«Тюненеги кюнню да эсде тутханлай, тамблабызгъа жол къураргъа керекбиз»

Хучиналаны Юсюпню жашы Ануар арабыздан кетгенли бир ненча жыл озгъанлыкъгъа, ол бизни эсибиздеди, аны юсюнден газетни редакциясында терк-терк сагъына туруучубуз. Бу интервью да 2011 жылда Беппайланы Муталип аны бла бардыргъан ушакъдан къуралгъан эди. Аны бюгюн эсгериу халда басмалайбыз, огъурлу таматабызны, нёгерибизни хурметине жоралап. Белгилисича, Хучина улуну чыгъармачылыгъында баш китабы уа «Сюргюнню бушуу дастаныды». Ол, кертисин айтханда, кёчгюнчюлюкню, къыйын кюнлерибизни энциклопедиясыды. Аны сагъыннганыбызны магъанасы бу ушакъда сюргюнню темасы да кётюрюлгени ючюндю.

-Ануар, кёчгюнчюлюкню, сюргюнню къуру къайтарып-къайтарып сагъыннганлай тургъандан бир тюрлю файда жокъду, бюгюнлюкде аны унутуп, эсден кетерир заман окъуна болгъанды, дегенле бардыла. Ол оюмгъа сени кёз къарамынг къалайды?

-Билемисе, аталарын, аналарын, ёз сабийлерин унутханла, ата журтларындан, ана тиллеринден, тукъумларындан къачханла, жарсыугъа, бусагъатда кёпден-кёп бола барабыз. Унутууну жолу болмагъанча бек къысхады: миллетлерин атып, быргъап, бир жанына, башха халкъгъа кетгенле, кёчгенле, жазылгъанла да аслам бола барадыла бюгюнлюкде. Мен оюм этгеннге кёре, сёзсюз, ма аладыла унутууну жолун сайлагъанла, чарсха баргъанла.

Биз а, бюгюннгю таулула, тюненеги кюнню да эсде тутханлай, бю- гюнюбюзге ёз жюрюшюбюзню жарашдыргъанлай, мытырлыкъгъа, мёхелликге, кёлсюзлюкге хорлатмай, кесибизни тамблабызгъа жол къурай, алгъадан-алгъа атларгъа керекбиз.

- Жашауунгдагъы къыйынлыкълагъа уа, Ануар, сен къалай тюбегенсе?

-Мен, ётюрюкден не асыу, къыйынлыкъладан къачмагъанма, алай аланы ызларындан сюрген да этмегенме. Бу оюмуму баямлар, ачыкълар ючюн бир юлгю келтирирге сюеме.

Сюргюн эшалонда бара туруп кёчгюнчюледен бек кёп адам ёлгенди, жаланнгачдан, аурууладан, жарсыуладан да. Бир къауумланы уа тели ауруу (тиф) тийип, къырып башлайды. Ол заманда. тюрлю-тюрлю шахарланы къатларында врачла келип, аллай ауругьанланы жыйып, больницалагъа тапдыргъандыла.

Бизден да тёртеуленни – мени, эгечим Раисаны, анамы эгечи Зариятдан туугъанла Ахматны, Асиятны Уральскдеги больницагъа саладыла. Анда биз эки жыйырма кюн жатабыз. Иги болгъаныбыздан сора уа кёчгюнчюлени къалгъан-къулгъанларын жыя баргъан эшалоннга миндиредиле бизни. Малкъарлыла жюз адам болур эдик, баям, Текели деген шахарчыкъгьа келтиредиле.

Анда юч айны ичинде ол ары тюшген жюз кёчгюнчюден жетеулен къалабыз сау. Къалгъанла, жаннетли болсунла, къырылгъан эдиле. Ёлюклени барысын да, тёртчархлы гитче арбачыкъгьа салып, ахыр жолгъа ашыргъанла, элтгенле Ахмат бла мен болгъанбыз.

Ма ол заманда, манга тюгел 13 жыл толмаса да, алай чачым чыммакъакъ болады. Ахмат да, мен да, тюзюн айтыргьа керекди, экибиз да къарт кишичиклеге ушап къалабыз. Сора ол ууахтыда комендант келеди да сорады, къалгъан кёчгюнчюле уа къайдадыла деп.

Айтабыз ала ачдан, жаланнгачдан къырылгъанларын. Ызы бла элтип къабыр тёбечиклерин, жар тюбюн, эски шахтаны шурфун да кёргюзтеме. Ол заманда къазахлы киши, къанлы урушдан жаралы болуп чыкъгъан, капитан чыны бла къайтхан фронтчу, тюз да тиширыуча, къычырыкъ этип жилягъанын къалай унутхун. Унуталлыкъ тюйюлсе...

-Ал жыллада кёчгюнчюле бек къыйналгъанлары, тюгеннгенлери хакъды. Алай артдан-артха тутхан ишлеринде атларын иги бла айтдыргъанла, ал сатыргъа чыкъгъанла да бармы эдиле арагъызда?

-Биз темир жол жанында орналгъаныбыз себепли, айхай да, жашау турмушубуз башхаладан кёп да иги эди. Чюгюндюрден, кёмюрден, агъачдан, патегенден да къатыбыз бла, жаныбыз бла ётюп, учуп баргъан эшалонладан кесибизге жетерча юлюш чыгъара билгенбиз.

Сени сорууунга жууап берир ючюн а, Джамбулда болгъан бир ишни юлгюге келтирирге сюеме. 1953 жылда биз жашагъан шахарда Москвадан белгили чамчыла, оюнчула байрам концерт кёргюзтюрге келедиле. Анга къараргъа мен да нёгерлерим бла терк окъуна жетеме. Юсюмде уа, тюз ол заманчыкъда алгъанма, болмагъанча бир ариу жашил костюм.

Москвачыланы конферансьелери мени сахнагъа чакъырып, кийимими бир-эки сагъатха хаух тилейди. Береме. Сора менден алгъан быстырланы кийип бардырыды ол аламат, кюлкюлю байрам ингирни.

Концерт бошалгъанлай а, уллу ыспас этип къайтарады манга - сюргюннге къысталгъан кёчгюнчюге - кийимими, къыралыбызны ара шахарындан келген артистлени конферансьелери. Ол шарт кеси окъуна ачыкълайды, баям этеди бизни жашла, къызла сюргюнде окъуна аягъы юсюне тура башлагъанларын.

Ал заманлада бизге терс да къарай болур эдиле, алай артдан-артха уа жанлары кибик кёргендиле. Мен Кавказгъа, ата журтубузгъа къайтыргьа эркинлик бергенлеринде, Джал шахтада ишлегенме. Кетер акъыл этгеними ол шахтаны таматасы Боранбай Жалпакъбаев эшитеди да, кесини кабинетине чакъырып, терезеден жаппа-жангы «Победа» машинаны кёргюзтюп: «Ануар, кюз артына дери шахтада ишлесенг, сёзсюз, ол машинагъа минип барлыкъса Кавказгъа»,-дейди.

Мен а: «Хар кече сайын тюшюмде жашагъан элим Хасанияда, аны тёгерегинде агъачда, тауларымда айланнганлай турама. Энди ары жол ачылгъанда уа, къалай бармай къалайым?»-дейме. Сора Жалпакъбаев бизге деп бир темир жол вагонну хазырлатады. Ма анга минип келгенбиз бери.

-Ануар, чыгъармачылыкъ ишге уа къалай келгенсе? Санга ол жаны бла кёз-къулакъ, билеклик этгенле болгъанмыдыла?

-Анабыз Кязим хажини «Ийман-Исламын», «Моулютюн», дин бла байламлы кёп назмусун кёлден айтханлай тургъанды. Тахир бла Зухураны къумукъ тилде поэмасын да кёлден биле эди. Гитчеликден алагъа тынгылай ёсгенме. Кёчгюнчюлюкде жазыу иш бла кюреширге заман болмагъанды. Алай россейли, европалы классиклени окъургъа уа бек ёчме: Александр Пушкинни, Михаил Лермонтовну, Николай Некрасовну, Лев Толстойну, Николай Гогольну, Александр Дюманы, Вальтер Скоттну, Джек Лондонну, Мопассанны эм башхаланы чыгъармалары бюгюн да татлы, антлы тенглеримдиле. Бек сюйген китабым а Николай Гогольну «Тарас Бульбасыды». Аны къайтарып-къайтарып ненча кере окъугъанымы саны жокъду. Манга кёз-къулакълыкъ, билеклик этгенле, айхай да, окъугъан чыгъармаларым болгъандыла.

Китапла бла, тюрлю-тюрлю газетле бла да шуёхлукъну бюгюн- бюгече да жюрютюрге кюрешеме. Къайры барсам, къайда болсам да, айтхылыкъ жазыучуланы, назмучуланы чыгъармаларын сатып алыргъа ашыкъгъанлай келеме. Бюгюн мени, Аллахны ахшылыгъындан, юйде бек аламат, бек иги китапханам аны хайырындан къуралгъанды.

Поделиться: