Бирлик болмаса, къарыусузла къыйналырла

Бизни жашауубузну тутурукълары халкъ адетле бла тёреледиле. Хау, аланы бир–бирлери къуругъандыла, башхалары къарыусуздула. Сёз ючюн,  миллет кийимлерибизден хазна зат къалмагъанды, биз башха халкъланы быстырларына толусунлай кёчгенбиз. Ол жарсырча шартды. Жырларыбызны, таурухларыбызны, жомакъларыбызны заман жутханды,  аланы сакълаялмагъанбыз. Къылыгъыбыз да тюрленнгенди, кёбюсюнде осал, миллет ызгъа сыйынмагъан  жанына. Сёзсюз, бир – бир адетлерибизни къайтарыргъа керекди, дейдиле таматала. Алай алгъа атларгъа къоймагъан тёреле да бардыла.

Кёп акъсакъалланы оюмларына кёре, ёлгенни асырау бла байламлы адетлерибизни бир-бирлери артыкъдыла, керексиздиле. Таулу халкъ алайсыз да аз къыйынлыкъ кёрмегенди, чачылыр, тёгюлюр ючюн къалмагъанды. Бюгюн да  келин келтиргенде, ауушханны асырагъанда да асыры кёп ырысхы къоратылады, кесибизни къалай бла къыйнайыкъ деп кюрешгенча.

Къайдан чыкъгъанларын бир киши билмеген адетле жюрюйдюле.  Къызны элтирге келген киеу нёгерледен бирини къолуна бир бири юсюне къапланнган, ичлери аракъыдан толгъан эки стаканны тутдурдула. Башына да чий жумуртханы салып. Жаш айтды: «Мен бу ишни эталлыкъ тюйюлме, кечгинлик тилейме, аны ючюн тазир тёлейим». Былайда киеу нёгер терс эди деп ким айталлыкъды? Тёрде олтургъанладан бири уа: «Ол затны эталмазлыкъ болуп, атангы башынамы келгенсе бери?» - деди. Уялыргъа тюшдю. Аны уа элде намысы жюрюген акъсакъалладан бирине санай эдиле. Алайды да, къуруда къартны айтханына къарс уруп турургъа кереклиси да болмаз.

«Акъыл къартда, жашда тюйюлдю, башдады»  деп бош айтмайдыла. Асырау  бла байламлы адетлерибизни юслеринден да кёп таматала сёлешедиле газетге.  Сёз ючюн, къабартылыла дууаны ёлгенни жерге салгъан кюнден санайдыла, ол, баям, тюз болур, нек дегенде ол кюн да адамла кюн узунуна дууагъа келгенлей турадыла. Таулула уа ёлюк асыралгъан кюн этилген дууаны санамайдыла, алай бла бир кюн узуннга созадыла. Аны бир уллу хатасы да болмаз, алай керекмиди ол дегенча соруу чыгъады.

Шёндю бир–бир элледе дууаны иймамла кетергендиле, ол ислам диннге келишмейди, деп. Бир заманда элни аягъындан башына эрттен дууагъа къабырлагъа жюрюп тургъандыла.Жайда бир иш. Къыш сууукълада уа? Адамланы къоллары, аякълары юшюрге жетип. Энди ол адетни къалгъаны иги болгъанды. Алай алыкъа ёлгенни юсюнде къаралыргъа, «ревизия» этилирге керекли адетлерибиз бардыла, дейдиле таматала. Баям, ала жыйылып, бир оноугъа келселе, иги боллукъ болур эди.

Окъуучуларыбыздан бири : «Таулула ауругъан адамларына дарман алыргъа ахчаларын къызгъанадыла да, ёлсе уа ийнеклерин соядыла», - дегенди. Тюз алай тюйюл эсе да, иш алайгъа ушап турады.

Кертиси бла да, таулула ёлген адамларыны ызларындан къоранч этерге бир затларын да къызгъанмайдыла, аямайдыла, чексиз чомарт боладыла. Алай керекмидиле аллай къоранчла, ала несине жарайдыла ол дуниягъа

кетгенни? Бир–бирде кредитле окъуна аладыла. Артда уа тёлеялмай къыйналадыла.

Алгъын битеу осал адетлени «жарты моллала» чыгъаргъандыла деп турдукъ.Энди уа? Дин жаны бла бийик билимли эфендиле бардыла.  Ала айтханнга кёре, «жик дууа», «дууа тутхан кюн», «жыллыкъ» деген затла жокъдула, ырысхыгъызны керексизине жоймагъыз деп, ала не къаты кюреше эселе да, халкъыбыз ол адетледен айырылыргъа сюймейди.

«Эфендини айтханын эт, этгенин этме» деген сёзле, баям, бюгюн магъаналарын тас этген болурла. Кеслерин муслийманлагъа, дин ахлулагъа санап, эфендини айтханына уа ахыры да къулакъ салмау  - ол неге ушагъан ишди?

Алай тюйюл эсе, бушууу болгъан юйде эт къазанла нек къайнайдыла, хант къангаланы ашарыкъладан нек толтурадыла? Жюзюм, алмала, кертмеле, бананла, татлы суула, конфетле, къалачла…Башха болмай, бир къууанчлы ишдеча. Энди жаланда ичги къалып турады. Иймамла шагъатлыкъ этгеннге кёре уа, бир-бирде ичги окъуна жюрюйдю… Халгъа къарасанг, адамла ашаргъа жыйылгъан сунарыкъса. Ашарыкъланы тюрлю-тюрлюлерин келтиредиле, аланы ашап да бошаялмайдыла. Къалгъанын а тёгерге  керек болады. Аш бла алай «ойнаргъа» жарамайды.

Бу ишлеге къарап, ачлыкъ сынагъан таматала, ачлыкъдан ёлгенлерин асырагъанла  не сагъыш эте болурла? Дууагъа, къайгъы сёзге келгенлеге чай ичирмегиз деп киши да айтмайды. Сёз керексиз къоранчланы юслеринден барады. Ёлгенни арбазында не къой, не тууар къалмагъанлыкъгъа, киши жарсымагъанча кёрюнеди. Саулагъа уа жашаргъа керекди.

Башында айтханыбызча, алгъын дин къуллукъчуланы терслеп тургъанбыз. Энди уа ёлгенни асырау бла байламлы ишни юсюнде эфендилени бла халкъны араларында бир бирлерине къажаулукъ чыкъгъанча болуп турады.

Эфендиле малларыгъызны соймагъыз, мюлкюгюзню керексиз чачмагъыз, жокъду ислам динде аллай адет деп кюрешгенликге, айтханларын этдиралмайдыла, 52-чи кюннге дери ёлгеннге хар байрым ингир сайын локъумла, конфетле, къалачла юлешип тургъан хар юйюрге да бир кибик тынч тюйюлдю.Ол да динде барды деп киши айтмайды. Садакъа керекли, тийишли жерине берилсин. Анга эс бургъан а жокъду.

Арт заманда къоншу республикалада муслийманланы дин аралары оноу этгеннге кёре, энди ёлгенни ашырыуда омакъ столла, кёп ахча къоратылгъан ишле тыйыллыкъдыла. Россейни бек къарыусуз жашагъан жери, айнымагъан, ишсизликден къыйналгъан – Кавказды. Да сора биреу этгенни этеме деп, кредитлени бугъоууна кирген тюзмюдю? Адамла уяладыла байла этгенни къайтармазгъа, «ёлгенибизни сыйсыз этгенлей болмасын» дейдиле да, борчлагъа киредиле. Былайда акъсакъалланы оюмлары бирди: байла байлыкъларын жандауурлукъ ишледе, эллилерине ишчи жерле ачыуда кёргюзтсюнле, алай жууукъларын – ахлуларын ашыра туруп, къарыусузланы эсде тутаргъа борчлудула. Тамбла аланы адамлары ёлсе, ала эталлыкъмыдыла байла этгенни, этмеселе уа, уялырламы?..  Ёлгенлени асырауну къоранчсыз этерге керекди, дейдиле Кавказны битеу республикаларында да дин ахлула. Къарыусузланы кёллерин сакълар ючюн. Байлыгъы болгъан сабийле, къартла тургъан интернатлагъа аш–суу элтсин, кийимле, мебель алсын-Россейде казна юйледе болум аламат болмагъанын барыбыз  да билебиз. Бу
къыйын проблемаланы жалчытыр, бир ызгъа сыйындырыр  ючюн бирлик керекди. Бармыды ол бирлик?! Заман кёргюзтюр.