ПОЭЗИЯ КЁГЮБЮЗНЮ ЖАРЫТХАН ТАНЗИЛЯ

Къабарты-Малкъарны, Къарачай-Черкесни да халкъ поэти, Россей Федерацияны   Горький атлы саугъасыны  лауреаты,  Къабарты-Малкъар Республиканы Къырал  саугъасыны  лауреаты   Зумакъулланы  Мустафаны къызы  Танзиля уллу адамлыгъы,  адеплилиги,  жумушакълыгъы, сабырлыгъы, ариулугъу да болгъан адамды.  Аны ол шартлары барысы да поэзиясында кёрюнюп турадыла.

Поэзияны сабий заманымдан бери сюеме , алай быллай аламат юйретиу магъанасы  болгъан  поэзиягъа  тюбемегенме.  Танзиляны чыгъармаларын окъуй туруп, жанынга бир тюрлю сабырлыкъ, ырахатлыкъ келеди. Аны себепли къайтарып, къайтарып окъуругъунг келеди. Бирде, окъуй туруп: «Мен бу назмуланы атама, анама окъусам эди, ала къалай ыразы боллукъ эдиле»,- деп келеди эсиме. Не ючюн десегиз, атам бла анам ол заманда окъуна «Бузжигит», «Тахир бла Зухра» деген поэмаланы кёлден айтыучу эдиле. 

Сабий заманларында Танзиляны назмуларын окъургъа онглары болгъанлагъа бек сукъланама. «Мен бу чыгъармаланы сабий заманымда окъусам, жашауда кёп затны ангыларем эм кёп  жангылычлыкъла да этмезем», - деп кёлюме алай келеди.
Мустафаны къызы Танзиляны назмуларын, аланы юйретиу магъаналарын школда окъутхан сабийлерим бла да кёп сюземе.

Школдача, юйде да столуму юсюнден кетмейдиле аны китаплары. Аны оюмлу, магъаналы, эрикдирмеген, жашауда  хар неге да бирча жарагъан, къууанчлы, бушуулу кюнюнгде да жанынга дарман болгъан назмулары.

Мен Танзиляны кёрюрге, сёлеширге, къучакъларгъа да онгум болгъаны ючюн, шукур этеме Аллахха. Ол къуру манга угъай, битеу миллетге да насыпды, ёхтемликди.

Зумакъулланы Танзиля халкъына таза сюймеклиги болгъан поэтди, шайырды.
Не кюнде да халкъым бла биргелей,
Мен турама бу жашауну сюйгенлей,
Тап, турсала энтта мени тюйгенлей,
Мен турлукъма бу жашауну сюйгенлей.
Бар къадарда халкъым, тилим да, 
Батмай турур бу дунияда кюнюм да.   
                                                («Кязим бла ушакъ» деген назмусундан.)
О, Минги тау – бийикликни белгиси,
Тау халкъынгча, тёзюмлюкню юлгюсю!
Къаллыкъ болсам этегингде къабышып,
Къолларым да бузларынга жабышып,
Энди менден сени киши сыйырмаз,
Бу таулада жырларым да тыйылмаз.
                                                                     («Минги тау»)

Адамлыкъ, намыс, хурмет, адеплик деген сёзле къала баргъанларына бек жарсыйды ол. 

Бюгюн жашау башхады –
Ишни башы ахчады.
Уручула даражада,
Байлыкъ, къуллукъ алада.

Керек тюйюл фахму да,
Хар ким эркин намысдан,
Къачхан жокъ харам ашдан.
Тас сый, хурмет, тас асыу,
Кёп билгеннге, кёп жарсыу.

Тас адеплик, чыдамлыкъ,
Айып тюйюл мурдарлыкъ.
Бу жашау неди, неди?
Ёлюмлюкге бу тенгди.
       
Жашауда бола тургъан ишле аны жюрегин къыйнайдыла. Ол кеси жашаууна къалай жарсый эсе да, халкъда болгъан къыйынлыкълагъа да тюз алай къайгъырады. Битеу дунияда болгъан затланы жюрегине жыйып, халкъны жарсыуларын тыяргъа амал излейди. Адамланы жашаугъа тёзюмлю болурларын сюеди.
Болур, эшта, жан сакълаучу мёлегим,
Терслик бла уруш этген жюрегим,
Андан болур, къыйналсамда, сынмауум,
Къыйын кюнню, тынч кюнню да сыйлауум…
Халкъ тынчлыгъы манга жандан багъалы,
Жашармамы, халкъ жиляуун къойгъунчу,
Кёзюн ачып аякъ юсге тургъунчу,
Ёхтемленип, жашау чархын бургъунчу.
Бу жашауда белни бошлап, сынмайыкъ,
Кючню салып, жилямукъну тыяйыкъ.
Кюнню ахшысын,мутхузун да сыйлайыкъ.

Миллетибизни айтхылыкъ къызы адамла бир бирлерине кир ниет тутмасала ыразыды. Бу назму тизгинлеге бир эс буругъуз: 

Болушурса сен ачха, жаланнгачха,
Бералсанг анга аш, суу, ахча.
Жюреги кир, жюрек жылыуу жокъгъа,
Не да бер анга, жараталмаз жукъгъа,
Жюрек кирин жуууп, буралмаз акъгъа.
Не да: Жюреги таш, ичи къара,
Бай эсе да, ол – факъыра.

Таза сюймеклик хар адамгъа да берилмейди. Аллах энчи адамлагъа бере болур аллай саугъаны. Керти сюймекликни сынагъан уллу насыпды, айырылыу къыйын болсада. Айхай да, ёмюрге ёлмезге киши жаратылмагъанды.

Къалдым ачыу отда жана.
Ата журтнуча сакъладым,
Не кюнюнгде да атмадым,
Санга кертичилей къалдым.
О, сен къайры жол салдынг,
Къалай кетдинг, мени атып,
Къара жерге менсиз батып,
Этип кюнюмю къап-къара?
Къалдым, ачыу отда жана.

Быллай  аламат сёзлени жаланда бек закий, халал, шауданча таза жюрекли адам жазарыкъды.
Танзиля кеси да къыйынлыкъ сынагъанды, аны ючюн болур башхаланы жюреклерин ангылагъаны эм эс берирге болушхан назмула жазгъаны. Алай не заманда да аны жюрегинден тазалыкъ, огъурлулукъ, халаллыкъ, жумушакълыкъ кетмейди. Адамланы сабырлыкъгъа, тёзюмлюлюкге чакъырады.

Жарсыулагъа биз бой салып, хорлатсакъ,
Ёлгенлеге, тохтамай, жиляп турсакъ,
Битеу Дуния жилямукъгъа батаред,
Жангы танг а артда кимге атаред?

Ёлгенлеге эсни жыйып жиляргъа,
Сауланы да багъаларын чыгъара,
Ыспас эте тюбейик биз хар тангнга,
Тангны кёрген – уллу насып хар жаннга.

Бу жашауда, белни бошлап, сынмайыкъ,
Кючню салып, жилямукъну тыяйыкъ,
Кюнню ахшысын, мутхузун да сыйлайыкъ.

Мени оюмума кёре, бу назму тюйюлдю, бу ууазды. Танзиляны поэзиясы – кертиди, алдаусузду. Ол сау халкъны къыйынлыгъын кеси жюрегине сыйындырады. Аныча шайырны  Аллах бизге саугъагъа баргенди. Мен анга ыразылыгъымы билдирирге, чыгъармачылыгъына сюймеклигими айтыргъа излейме. Быллай таза поэзияны жаланда Танзиля жазаргъа боллукъду. Ёмюрю саулукълу эм узакъ болсун кёгюбюзню жарытхан Танзиляны.

ЖАНАТАЙЛАНЫ АСЛИЖАН,
 КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАРНЫ СЫЙЛЫ УСТАЗЫ.