Адамлыгъы да, фахмусуча, деменгили Магомет

Мен, Мокъаланы Магометни кесин таныгъынчы, назмулары бла шагъырей болгъанма. Аланы терен магъаналарына, тилибизни байлыгъына, аны жыр макъамлы, ариу болгъанына да аланы окъугъандан сора эс буруп тебирегенме. 

Бир кюн Зумакъулланы Борис бла Османланы Хыйса жазгъан «Играл Билял и оживали камни» деген китап тюшеди къолума. Ол, атында белгиленнгенча, Къазийланы Билялны юсюнденди. Анда Мокъаланы Магометни къобузчугъа аталгъан назмусу барды. Окъугъанымлай, эсиме тюйрелип къалгъанды ол.  Анда быллай тизгинле бардыла:

Нечик жылтырайдыла саханда,
Жангы Малкъарда ёсген жюзюмле.
Бабугентде сен къобуз сокъгъанда,
Былай булутсуз эдиле кюнле

Бу тизгинлени кеси кесиме айтсам, къаяла къучагъында орналгъан ариу тау элибиз, анда чууакъ кюнле, уллу сай табакъда  алтын бояулу жюзюм копалла кёрюнедиле кёзюме, сора таулу къобузну жарыкъ макъамы эшитиледи.

Школну бошагъандан сора мен Къабарты-Малкъар къырал университетни малкъар тил бла литература бёлюмюне окъургъа киреме. 2002 жылда уа «Минги-Тау» журналда ишлерге адам излегенлерин эшитип, ары келеме. Анда аны баш редактору Мокъаланы Магометге тюберге эди муратым.

Тюзюн айтханда, алгъа кабинетине кирирге базынмай, эшик аллында бир кесек да турама, алай келгенден ары жумушуму этерге сюйюп, босагъадан ётеме.  Магомет Хасуевич, стол артында олтуруп, жазыу эте тура эди. Мени кёргенде, ёрге къобуп: «Кел, къызчыкъ, кел, олтур бери», – деп, шинтикни кёргюзтеди. 

Бир ауукъ заманны кёзюме тюрслеп къарап, сора: «Айтчы, не жумуш бла келгенсе, кимни къызыса?», – деп соргъанында, мен биразны абызырап да турдум. Сора эсими жыйып, нек келгеними айтдым. Мокъаланы Магомет  университетде къалай окъугъанымы, малкъар литературада къаллай жазыучуланы чыгъармаларын окъугъанымы да сорду. Алай бла иги кесек ушакъ этдик. 

Жашау жолумда филологияны нек сайлагъанымы да айтдым. Уллу жазыучу бла бетден бетге къарап ушакъ этгениме асыры къууаннгандан, ишге алмай къойса да, бу тюбешиу эсимде кёпге дери къалыр деп сагъыш эте эдим ол сагъатда.

Алай Магомет, къагъытыма къол салып: «Сенича жаш тиширыучукъ бухгалтер болуп келгенди бизге, аны бла да таныш, сора тамбладан ишге жюрюп башла», – деди.

Мени къууанчымы чеги жокъ эди. Аллай уллу поэт бла бирге ишлеген манга уллу ёхтемлик эди. 
Ол айтханча, экинчи кюнден башлап мен да журналда ишлеп башладым. Анда белгили жазыучула ишлей эдиле: Шауаланы Хасан, Гуртуланы Салих, Ёлмезланы Мурадин. Ала бла да шагъырей болама. Басмаланырыкъ материалланы зарфха урама, халатларын да тюзетеме, ызы бла баш редакторгъа береме – алай эди мени ишим. 

Кёп белгили жазыучула, жаш жазыучула, жазаргъа юйрене тургъанла да кеслерини чыгъармаларын келтире, мен да аланы ол халда жарашдыра тургъанма. Автордан сора биринчи окъугъан мен болуучу эдим. Ол чыгьармаланы окъуй, ана тилибизни теренлигине тюшюне, сейир этип тургъанма. Мен билмеген да кёп зат тюбей эди. Ангыламагъаным болса, Магометге сёлешип сора эдим. Къайда кеси да телефон бла сёлешип неда келип къалыучу эди. Мен ишлеген отоуда эки къыз бола эдик, атлагъан тауушундан окъуна билип къоя эдик аны келе тургъанын.

Эшикни къакъмай а кирмегенди бир заманда. Сора: «Къалайсыз, къызла, не ишлейсиз? Адам кёлюгюзге тиймей турамыды?» – деп, нёгерлериме тынгылап, къатыма келип: «Ангыламагъан затынг бармыды?» – деп сормай кетмегенди.

Бир жол а былай болады. Журналны бир-эки чапырагъы материал бла толмай къалады. Ол заманда Магомет: «Бизни окъуучуларыбыз эски чыгъармаладан эрикген да болурла. Келчи, бир жангы затла берейик», – дейди да, ол кюн тюшден ингирге юч жангы назму къурайды. Ма аллай фахмулу адам эди ол. Адамлыгъы да андан эниш тюйюл эди. Къолундан келип, адамгъа эс тапдырмай къоймагъанды. 

Ахыр кере больницада жатхан заманында, биз Шауаланы Хасан бла бирге аны кёре баргъан эдик. Къаллай бир къууаннган эди ол бизге: «Сизни кёргенлей, битеу аурууларым кетип къалгъанча болдум», – деп. Аны бла бир кесек хапар айтханыбыздан сора, кетерге тебирейбиз. Ол кезиуде Магомет мудах болгъанча кёрюннген эди манга. «Кёп жашагъыз, насыплыла болугъуз», – деген эди ызыбыздан. Аны ол сёзлери, жарыкъ ёню бюгюн да эсимдедиле.

Магометни мен бек сюйген назмуларындан бири «Къызгенде къычырады кукук» деген назмусуду.  Ненча сурат барды анда! Керти суратда, ёксюз жашчыкъ керти этерге сюйген жомакъ дуния да:

Къайтара озгъан кюнлериме,
Сейир тюш кёргюзтгенча жукъу,
Сабийлигими кюнлюмюнден
Къызгенде къычырады кукук.

Къазауатда кёмюлмей, атам,
Кюмюш жюген салады атха.
Киши жеринде ёлмей, анам,
Багъыр къазан асады отха.

Мен ойнайма, этеме жабу,
Къызыл ашыкъларымы тизип.
Тюшюммюдю, тюнюммюдю бу?
Баям, кукук биледи тюзюн.

Сабийлигими кюнлюмюнден
Къызгенде къычырады кукук,
Санайды мени кюнлерими,
Манга жокъча не тюш, не жукъу. 

Сюйген поэтибиз Мокъаланы Магомет бизни жашауубуздан кетгенликге, эсибизден а кетмегенди. Аныча адамла ёмюр-ёмюрледе да халкъны биргесине жашайдыла. Аллах жатхан жерин жаннет этсин.