Элли жылларында «жашчыкълай» къалгъанла

Редакциябызгъа окъуучуларыбыздан письмола терк-терк келедиле. Алада халкъыбызны къайгъы этдирген кёп кемчиликлени юсюнден айтылады. Ма бу письмода да аллай бир жарсыуубузну юсюнден барады сёз. Аны жазгъан кесини юсюнден хапарлайды, алай, кеси айтханлай, сабийлерибизни жашауларында барыбызны да бирча ачытхан кёп шартла эсленедиле. Кертиди, ол кесини тукъумун жазмагъанды, жаланда аты бла чекленип къалгъанды, Халимат И. деп. Алай не ючюн этгенин да ангылатады.
 

«Багъалы редакция! Тукъумуму жазмагъаным ючюн айып этмегиз. Кукук кесини атын айтып къычыргъанлай, къыйынды бир-бир кезиуледе тукъумунгу ачыкъ этген. 

Мени жашыма энди элли жыл болуп келеди, юйдегили уа тюйюлдю. Баламы къол аязымдача ёсдюргенме. Ариу сёзюм, татлы ашым да анга, юсю-башы да жылтырай, билими да бар… Сора неди да мени къыйнагъан?  Аны учунмагъаны, жашаугъа киришалмагъаны, Бюгюн да къатмагъанды къанаты. Терслик мендеми болур? Атын букъдуруп, «жашчыкъ» дейме. 50-жыллыгъында да эр киши болалмагъан «жашчыгъым»…

Жууукъ-ахлу, тенг-шуёх мынга къызла сайлап кюрешедиле, ол а не чурум табар, неда къыз бир кере окъуна угъай десе, юйде олтурур да къалыр. Бир къызны сюймегенине сейир этеме. Эр киши эсенг, сюй биреуню, узакъда эсе, уч самолёт бла, айт айтырыгъынгы. Кёзлерине къара, аланы жарыгъанларын кёр. Олду жашау. Сабийинги туугъанына къууаннганынг, анга бир палах болуп къалады деп жарсыгъанынг, ауруса уа, тангнга башынг акъ болуп чыкъгъанын. Олду жашау… Мени жашыма уа бир зат да керекмейди.

Мен ёлсем, не боллукъ болур бу факъыргъа? Алай къыркъжыллыкъ къызым юйдеди да, ол къарар. Аны да тилегенле болгъандыла, сюймегенди ол да тышына чыгъаргъа. «Эгечими «насыбы» керекмейди манга»,-дейди. Тамата къызым  университетде окъуй тургъанлай къачханды.  Эрге баргъанлай, окъутмадыла. Биринчи кюнден окъуна битеу къара иш башына тюшдю.  Быстыр жуугъан, аш этген, малгъа къарагъан да ма ол. Бирде «алан, таулула юйлеринде къара ишчи  керек болсамы ала болурла келинни»,- деп да келеди эсиме. 

Ай, кюн кибик баламы сыфаты тюрленнгенди. Бети жыйырылгъанды, юсю тозурагъанды. Сабийлерин школгъа хазырлар заман жетсе, базаргъа кетеди. Ол жумушун тындырса, къыш кийим, маллагъа аш деп жарсып башлайды. Биягъы  базарлагъа тебирейди.

Киеуюм а къолундан жукъ келмеген бир зат. Элде иш жокъ эсе да, юйюндедамы жокъду? Бахчасында тереклери сибирткиле кибик. Не сейир: бизни орамыбызда алмаланы юч юйюр сатадыла. Къалгъанла тереклеге кереклисича къарамайдыла. Эр киши тамамларыкъ жумушладан « ма къара, аламат этилгенди» деп нени юсюнден айтырыкъса? Оноу эсе, ала анга къатышмайдыла. Къызланы эрге берген, жашлагъа къатын алгъан, сабийлени окъуугъа салгъан да аналадыла, атала угъай. Ары балта, бери салта болгъан, тюйюлген, къыйналгъан да тиширыуду. Ол аны даражасын кётюремиди? Угъай. Къатында эр киши базыналмагъан, тутуругъу болалмагъан тиширыугъа жюрек тынчлыкъ къайда?

Тойда неда бушууда бизни тиширыуларыбызны бирге жыйылып тургъанлай кёрген сейирге къаллыкъды: араларында бети жарыгъан хазна болмайды. Барысы да бир къыйынлыла, бир уллу унугъуугъа тюшюп жашагъанлай. 
Бирле: «Эрни эр этген юй бийчесиди»,-дейдиле. Болур алай да. Мени айтырыгъым а башхады: «Тиширыуну тиширыу этген эр кишиди». Юйюр ючюн жууаплылыкъ эр кишиде болургъа керекди, аны жюгюн ол бёкем инбашларында тутаргъа керекди. Тиширыу а тиширыу болсун – жер этегинде базарлада капекле ишлеп айланнган угъай, юйюнде тынч-ырахат олтургъан, сабийлерин къууанып ёсдюрген.  Алай: «Тиширыуса, жеринги бил, мен хар затны да тап этерме»,-деп,эр кишилерибиз ёмюрде да айтырыкъ болмазла.

Жашымы бек сюеме, алай тюзюн айтханда, ол къатыннга киши, сабийлеге уа ата болаллыкъ адам тюйюлдю. Аллайладыла жашларыбызны кёбюсю. Кюнлени биринде жашым: «Кимни сюйсенг да келтир, ыразы болуп къаллыкъма, энди юйде жумушлагъа сени къарыуунг жетмейди»,- дегенди. Тиширыу эшекми болгъанды аны ишлетирге келтирир ючюн? Келтирген мен этгенликге, жашагъан а ол этерик ушайды да? Бир бирлерин ангыламай тохтасала уа? Эллижылыгъына не юйюне  неда кесини жашаууна окъуна бир кере оноу этмеген эр киши – ол кимди? Ауанамыды?

Бир жол чабакъланы юслеринден бериуге къарайма. Ала жыйныларын къайда болса угъай, келишген жерде атадыла. Алайгъа жетгинчи, къарыулары кетип, тюз жыйныларын атханлай, ёлгенлери болады. Жашыма: «Къара бу сейир ишге: чабакъла окъуна ызларындан келлик тёлюге къайгъыргъан этедиле. Адамланы бир къаууму уа угъай»,-дейме. Ол а: «Бусагъатда жашагъанланы саны жер жюзю кётюраллыкъ мардадан кёпдю. Жокъ боллукъду бу дуния: урушдан угъай, хауа ууланнгандан. Жер башында адамла асыры кёпдюле. Айт кимге керекди мени сабийим. Тууулса да, ол бу дунияны тюрлендирмезлиги санга да, манга да баямды. Къумурсхала кибикдиле адамла: чапханлай, кюрешгенлей жашайдыла… Нек чапханларын, нек къазауат этгенлерин а кеслери да билмейдиле»,-деди.

Тынгыладым, жууап табалмадым. Алай бир чирчиги болса уа сюеме. «Шёндю шахарлада угъай, элледе окъуна ичгичилик, наркомания, хауле айланыу кенг жайылыпды.  Быллай дунияда адамгъа сабий неге керекди?»,-деп къояды жашым. Хау, жашай барса, адам абыннган, жангылгъан да этеди. Бирде татлы, бирде уа ачы къабады. Кесини тынчлыгъын неден да багъалы этип тохтагъанны уа мен тюзге санамайма.

Бирде, олтуруп, жашчыкъ туугъан кюнден бери жашаууму эсгереме. Аны биринчи атламлары, биринчи сёзлери, школ… Дерслерин бирге этиучю эдик… Угъай, не болса да, ёмюрюмде да сокъуранырыкъ тюйюлме жашым болгъанына. Бирле жууукъ адамлары бузулуп, андан кюйселе: «Бармыса, жокъмуса билирге да сюймейме. Сени орунунга таш салырма»,-деп къоядыла. Билеме: не къаты ачытса да, жашымы орунуна таш салаллыкъ тюйюлме. Жарсыугъа, жашым а тууулмагъан сабийлерини орунларына арсарсыз ташла салгъанды.

Юйюрге ата, тиширыугъа эр киши болургъа онгу болуп тургъанлай, болмагъан ол не затды? Кюн мени къурутурукъду деп, жауун жаумай къалса эди, чагъарыкъмы эдиле кырдык, будай, гюлле да дунияда? Кёчгюнчюлюкде, урушда да сюйгендиле жашаргъа адамла. Юйюрле къурагъандыла, сабийле тапхандыла. Бюгюнлюкде, мамыр, монг жашауда, жангызлыкъны сайлагъанла кёпден-кёп нек болгъанларын ангыламайма. Огъесе къайдан эсе да бизни жашаугъа сууутхан желлеми урадыла? Кимди жюреклерибиз буз болса сюйген?

Бир кюн айтханма: «Жашчыкъ, кюн сайын сенден алгъа ёлейим деп тилек этеме. Алай къадарыбыз башха эсе, сени бир чирчигинг болса, ызынгдан да жилямаз эдим». «Керексиз хапарланы айтма»,-деди да къойду.

Шумду юйюм. Кичи къызым ишинде, жашым- ныгъышда. «Бир сабий ауаз чыкъмазмы мында мен ёлгюнчю?»-дейме кеси кесиме. Отоудан отоугъа киреме: тазалыкъ, тизгинлилик. Мен а башха жашауну сюеме. Алай мени не сюйгеним бир адамгъа да сейир тюйюлдю…»

 

Текуланы Хауа хазырлагъанды.
Поделиться: