны да тузсуз хазырларгъа кюрешигиз, ариу ийисли затла бла. Болалмасагъыз, натрий аз болгъан тузну хайырланыгъыз. Анда саулукъгъа бек керек болгъан калийни, магнийни, йодну ионлары боладыла. Жарашдырылгъан ашлада туз кёп болуучуду таза ашладан эсе. Сёз ючюн, къыймада, бишлакъда да туз онбеш кереге кёп болуучуду, этде бла сютде болгъанындан эсе.

Жыл саны келген адам эсде тутаргъа керекди къан тамырыны басымы кётюрюле неда энишге тюше тура эсе, эсиртиучю ичгилени бек аз ичерге кереклисин. Аллай ичгилени ахыры да ичмесе игиди, ол жюрекни къан тамырын кенгертеди эм къан тамырда басымны азайтады. Аракъыны иги да оздуруп ичсегиз а, къан тамырны басымы иги да кётюрюлюрге боллукъду.  Спирт, дарманла иче эсегиз, аланы хайырлылыкъларын  да азайтады.

Адамгъа ненча жыл болгъанында да, къан тамырны басымыны мардасы жюз жыйырма бла сексен   урум болургъа керекди.