Тепсеу – къадар саугъалагъан насып

Жыйырманчы ёмюрню белгили хореографы Михаил Фокин, эсигизде эсе, халкъ тепсеулени къаты сакъларгъа чыкъыргъанлай тургъанды. Тепсеуню сахнада кёргюзтген артист а, жашау бла байламлыкъны тас этмез ючюн, Михаил Михайлович айтханыча, буруннгуда къуралгъан магъаналы жорукълагъа таяныргъа борчлуду. Алай болса жаратылады къараучуну жанындан тепсеучюге ийнаныулукъ, ышаныулукъ да.

Насыпха, къарачай-малкъар халкъны аллай фахмулу, тындыргъан ишлерине жууаплы кёзден къарай билген артистери не заманда да болгъандыла. Бюгюнлюкде уа ала салгъан ыз жаш тепсеучюлеге кючлю мурдорду. «Балкария» фольклор-этнография къырал ансамбльни солисткасы Жаболаны Анжела да, жарыкъ сахна жулдузларыбыздан бири, тепсеуню жашау къадарына сайлагъанына бир заманда да сокъуранмагъанды.

Анжела ансамбльде тепсегенли онюч жылдан озгъанды. Баям, къудурет инсан туугъанлай окъуна аны жолун энчи белгилеп къоя болур. Жаболаны къызларыны юсюнден айтханда, ол кесин танып башлагъан кюнден берилгенди искусствону бу тюрлюсюне. Школ жылларында ол «Дети гор» юлгюлю ансамбльде ёсдюргенди фахмусун. Ол кеси айтханнга кёре уа, сахнадан а бир заманда да къоркъмагъанды, абызырамагъанды.

Аты дуниягъа айтылгъан балерина Галина Уланова биринчи сахна сынамын эсгере, къараучуну аллына чыгъар ючюн уллу кюч-къарыу керек болгъанын айтханлай туруучу эди. Ол кюч-къарыугъа, баям, кёп зат сыйына болур, табийгъатдан берилген фахму, къатынгда тепсегенле бла тин байламлыкъ, сора адамлагъа, тутхан ишинге керти сюймеклик. Анжеланы таныгъанла уа сагъынылгъан ышанланы бары да анда толусунлай бирден болгъанларын чертип айталлыкъдыла.

Шахарда туууп, билим алгъан къыз аны тепсеуге халкъына, ана тилине, адет-тёрелерибизге таза сюймеклиги келтиргенлерин бир заманда да жашырмайды. «Юйюрюбюзде ана тил бек магъаналы жерни алгъанды, аны бла бирге тарыхыбызны, маданиятыбызны жери энчи болгъанды»,- дейди ол кеси уа. Аны ючюн болур Анжеланы патриот сезимлилигини алай кючлюлюгю да. Профессионал борчун тийишли толтургъандан сора да, ол халкъ бла байламлы жамауат проектлеге тири къатышыргъа заманын, фахмусун, кючюн-къарыуун да аямайды. Белгилисича, аллай тюрлю жумушлада уллу ахча, хакъ болмайды, ол альтруист халлы башламчылыкъладан къуралгъан къымылдауду. Бизни назик артист эгечибиз а ол ишни да намысы-сыйы бла кётюргенине хар жолдан шагъат болуп, къайсы болумлада да аны женгил тепсеуюне сейирге къалып къууанабыз.

Уллу сахна къарыусузланы, апчыгъанланы кётюрмеген, кесине жууукъ къоймагъан, гелеуча, бир учхалауукъ майданды. Сен халкъны атын жюрютген ансамбльде тепсей эсенг а, андагъы жууаплылыкъ бютюн ёседи, къарыусуз болгъанынгы кёргюзтген а айып окъунады. Анжела айтханнга кёре, къыйналгъан кезиулерингде бу жолну нек сайлагъанынгы, аны бла нек баргъанынгы эсинге тюшюрюрге тийишлиди. «Сени уллу муратынгы женгил чачарыкъ болумла тюбей эселе,- дейди ол, - сен ол муратха алай бек да итине болмаз эдинг». Ол уллу мурат а маданиятха, санатха къуллукъ этиу эсе уа, экиге кереленнген тёзюмлюлюк, экиге кереленнген фахму эм жюрек тазалыкъ изленеди.

Анжела, «Балкария» ансамбльге келгенлей, эки ыйыкъдан чыкъгъанды сахнагъа. Тёреде болуучусуча, жаш артистлени алгъын эки-юч ай юйретип, алай къошадыла концертлеге. Ол ингирде къыз абезехде, «Ындырбайда», «Асланбийде» сынагъанды кесин. Белгилисича, ала бек къыйын тепсеуледен бирлеридиле. Сынамлары болгъан тепсеучюле ансамбльни таматасы Энейланы Магометге къызны сахнагъа алай терк чыгъарыуну дурус кёрмегенлерин билдиргенлеринде да, ол оюмун тюрлендирмегенди. Аны ол оноуу тюз болгъанын а концертге жыйылгъан къараучуланы къарслары, ыразылыкълары ачыкъ этген эдиле. Залда уа ол кезиуде аны эм керти къараучусу, эм керти кесаматчысы, анасы, къууанчлы кёз жашларын букъдуралмай олтура эди.

Андан бери кёп заман озгъанды. Къайсы артистнича, Анжеланы да болгъандыла жетишимли, мудах да чакълары, алай тепсеу аны жашауундан кетмегенди. Къыз кеси айтханыча, хореография искусство аны къадарыны магъаналы кесегиди, тин эм профессионал зауукълукъ берген къыйматлы бёлюмю. Бусагъатда ала КъМР-ни сыйлы артисти Анахаланы Мурат бла «Къол жаулукъ» тепсеуню салгъандыла. Ол хореография жаны бла къыйыннга саналгъан номерледен бириди. Нек дегенде сахнада тепсеуню тарыхын, жашны бла къызны жюрек байламлыкъларын, аланы ич дунияларын кёргюзтюрге тийишлиди. Аны бла бирге ол репертуарда сольный халлы баш тепсеуледен бириди, анда башха тепсеучюле жокъдула, жети минутну ичинде жаланда экеулен эм аланы дуниялары. Ма ол халда барады сахнада Муратны бла Анжеланы ариу, сезимли тепсеулери.

Жюрек тазалыкъны, жашны бла къызны энчи дунияларын ала 2020 жылда Европаны эм бийик тауу Элбрусну башында да кёргюзтгенлери барыбызны да эсибиздеди. Ол къууанчлы кюнледе Мурат бла Анжела тауну шаркъ тёппесинде таулу тепсеу абезехни биринчиле болуп бардыргъандыла. Аны юсюнден айтхан заманда, ол башламчылыкъ уста таугъа чыгъыучу Гузойланы Асхатныкъы болгъанын айтыргъа тийишлиди. Ол ариу да, магъаналы жумуш а КъМР-ни халкъ артисти Улбашланы Мутайны бла КъМР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Къудайланы Мухтарны хурметлерине жораланнганды.

Аллай аламат онг кёп артистге чыкъмаучуду, аны юсюнден айта, Анжела да Минги тауну башында малкъар халкъны байрагъыны аллында тепсегенибиз къадарны саугъасы болгъанды, дейди эмда ол огъурлу ариу ишлерин жашаууну бек уллу жетишимине санагъанын букъдурмайды.

Ушагъыбызны чегинде «Балкария» фольклор-этнография къырал ансамбльге къайта, ол халкъыбызны бети болгъанын унутмазгъа чакъырады. Хар ариу номерни бирси жаны – ол аны тарых магъанасыды. Алып айтханда, хар тепсеуню тарыхда къуралгъан, бегитилген энчи ызы барды. Хар адет-тёре, хар сахна кийим, башха миллет кийим – ол халкъны уллу тарыхыды. Ол тарых Къудайланы Мухтарны китапларында бюгюн-бюгече да сакъланады. Жаланда аланы унутмазгъа борчлубуз, келлик тёлюбюзню къайгъысын кёрген къауум эсек. Аны юсюнден Анжела да тынгылы хапарлайды ушагъыбызда. «Быйыл «Балкариягъа» 35 жыл боллукъду, алай ол тарих андан теренирек магъананы тутады. Бизни аллыбыздагъыла, биз, бизден сора келликле да халкъыбыз болгъан къадар аны байрагъын тюшюрмей элтгенлебиз, ансамбль а миллетни ариу уста ишленнген кюзгюлеринден бириди», - дейди ол.

Аны алайлыгъын а жаланда республикада угъай, Россейде, андан тышында да бир кере белгилеп къоймагъандыла. «Балкария» Тюркде, Испанияда, Швейцарияда, Францияда, Италияда сахналаны сынап кёрюп, къараучуланы къарачай-малкъар тепсеулери бла сейирге къалдыргъанды. Былтыр а ансамбль республиканы башха къауумлары бла бирге Кремльде Къабарты-Малкъар Республиканы 100-жыллыгъын белгилеу уллу концертге къатышхандыла. Коллективни санында аллай сахналада фахмусун кёргюзтюрге онгу болгъаны бла Анжела ёхтемленнгенин жашырмайды, аны да къадар берген насыпха санайды.   

Былай алып къарагъанда, фахму бош жерде чыгъып къалмайды. Анга жетген жолла къыйындыла, кёбюсюнде ныхытлыдыла.  Къудурет саугъалагъан ышанланы тийишлисича ачыкълар ючюн а, белгилисича, билим, окъуу да керекдиле. Жаболаны къызлары да ол жанына уллу кёллю тюйюлдю, бирси бийик билимлеринден сора да, быйыл Искусстволаны Шимал-Кавказ къырал институтну дипломун аллыкъды. Дагъыда былайда аны юйренирге, усталыкъ жаны бла арымай-талмай ёсерге излеп тургъанын да белгилерге сюеме. Кеси да аны юсюнден айта, тамата тенглерин КъМР-ни сыйлы артистлери Теммоланы Фатиманы, Къарчаланы Раисаны, Асанланы Иннаны, Къудайланы Хасанны, Горойланы Джамбулатны, Гуртуланы Лейланы уллу хурмет бла сагъынады.

Тепсеучю къызгъа искусствону жолунда базыныулу атларгъа уа аны юйюрю энчи себеплик этеди. Атасы Алим, анасы Сафият, къарындашы Аслан къууанчлы, мудахлы кезиулеринде хар заманда да къатында болгъандыла. От жагъаны жылыуундан жаратылгъан итиниулюкню тамыры уа, белгилисича, тереннге кетип кючлю болады.

Кёп болмагъанлай бир жыйылыуда КъМР-ни маданият министри Мухадин Кумаховну сахна бек сейирлик затды, сен анга деп жаратылгъан эсенг, дегени эсимде къалгъанды. Мени оюмума кёре, аны бла окъуучуларыбыз барысы да келиширик болурла, Жаболаны Анжела да сыфаты, чырайы, фахмусу бла да сахнагъа деп жаратылгъан илхамлы инсанларыбыздан бири болгъаны бла.