Чегем тарым, Чегемим…

Москвадагъы архивледеги документлеге кёре, миллетибизни юсюнден «балкарцы» деп жазыу биринчи кере 1629 жылда белгиленеди. Беш тау обществогъа кирген Чегем тарыны юсюнден а аллай жазылыу 1718 жылда этилгенди. Ол кезиуде анда 700 юйюр жашагъанды. 

Огъары Чегем табийгъаты бла башхаладан эсе ариуду, сейирди дегенлеге кёп кере тюбей тургъанма. Аны жашил, бай да къудурети  кесине туристлени бек тартады. Бу тийрени белгисине Малкъарукъланы къаланы санаргъа боллукъду.  Аны къурулушун Сванетиядан келген устала бардыргъан эдиле. Дагъыда Жылгы сууну бир жаны кешенеледен толуду. Ала, тарыхчыланы оюмларына кёре,  14-15-чи ёмюрледе ишленнгендиле. 

Тотур,  Трам,  Ас, Апсаты  эм  Жаякъ нарт къалаланы да ызлары бюгюнлюкде да сакъланнгандыла. Узакъ ёмюрледе аладан  ауузгъа жау келгенин бла къалгъанын кёрюп тургъандыла. Дагъыда алимле айтханнга кёре, Огъары Чегемде килисаланы ызлары да сакъланнгандыла. 

Бу жерле бла кериуан жол баргъанды дегендиле эрттегилиле. Мындагъы Намаз ташны юсюнден кёп таурухла да жюрюйдюле. Бюгюнлюкде да ол жериндеди. Аны юсюнде адамла намаз этгенде къоллары, башлары да тийген жерле батыула болуп къалгъандыла. Абидез алыргъа суу жыйылгъан жер да белгилиди. 

Огъары Чегемни кесини «Тёреси» да болгъанды. Анга Кёк Таш, Акъ-Топуракъ, Думала, Булунгу,  Эл Тюбю, Кам, Орусундак, Суусузла, Жарилги, Гюдюргю, Бопу, Беттургъан,  Иличи эллени келечилери бойсуннгандыла. Кёчгюнчюлюкден сора ол элледен жаланда Булунгу бла Эл Тюбю къалгъандыла. 

Бюгюнлюкде бери келген туристле закий Къайсынны  юйюнде да боладыла. Булунгудан ары Башил - Башы уа энчи хапар айтыргъа   тийишлиди.