Аны жигитлигини бла батырлыгъыны юсюнден «Правда» газетде да жазылгъанды

Белоруссия фашист ууучлаучуладан азатланнганлы – 75 жыл
Бир ненча жыл мындан алгъа  Уллу Ата журт урушну жылларында Белоруссияны агъачларында душманнга кюреш бардыргъан  партизанланы юслеринден кёп сериялы фильм кёргюзтюлген эди. Ма анда таулу жашны юсюнден да хапар барады. Мен акъыл этгенден, аны сыфаты Кульчаланы Махтиге кёре къуралгъанды. Кертиди, отрядны командири анга Кульчаев деп кёп кере айтады, атын сагъынмайды ансы. Фильмде жаш таза да кавказлы жигитча ёледи. Партизанла немислиле бла къаты къазауат бардыра тургъан заманда ол, ахыр огъуна дери атышып, сора ёрге туруп, тёгерек тепсеуде аякъ бюгюп, алай жоюлады.

Насыпха, кинодача болмай. Кульчаланы Махти ол къанлы урушдан сау къутулгъанды. Фильмде партизанланы душманнга къажау кюрешлерини юсюнден къалгъан кадрла уа тюздюле. Анга аны  журналистле Занкишиланы Хусейге бла Къулбайланы Алийге айтхан эсгериулери шагъатлыкъ этедиле.  Белоруссияда «Буревестник» партизан бригаданы командири, Совет Союзну Жигити Михаил Муравлёв, комиссары Иван Рябуха бла штабны таматасы Пётр Ловецкий  а Кутузов атлы отрядны комиссары Кульчаланы Махтини жигитлик ишлерин энчи белгилейдиле. Ма аланы бир къаууму:

1942 ж. 30.09. Латыгович. Кульча улу кесини пулемётундан тохтаусуз окъ жаудургъанлай, артха къачып баргъан душманны жолун кесгенди. Аны хайырындан фашист гарнизон ууатылгъанды.

1942 ж. 28.10. Черген районну Ясная Поляна эли. Кульча улу алгъа ёшюн ургъан душманны юч кере тохтатханды. Алай бла жети жаралыны сермеш баргъан жерден чыгъарыргъа онг бергенди. Бу сермешде таулу жаш ондан артыкъ фашист солдатны къаплагъанды. Демлешиуден кеси бек артда чыкъгъанды. Жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну ордени бла саугъаланнганды.

1943 ж.05.11. Комиссар Кульча улуну отряды душманны 34 автомашинасын кюйдюргенди, 160 фашистни къыргъанды. Махти кеси уа юч немислини ёлтюргенди.

Кульчаланы Темиркъанны жашы Махтини аскерге 1940 жылда Огъары Малкъардан алгъандыла. Ол Белоруссияда полковой школгъа тюшеди, андан  старшина чын бла чыгъады. Уллу Ата журт уруш башланнганда уа Слоним шахарда къуллукъ эте эди. Ол ачы кюнню ол былай эсгергенди: «Душман бла биринчи къанлы  сермешиуюбюзде кёп татлы тенглеримден айырылгъанма. Ротабызда сау къалгъанла бла артха кетерге тюшеди. Пуховичи шахардан чыкъгъанлай, женгил машина къатыбызда тохтайды. Андан полковник тюшюп, бизге шахаргъа къайтыргъа эмда складланы чачдырыргъа буюрады.

-Кесигиз ётгенден сора кёпюрню да бузарсыз, сора бизни ызыбыздан жетерсиз. Биз Бобруйскге элтген жол бла барлыкъбыз,-деп кетди.

Махти, ышаннгылы жашладан бир къауумун да алып, жана тургъан орамлада къара жорлу танкла айланнган шахаргъа къайтадыла. Полкну командирини буйругъун толтуруп, Бобрускге жолгъа тюшдюле, алай аскер тенглерине жеталмадыла. Бизни аскерлерибиз, ол шахарны къоюп, артха кетген эдиле. Алай бла былагъа Могилев таба бурулургъа тюшдю.

…Къызыл Аскерни тозурагъан бёлюмлери, къазауат эте, артха, кюнбатыш таба, кете эдиле. Къуршоудан да кёп кере чыгъадыла. Сау къалгъанла, ахыр кючлерин жыйып, кюнчыгъыш таба барадыла. Махти къуллукъ этген ротадан да бек аз адам къалады. Вязьм шахарны къатында хал бютюнда къыйыннга айланады. Къара жорлу танкланы къуршоуундан чыгъып, кесибизникилеге къошулургъа керек эди. Не ёлюм, не жесирлик. Алай Махти, аны тенглери да ол сёзлени эшитирге да сюймейдиле. Башха амал тапмай, ала Белоруссияны агъачларына къайтыргъа оноулашдыла.

Жолгъа чыгъардан алгъа уа партия жыйылыуну бардырдыла да, анда «Буревестник» партизан бригаданы жангы къуралгъан Кутузов атлы отрядыны командирине лейтенант Горожанкинни, штабны начальнигине Рябуханы, комиссаргъа уа таулу жашны айырдыла. Кече бара, кюндюз солуй, отряд бир талай кюнден белгиленнген жерге келеди. Кёз байланнганда, Заболотье элни къатына жетеди.

Анда партизанла, аз болсала да, кёп зат этгендиле. Жашырын ишлеген эл Совет къурайдыла. Тойла, ингирле бардыргъанча этип, эллилеге фронтда халны юсюнден билдиредиле.  Немислилени ётюрюклерин ачыкълайдыла. Къызыл Аскер душманны ууатырыгъына тюшюндюре эдиле. Жаз башы келгенлей а партизанла душманнга къажау кюрешлерин кючлендиредиле. Алагъа кёп буйрукъну толтурургъа тюшгенди. Ма аладан бир-экиси:

Минскни бла Молодечнону ортасында жюрюген поездлени ууатыргъа керек эди. Кече ортасында Махти юч нёгери бла жолгъа атланадыла. Агъачны къыйырына жетгенлей, Кульча улу бла Комаровский мина саладыла да, немисли поездни келирин сакълайдыла. Танг атханда, ауур жюгю бла эшелон кёрюндю – платформалада танкла, машинала, ваголаны ичлеринде уа –солдатла. Жашла аланы къатлары бла бир ненча вагон озгъандан сора минагъа тагъылып тургъан жипни тартдыла. Тёгерек темир таууш этди, вагонла да жол жанына тёнгередиле, партизанла уа агъачха къутулдула.

1943 жылда кюнлени биринде Минск областьны немисли башчылары Шацк деген жерге тебирегендиле. Тёгерекде партизанла кёп болгъанларын билип, биргелерине къалауургъа кёп адам алгъандыла. Агъачда патриотла да жукълап турмагъандыла – гитлерчилени жууукъ келме къоюп, от ачадыла.  Къаты атышыу башланады. Партизанла немислилени къуршоугъа аладыла. Ала жаннган отну ичине тюшедиле, алай Шацк жанындан алагъа болушлукъ келе эди. Махти, эки пулемётчуну да алып, аланы алларына тебирейди.

Ол сермешде Махти экинчи кере жаралы болады, алай нёгерлеринден айырылыргъа унамайды. Кёп фашистни къаплайды. Аны ол жигитлигини юсюнден битеусоюз радио бла билдирген эдиле. 1943 жылда 2 июльда «Правда» газетде да жазылгъанды.

Таулу жашны- белоруслу партизанны этген кишилиги эмда батырлыгъы ючюн Къызыл Байракъны, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну биринчи даражалы орденлери бла саугъалагъандыла, «Белоруссияны партизаны -1941-1944» деген жангы, алтын суу ичирилген майдалгъа тийишли кёргендиле. 

Фронтдан къайтхандан сора Кульча улу уруш тозуратхан халкъ мюлкню аягъы юсюне салыугъа уллу юлюш къошханды. Минскде райисполкомну председателини орунбасары  болуп да ишлегенди. Пенсиягъа чыкъгъынчы, Нальчикде машинала ишлеучю заводну кадрла бёлюмюне кёп жылланы таматалыкъ этгенди.

 

Текуланы Хауа.
Поделиться: