ОСУЯТ

(Болгъан иш) 

Уллу Ата журт уруш башланнганда Айшат  къагъанакъчыкъ эди. Къайдан ангыларыкъ эди ол атасы Керим къазауатны биринчи  жылында окъуна  окъ тийип ёллюгюн. Анасы  Азиза уа... Ариулугъу бла  элде  анга жетген  къыз жокъ эди.  Аны  узун къара эшмелерине кёпле сукъланыр ючюн да къалмагъандыла. Къайры барса да,  анга  машалла демеген  жокъ эди.

Керим да кёз атхан эди анга, жыл саны да жетгинчи  къачырып кетгенди. Жаш, къыз да бир бирлерин  жомакъладача сюйгендиле.  Ала бир бирлерине къарап тоялмагъандыла. Бир бирни кёрмеген  сагъатлары алагъа  жыл кибик  кёрюннгенди.

Алай ол насыплары кёпге бармады.  Тойларында жууукъла, эллиле этген алгъышла да алагъа айтылмагъанча, къатлары бла  ётюп кетдиле.

Уруш башланнганда Керим повестка  келирин да сакъламай, олсагъат военкоматха барып, фронтха жиберигиз,  деп  тилегенди.Ол кетген кюн Азиза, кесин тыялмай эди, кёз жашлары тёгюлюп бара эдиле. Эштада, аны жюреги сезе болур эди, ол аланы ахыр тюбешиулери, ахыр саламлашыулары болгъанын. Тюгел жыл да озгъунчу, анга ючгюл къагъыт келди. Андан сора  тийген ауруудан ол тюзелалмай, кюнден-кюннге амандан-аман бола тебиреди. Бир кюн а эгечи Фазиканы чакъырып, анга осуятын айтды:

- Мен бу ауруудан хазна  иги болмам. Керимни бла мени жангыз къызыбыз Айшатчыкъ санга аманатды, аны къадары сени къолунгдады. Аллах ючюн иги бол, мени ыразы этерге сюе эсенг,-деди. - Сора эки эшмеми да кесип, элтип алма терекни тюбюнде бастыр, аны уа кишиге билдирме.

Фазика эгечи айтханны этди. Андан сора он кюн да турмай Азиза  дуниясын алышдырды. Баш иесини аман хапарын эшитгени бла ёлгенини арасында он кюн озмады.  Ашы-ташы да битгенден сора, Айшатчыкъны ана жууукълары  алып кетдиле. Тюгел жыл да жашагъынчы  Керимни къарындашы къызчыкъны кеси тукъумуна элтирге мурат этди. Аны ючюн сюдге да кирди. Азизаны атасы, элде намысы жюрюген къарт, башы  сюдлюк болуп айланнганын кётюралмай, ауруп, тёшек болду. Эллиле уа: 

-Къой, не этериксе, ол да эркинди, къалай-алай десенг да, ата къарындашыды. Андан сора уа аланы, бизни элибиз да бир бирден алай узакъ тюйюлдюле, бара-келе турурсуз, къызчыкъны халин да  билирсиз,- деп, жапсарыргъа кюрешгендиле.

Ауур акъыллы Мустафа къызны алып кетгенлеринде кёпге дери тёшекден къопмай, аш ашамай, къара туманнга батылгъанча болуп турду. Айшатчыкъ да,  жангы жерге юйреналмай, кёп кюнлерин жилягъанлай ашырды. Артда уа, аш-суу къыт болгъанда, къызчыкъны ата къарындашы ёксюз сабийле тургъан юйге элтип берди...

Биринчи классха да Айшатчыкъ анда баргъанды. Алай аны окъууу кёпге бармады, ючюнчю классда биягъы ата къарындашы алып кетди. Анда уа школ къайгъы жокъ эди. Аманны кебинден жаш фатар табып, ишге тохтады. Алай бла Айшатчыкъ юйде  аш-суу эте, гитче, иничге  билекчиклерин ишге жарашдыра  жашау эте турдула. Къызчыкъны юйде  жумуш этгенин кёрген адам уллу сейирге къала эди. Быллай  гитчечик хар ишни да къалай тынгылы этеди, нечик жигитчикди, дей эдиле.

Анасыны жууукълары уа ол заманда къайдагъысын билмей, кёп айландыла. Болсада аны къайда жашагъанын алагъа киши билдирмеди, биягъы алып кетерле деп.

Айшатчыкъ а анасына бла атасына ушаш керти да ариу къызчыкъ болуп ёседи. Кюнлени биринде  ата къарындашы къызгъа юйдегили боллугъун билдиреди.

-Энди келин келсе, санга да тынчыракъ болур, ол кеси кёп  жумушла этер, сен  а, бир да болмай эсе да, ингирги школгъа жюрюп башларса,-деп къууандырады. Къызны керти да  къууанчыны чеги жокъ эди. 

-Энди мен школгъа барырма, бек иги окъургъа да кюреширме Аллах айтса, -дей эди ол.

Алай тойларындан сора келин, ата къарындашы да  ишге жюрюп башладыла, юйню къыйынлыгъы биягъы къызны боюнуна тюшдю. Алгъын  экеуленнге аш-суу этгенди, энди - ючеуленнге. Жыл да озмай а жангы юйюрге сабий  къошулду. Биягъы Айшат бешикчи болду. Аны алыкъа иги къатмагъан сюеклери ол къыйынлыкъны энди  алгъынча кётюралмай башладыла. 

Келинни жанындан а тырманла бири бирини ызындан къуюладыла. Не жумуш этсе да, бюсюремегенин ачыкъдан билдиреди. Жылдан-жылгъа къыз бу юйюрде артыкъ болгъаны бекден-бек сезиле барады.

-Кесибизге гыржынны аман кюн башыбызгъа келип алай табабыз, сен да юсюбюзге тюшюп къачаннга дери турлукъ болурса,-деп, келин кезиулю кере тырман  этгенден сора, къыз юйден кетерге таукел болду. Алай ингирликде уа   чайникни отдан алама дегенлей, къайнар суу юсюне тёгюлдю. Ол заманда да келин кёрмегенча этип къойду. Къыз, жаралары бек аманнга кетип башлагъанларында, амалын тауусуп, къоншуларына барып, дарман тиледи. 

Оруслу  къатын олсагъат къызчыкъны больницагъа элтип жатдырды. Юч айны ичинде ата къарындашы аны  жаланда бир кере жокълагъанды. Сау болгъанлай, къызгъа  биягъы  ата къарындашыны юйюне къайтыргъа тюшгенди. Келин а  аны  къайтханына артыкъ бек бюсюремеди эсе да, алгъынча терс къараялмайды. Алай жашчыгъын Айшатха ышанмайды. "Сен сууну кеси юсюнге угъай, мени жашыма къуяргъа сюйгенсе..."-деп. Ол а  къызгъа неден да бек ачыу тийгенди. Ол аны жанындан  эсе бек сюйгенди. Да хау, кеси  ёсдюргенди да аны. 

Аманны кебинден Айшат ата къарындашыны юйюнде дагъыда бир ненча жыл  турду.  Къоншуда жашагъан оруслу жаш Айшатны бек жаратханды. Жууукълары къызны анга бермезлерин ангылап, аны бла келишип, къачырып кетеди. Алай бла юйюр къуралды. Жашны анасы алгъа къолундан келгенича болуша, сёз бла да  кёллендире, билгенине да юйрете жашай келдиле. Игорь, Айшатны баш иесини аты алай эди,  художникди. Этген суратларын сатып, андан тюшген файдагъа баш кечиндирип турдула. Юч жылдан а  алагъа жашчыкъ, ызындан а къызчыкъ туудула. 

Айшатны жашауу энди жомакъдача иги жанына айланып башлады. Болсада шахарны хауасы  жарашмай, саулугъу осалгъа кете тебиреди. Ол заманнга уа Игорьни анасы да ёлген эди. Айшат а Игорь бла бирге анасыны туугъан элине  келип, ана жууукъларын табады. Кесини юсюнден хапарын анасыны  эгечине толусунлай айтады.

-Жарлы эгечим манга сени осуят эте ёлген эди, мен аны толтуралмагъанма. Ол дунияда ол манга не айта болур. Аны къабыры эки жарылгъан болур. Мен а сени излер ючюн къалмагъанма, алай сени Орта Азиягъа алып кетгендиле, сора не амал этерик эдим. Бек  термилип тургъанма, сен бир письмо жиберирсе деп да  сакълагъанма. Къаллай  бир кечени жукъусуз ётдюргенме. Энди  мен сени бир жары да жиберлик тюйюлме, кесими къатымда юй тюп алып береме, былайда орналаса, юй ишлерге да  болушурбуз, - деп Фазика Айшатны кёкюрегине къысханлай кёпге дери турду. 

Кёп да бармай Айшат да юйюрю бла Шалушка элге кёчдюле. Фазиканы баш иеси, башха жууукъла, тенгле да, изеу жыйып, Айшатланы юйню башын  жапдыла. Баш иеси Игорь да элге, журтха кесин жарашдыра, аз-аздан тилге да юйрене жашап башладыла. Бир кесекден а Айшатха ючюнчю сабий- къызчыкъ - тууду. Аны атына Игорь да, Айшат да Азизаны атын атадыла. Мында уа Айшатны саулугъу да игиге айланды.

х х х 

Бусагъатда жашы Майкоп шахарда школну директору болуп ишлейди, бир къызы уа эрге барып,  туудукъчукъла бла къууандырады. Игорь а республиканы музейлеринде къуралгъан кёрмючлеге суратларын терк-терк чыгъарады. Айшатны бла Игорьни юйлеринде ариу  тиширыуну сураты сау къабыргъаны алады. Кертиди, Айшат анасыны сыфатын эртте унутханды, унутмай да къалай, ол ауушхан заманда анга жаланда сегиз ай бола эди...

х х х

Бу юйюрню юсюнден хапарны манга Фазика айтханды. Кертиди, аны тилеги бла мен адамланы атларын тюрлендиргенме, битеу  къалгъан ишле уа керти болгъаныча жазылгъандыла.

-Жашау Айшатны къаллай бир  жерге  элтген эсе да, не къыйынлыкъ сынатхан эсе да,  арт кюнюнде мени къолума тюшгенди. Жарлы эгечим, билген этгенча, осуятын манга  айтып кетген эди. Мен а Айшатха тюбемей  ёлсем бек ажым этерик  эдим,  эгечими осуятын толтуралмадым деп, энди мен кесим да къарт  болгъанма, ёлсем да  къайгъырмайма. Эгечим да, жаннетде жатсын, энди тынчайгъан болур,-деп бошады хапарын Фазика.