«Сабийни саулугъу, насыбы да ёсген юйюрюне кёре боладыла»

Сабийлени саулукълу, насыплы да болурун битеу ата-анала да сюедиле. Алай, жарсыугъа, аны хар анагъа да сынаргъа тюшмейди. Нек? Жашлары неда къызлары насыплы болалмай не ючюн къаладыла? Бу соруугъа жууап излей, биз медицина илмуланы доктору, профессор Теммоланы Лейля  бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Игилик этебиз деп сабийлерибизге аманлыкъ къалай бла этебиз? Бир-бирде ана халал инсанны ёсдюрген сунуп турса, кюнлени биринде уа битеу къыйыны да таш жюрекли адамгъа кетгенин биледи. Къалай болады да алай, илму аны юсюнден не айтады?

- Хар адам да кеси бир дунияды. Къалай къуралады адамны ич дуниясы, къылыгъы,  адамлыгъы?Биринчиден, анга къан себеплик этеди. Адам кимден туугъан эсе да, анга ушайды.Экинчиден, адамны ёсген жери уллу магъананы тутады. Юйюрде, школда, орамда кёргени сабийни эсинде къалады, ол аны къайтарыргъа боллукъду.

Юйде балагъызгъа «тап сёлеш» деп, кесигиз а урушханлай тура эсегиз, аны тили ариу бир заманда да боллукъ тюйюлдю. Неда ашаргъа олтурурдан алгъа «къолларынгы жуу» деп, кесигиз а жуумай олтура эсегиз столгъа, сабийигиз да ол жорукъгъа бир заманда да тюзеллик тюйюлдю. Сёз бла угъай, кесигизни юлгюгюз бла юйретсегиз, юйдегиле барысы да бир бирлерине къайгъыра билселе, ол заманда сабий иги адам болуп ёсерге боллукъду. Хау, къара ишчилени  юйюрлеринде да тууадыла дуниягъа атлары айтылгъан музыкантла, суратчыла, ол кёп затны юсюнден сагъыш этдиреди, баям, Аллахны кючю чексизди. Алай хар сабийде атаны-ананы ызын кёрюп къояса. 

Аны себепли, сабий бузулса, аны атасы- анасы кеслерине да жууаплыкъ алыргъа керекдиле. Кертиди, бусагъатда китаплада, кинолада, жашауда окъуна адамла бир бирлерин ёлтюрген юлгюлени кёп кёрюрге, окъургъа боллукъду. Кючю-къарыуу болгъан зорлукъ этгенликге, ол тюзге саналып къалады. Жамауат да мюлклери, ырысхылары болгъанланы айтханларына тынгылайды. Болсада ата-анала къолларын бошлап къоймазгъа керекдиле. Кёп иги жазыучуланы чыгъармаларын, халкъ жомакъланы,
жырланы, табийгъатны айбатлыгъын дагъыда кёп затланы хайырланып, сабийни ариу къылыкълы болургъа юйретирге тийишлиди. 

- Бир-бирле сабийни уллуракъ болгъандан сора юйретип башларгъа керек болгъан сунадыла. Ол алаймыды?

- Угъай. Сабий туугъунчу окъуна анасыны хар акъылын, хар умутун билип турады. Ол ауруса - ауруйду, къууанса - къууанады. Буруннгулу  Грецияда ауурлугъу болгъан тиширыу  ариу эсгертмеле болгъан парклада кюнлерин ётдюргендиле: аналары кёрген ариулукъну сабий да сезеди. Алай бла, илму ачыкълагъаннга кёре, бала алыкъа туугъунчу окъуна  юйретиу ишни  башларгъа керекди.

Гитче адамчыкъ да инсанды. Бир эслеп къарачыгъыз, анасы жиляса, сабийи къалай мудах болады. Психологла айтханнга кёре, сабийни жюрек халаллыгъыны 36 проценти юйюрню адамларына, 14 - башха адамлагъа, 21 - жаныуарлагъа, 14  - гинжилеге, илляулагъа бурулупду. Бешжыллыкъ сабийни ойнагъанына къарасакъ, ол гинжилерине ариу айтханын, жапсаргъанын эшитирге боллукъбуз. Алай гитчелигинден окъуна сабий дерт тутаргъа, чамланыргъа, кёрюп болмазгъа да юйренеди. Сёз ючюн, мультфильмде ол сюйген жаныуарчыкъгъа биреу хата этди эсе, бала аны сюерик тюйюлдю. Неда сабийни къатында аны атасыны неда анасыны аман айтхан, кёлюне тийген аны шуёху болаллыкъ тюйюлдю.

- Жууаплылыкъны мурдору да адамны сабийлигинде салына болур?

- Хау, алайды. Эслеп къарасагъыз, сабий бир ишни башласа, «бир башлагъан эсенг а, ишни битдир» дегенлей, артда аны этериги келмей эсе да, ахырына жетдиреди. Алай жууаплылыкъны юсюнден айтханда уа, биягъы атала-анала бла сабийлени араларында байламлыкъгъа келебиз. 

- Гитчелигинден окъуна  жангызлыгъын, атасы - анасы окъуна аны ангыламагъанларын сезген сабий,  артда жамауат жашауда да кесини жерин табалмаз, эштада?

- Хау, сабийлигинде насыпсыз болгъан адам  жюреги жаратхан ишни, жёнгерлени да къыйналып табады. Юйюрюнде жангызлыкъдан къыйналгъаны ючюн ол битеу жюрек жылыуун да ишине берлик эди, алай аллай «сууукъ» юйюрледе ёсгенле кёбюсюнде иш да табалмайдыла. Сейир эсе да, ол жорукъду: бизни битеу жашауубуз, къадарыбыз сабийлигибиз бла бек къаты байламлыды.

- Къаллай юйюрде ёсерге керекди,  «бу насыплы болургъа боллукъду» деп  кимни юсюнден айтадыла психиатрла бла психологла?

- Биринчиден, юйде сюймеклик, къууанч, жарыкълыкъ болургъа керекдиле.

Аланы кёрген сабийни жашау алай тынч сындыралмаз.Экинчиден, бусагъатда аналаны кёбюсю ишлеген этедиле. Сабий а къатында жууукъ адамны излегенлей турады. Аны ючюн, психологла айтханнга кёре, юйюрде юч тёлю болса, бек аламаты олду: сабийле, ата-ана, ынна-аппа. Ана ишде болса да, ынна туудугъуна жомакъла айтырыкъды, ариу кёзден къарарыкъды - сабийни адам этген а жаланда сюймекликди.

- Да шёндю кёп сабийле ынналарыны бла аппаларыны атларын окъуна билмейдиле.

- Жарсыугъа, ол алайды.Цивилизация сабийни, адамны да жангызлыкъны къапханына тюртеди. Энди жашауда насыпсызла кёпден-кёп, жылы сёз, ариулукъ, игилик а аздан-аз болуп барадыла. Сабий бла цивилизация  бир бири бла артыкъ бек келишмейдиле.  Сабийге юйюр,сюймеклик, ата- ана, ынна- аппа, эгеч-къарындаш, жюрек жылыу керекдиле. Къайсы бирин кёреди шёндю къырал юйледе ёсюп келген тёлю? 

Сабий садлада, школлада сизни балагъыз жюзледен бириди, ол а танылыргъа, энчи белгиленирге излейди. Анга ынна бла аппа керекдиле, алай шёндю жаш адамла, бир амал болса, кеслери аллына жашайдыла. Быллай «цивилизация» жашаудан гитчени психика айныууна заран тюшеди: ол не ишлерге, не окъургъа сюймейди, аны бла бирге уа битеу да дунияны, адамланы юсюнден жаланда аман затла айтхан болмаса, бир ариу сёз табарыкъ тюйюлдю.

- Адам дунияны да, адамланы да кёрюп болмаса, жашауда кесини жерин да тапмаса, саулукълу боллукъмуду?

- Угъай. Бизни психика болумубуз саулугъубуз бла бек байламлыды. Астма, гипертония, стенокардия бла психикаларына заран тюшген жаш адамла ауруйдула. Алай бла, сабийни саулугъу да, насыбы да ёсген юйюрюне кёредиле.

Ушакъны БАЙСЫЛАНЫ МАРЗИЯТ бардыргъанды .
Поделиться: