Тин байлыгъыбызны гюрбежиси

Къабарты-Малкъарда китап чыгъарыугъа жол тынч болмагъанды. Къара таныгъан белгили адамларыбыз ал китапларын Дагъыстанда Темирхан-Шурада М.Мавраевни китап басмасында басмалагъандыла. Сёз ючюн, ана тилибизде Асанланы Локъман кесини «Къылыкъ китабын», анда Кязимни «Ийман-исламы» да болуп, 1908 жылда анда чыгъаргъанды. Кязим «Солтан-Хамидни жырын такъгъанда, Орус Басханда Дымовлары чыгъаргъандыла аны китап халда. Окъуу китапланы окъуна, революциягъа дери, андан сора да Дагъыстандан келтиргендиле. Ала къумукъ тилде эдиле. Энейланы Магометни «Малкъар алифби» деген харфлыгъы латин харфла бла 1924 жылда чыкъгъанды. Дагъыда Дондагъы Ростовда «Крайнациздат» атлы китап басма чыгъаргъан окъуу китапла бла хайырланнгандыла адамла.

Совет власть аякълана башлагъанда, бек алгъа кесини баш ишине адамлагъа къара танытыуну, миллет маданиятланы бла адабиятланы айнытыуну санагъанды. Алай бла, 1928 жылда «Къарахалкъ» газетни мурдорунда «Къабарты-Малкъар китап басма» къуралгъанды. Ол 1 июньда ишлеп башлагъанды. Ол ишни алда «Красная Кабарда» газетни редактору болуп тургъан Георгий Петровха буюргъандыла. Анга малкъарлы Биттирланы Тебо бла Хамшик Камбиев болушхандыла.

Ол жылда китап басма кесини онгун иги кёргюзтгенди – отуз алты китап чыгъаргъанды. Асламысы окъуу китапла – школлагъа бла къарангылыкъны кетерирге аталгъан курслагъа. Ол заманда Шахмырзаланы Саидни бла Отарланы Керимни «Бирликде», Шахмырзаланы Саидни бла Этезланы Омарны «Биринчи атламла»  Хочуланы Салихни да окъуу китаплары бла хайырланнгандыла. 1923-1936 жыллада латин харфла бла, андан арысында орус графика бла басмаланнгандыла китапла.

Малкъар тилде кеси алфавитибиз бла биринчи китап «Жангы жашау жолунда» деген аты бла 1931 жылда чыкъгъанды. Аны тиражы уа – минг бла жарым эди. Редактору Гуртуланы Берт болгъанды. Китап малкъар тилге кёчюрюлген «Интернационал» жыр бла ачылады. Ызындан Гуртуланы Бертни, Шахмырзаланы Саидни, Татталаны Мухамматны, Улбашланы Ахмадияны назмулары келедиле.

Ызы бла 1933 жылда Будайланы Азретни «Назмула бла жырла», «Ата журтум», Гуртуланы Бертни «Бекир»; 1934 жылда Улбашланы Ахмадияны «Школчула», Отарланы Керимни «Тутдула», Хочуланы Салихни «Атасыны жашы»; 1935 жылда Отарланы Саидни «Биз жигитлебиз»,Теммоланы Хамитни «Хорлауну жырлары», Гуртуланы Бертни «Къызыл ёнле»; 1936 жылда «Бизни Орджоникидзе», «Малкъар жырла», Кациланы Хабуну «Жюрек къууанч; 1938 жылда Отарланы Керимни «Назмула бла жырла», Макытланы Сафарны «Мен жырлайма», Залийханланы Жанакъайытны «Мени ауазым»; 1939 жылда Кязимни «Мени сёзюм»; 1940 жылда Къайсынны «Салам, эрттенлик!». Хочуланы Салихни «Хапарла» деген эм башха китапла чыкъгъандыла.

Ол заманлада Къабарты-Малкъар китап басмада Хочуланы Салих, Гуртуланы Берт, Отарланы Саид, Будайланы Азрет да ишлегендиле.

Уруш аллында жыллада туугъан жерибизде, ана тилибизде, кеси алфавитибиз бла басмаланнган китапла адабиятыбызны мурдорун салгъандыла.

Малкъар халкъ сюргюнден къайтхандан сора, поэтлени бла жазыучуланы китаплары терк-терк чыгъа башлагъандыла. Ол жыл окъуна Шахмырзаланы Саидни «Сырыйна» деген китабы чыкъгъанды. Экинчи жыл а Къулийланы Къайсынны «Сайламаларыны» экитомлугъу. 1959 жылда Кязимни «Сайламалары» бла «Къарачай-малкъар халкъ жомакъла, нарт сёзле, элберле» деген китап да чыкъгъандыла. Андан арысында уа жаш жазыучула да къууандыргъандыла окъуучуланы китаплары бла: Зумакъулланы Танзиля, Толгъурланы Зейтун, Тёппеланы Алим, Мокъаланы Магомет, Бабаланы Ибрахим, Токумаланы Жагъафар…

1968  жылдан башлап китап басма «Эльбрус» деген атны жюрютеди. Анга тюрлю-тюрлю жыллада Кациланы Хабу, Залийханланы Жанакъайыт, Гадийланы Ибрагим, Созайланы Ахмат таматалыкъ этгендиле. Бусагъатда ол Руслан Ацкановну къолундады. Анда кёп белгили адамла ишлегендиле: Къулийланы Хажимуса, Шауаланы Миналдан, Будайланы Нафисат, Тёппеланы Сулейман, Къумукъланы Сакинат, Жаболаны Магомет, Жулабланы Узейир, Бабаланы Ибрахим, Будайланы Светлана, Башийланы Алим, Гадийланы Ибрагим, Гуртуланы Зоя, Мусукаланы Борис бла Сакинат, Моттайланы Светлана, Мызыланы Нашрумхан, Тёппеланы Фатимат, Ботталаны Рита эм башхала. Бюгюн а Мокъаланы Назифа, Табакъсойланы Мухтар, Додуланы Асият, Гюзюланы Мадина, Улбашланы Мадина, Жулабланы Сакинат, Ёлмезланы Аминат, Хулчаланы Марьяна эм аланы ишчи нёгерлери бардырадыла ол жууаплы ишни.

Къырал оюлгъунчу «Эльбрус» китап басма Совет Союзда алчы жерлеге чыгъып тургъанды. Ол кезиуледе бардырылыучу кёп тюрлю кёрмючледе иги кесек дипломгъа, махтау къагъытлагъа, къырал жетишимлени кёргюзтген кёрмючледе  майдаллагъа да тийишли болуп тургъанды.

Аламат суратчыла ишлегендиле анда: Иван Абрамов, Александр Глуховцев, Павел Пономаренко, Валерий Захохов, Герман Паштов, Мухамед Кипов... Кёп жылладан бери ол ишни Юрий Алиев бардырады.

Китап басмабыз чыгъарып, Къулийланы Къайсынны чыгъармаларыны алтытомлугъу, Отарланы Керимни экитомлугъу, Зумакъулланы Танзиляны ючтомлугъу да уллу саугъа болгъандыла окъуучугъа. «Бизни белгили адамларыбыз» деген серияда Кязимни, Къайсынны, Танзиляны, Мокъаланы Магометни, Энейланы Тимурну юслеринден жазылгъан китапла чыкъгъандыла. «Малкъар тарых серияда» уа «Этюды о Балкарии», «Балкарцы: выселение и возвращение», «Средневековая Балкария», «Фольклор карачаевцев и балкарцев в записях и публикациях ХIХ – середины ХХ века» деген китапла кёргендиле дунияны. «Школ серияда» Мечиланы Кязимни, Будайланы Азретни, дагъыда башхаланы китаплары басмаланнгандыла. Этнограф, фольклорист Журтубайланы Махтини «Къарачай-малкъар мифле», «Ёзден адет» атлы китаплары да.

Сабийлеге аталгъан китапланы да саны кёпдю: «Малкъар халкъ жомакъла», Отарланы Саидни «Жюрек саугъа», Къулийланы Хажимусаны «Къарылгъач», Толгъурланы Зейтунну «Айыуташ», Шахмырзаланы Саидни «Битимлени билигиз», Тёппеланы Сюлеменни «Шуёхла», Къулийланы Къайсынны «Жорт, жорт, гылыуум!», Ахматланы Ахияны «Тюлкю бла бёдене», Байзуллаланы Алийни «Гудучулары» бла «Жин бохча», Токумаланы Жагъафарны «Курнаятчы Алдарбек», Текуланы Жамалны «Сиркиуле», Жулабланы Узейирни «Насыплыла», «Чирчикле», «Эртте биреу бар эди…», Залийханланы Жанакъайытны «Къартла бла сабийле», Ёзденланы Абдуллахны «Анакагъа саугъала», Гуртуланы Элдарны «Хасанны китапчыгъы», Ахматланы  Сафариятны «Неди бу?», фольклордан «Къарашауай бла Ёрюзмек», «Ёрюзмекни жашлары» эм башхала.

Окъуу китапла миллет тилледе китап басмада чыкъгъанларын белгилерчады.