Амброзия - адамгъа, сабанлагъа да заранлыды

Амброзия деп жап-жашил, ариу чапыракълы битимге айтадыла. Къабарты-Малкъарда аны орамлада, арбаз тийреледе, жол жанларында, бахчалада да аслам тюберге боллукъду. Жарсыугъа, адам улугъа бу ариу битимни хатасы болмаса, бир тюрлю хайыры жокъду.

Амброзия заранлыгъа саналады, кеси да Россейге озгъан ёмюрню аллында АБШ-дан келгенди. Аны биринчи кере Ставропольну къатларында 1919 жылда эслеген эдиле. Андан сора ол терк окъуна къыралны кёп къалмай битеу тийресин бийлейди. Асыры терк жайылгъаны бла ол окъ чачылгъаннга ушай эди, дейдиле экологла. 

Бу битим бахчалада, сабанлада, къайда болсада ёседи. Ол адамны саулугъуна да заран салгъаны бла белгилиди. Аны букъусу бек уулу аллергенледен бирине саналады, кеси да астманы, бир-бирледе уа поллиноз эмда сенный безгек деген аурууланы къозгъаргъа боллукъду. Андан башха бир хансны неда терекни жокъду аллай аман кючю.

Талай ыйыкъны ичинде аны букъусу болгъан хауа бла солуп турса, сау адамда окъуна къозгъалыргъа боллукъду аллергия. Ол ауруу а, жарсыугъа, бек къыйын багъылады.

Адамгъа хата салгъаны бла чекленип къалмай, бу ханс эл мюлкге да къоранчла келтиреди. Ол топуракъны кючюн аз-аздан таркъайтады, кесин да къуу-къургъакъ эте барады. Аны тамырлары жер тюбюне тёрт метр теренине киредиле, кеси уа эки метр чакълы бийикликге дери ёседи. Быллай кючлю битим тёгерекдеги хансланы терк окъуна онгларын алгъаны да сейир тюйюлдю. Аны къалын ёсген чапыракълары уа жерге кюнню жарыгъын окъуна жетдирмейдиле. Талай жылны бир жерде ёсе кетсе, алайда андан сора абери салгъандан магъана боллукъ тюйюлдю.

Жайлыкълада амброзия мирзеулюк неда къудору битимлени терк окъуна къурутады. Ол биченнге тюшсе уа, аны татымлыгъы иги да осал болады. Быллай мал ашны сауулгъан ийнеклеге неда эчкилеге ашатса, аланы сютлери аман ийис этеди эмда ачы татыу алады.

Россельхознадзорну Къабарты-Малкъарда эмда Шимал Осетия-Алания Республикада Управлениясында белгилегенлерича, жерчиликде уруннганла, бахчалары болгъанла да, аланы тийрелеринде ёсген амброзияны къырып кетерирге борчлудула.

Улбашланы Мурат.
Поделиться: