Айтхылы къойчу болгъанды

Тёбен Чегемде Малкъондуланы Къайт бла аны юй бийчеси Кемилят, насып юлюшлерине  къууана, 8 жашны бла 4 къызны жашау жолуна хазырлай эдиле. Атаны бла ананы иги умутлары аланы хар бири да хатасыз ёсюп, эр жетип, ёмюр сюрселе деп эди. Алай къадар кесини ишин къалай сюйсе алай этеди. Сегиз жашдан бешиси Уллу Ата журт урушха кетип, аладан ючюсю андан къайтмагъанды. Ол а бир юйюрге асыры ауур жюкдю, бушууду.

Биз бюгюн юйюрню бек кичисини таматасы Харунну юсюнден энчи хапарларгъа тийишли кёребиз. 
Ол, арысы-бериси болмай, сау 51 жылны ара малчылыкъны айнытыугъа таза жюрегинден къыйын салгъанды. Урунуу жолун а 10-жыллыкъ жаш туугъан жеринден узакъда, Къазахстанны Павлодар областында 449-чу номерли совхозда, башлагъанды. Ол жылла уа сабий жашха тынч болмагъандыла. 

Харун, аланы эсгере, бизге быллай хапар айтханды: «1946 жылда жаз башында, къышлыкъдан чыгъып, жайлыкъда къош салыргъа 1300 къойну бла эчкини сюрюп тебирейбиз. Мени бла юч чеченли жаш да бар эди. Кюн терк окъуна бузулады да, кёкню къап-къара булут басады. Бир кесекден а, кёк оюлупму къалды дерча, къар жауады. Атлар онг болмай къалады. Нёгерлерим кюн бузула башлагъанлай окъуна юйлерине къачхан эдиле. Алай бла дангыл тюзде кесим къалама. Къар терен тюшгенден сора  уа сууукъ алай къаты тутады, тёгерек буз  болады да къалады. Мени бир насыбым  къар тюбюне кёмюлюп къалгъаным болгъанды. Къойланы уа бири да къалмай  алайда бузлап къырылдыла».

Харун, кёчгюнчюлюкде  малчылыкъда  ишлеген кюнлеринде кёрген къыйынлыкъларын андан ары санай, дагъыда быллай шартны да эсине тюшюрген эди: «1949 жылда мени малчы нёгерим Ёзденланы Алий эди. Алыкъа малланы жайлыкъгъа чыгъармагъан эдик. Къойлагъа бир кесек  бичен, жем да берип, отлаугъа жая баргъанлай, биягъы кёк къаралып, къар боран этип, жауа башлагъанлай, экибиз да, терк къармашып, къойланы жатма тюбюне тийишдирдик. Ол жол бир малыбыз да къорамады…»

Сынаулу малчы ол тюрлю къыйын болумланы юслеринден айта туруп, аны сёзлеринде тарыгъыу, инжилиу угъай, таукеллик, базыныулукъ эсленнгенди. Ахырында уа: «Не къыйын ишде уруннган эсем да, не аз да сокъуранмайма. Къыйынлыкъ мени гиртчи этгенди. Урунууда жангы жетишимлеге кёллендиргенди», - дегенди.

Малкъонду улу урунуу жолун 1963 жылдан туугъан элинде - Тёбен Чегемде - андан ары бардыргъанды. Къазахстанда жыйышдыргъан сынауун да хайырлана, къойчу къошну къолгъа алгъанды. «Ол заманны эсгере,  Харун былай айтханды: «Колхозгъа  кишилиги, къураучу хунери уллу болгъан Сарбашланы Дугуну жашы Магомет башчылыкъ этгенди. Ол малчылагъа, сабанчылагъа да ахшы урунуу болумла къурагъанды. Андан эди ара мюлкню иши алгъа алай терк баргъаны.  70-чи жыллада тау мюлкледе, аны болмаса, бир кишини да кассада ахчасы жюз мингле бла саналмагъанды». 

Харун, ол онгланы хайырлана, къойчулукъну алай терк айнытханды, саулай республикагъа юлгю болурча. Андан эди 1970 жылда В.И. Ленин туугъанлы 100-жыллыгъы белгилене туруп, кесини къойчу къошундан  юбилейге келген къонакъланы  сыйларгъа 50 къарачай къумалы къозуну Москвагъа элтеди.

Советлени кезиуюнде Тёбен Чегемде малчылыкъ алай айныгъан эди, битеу республикагъа атын айтдырырча. Сёз ючюн, Харун ол кезиуде къойладан къыш тёлю алыугъа кёчгенди. Алай  бла Малкъонду улу, бир жылгъа тергегенде, хар 100 ана къойдан жаз башында 100 къозу, къышда уа 90 къозу алып, жыллыкъ тёлюсю 190 къозу болгъанды. Жюн къыркъыуда  кёрюмдюлери да республикада  бек игилени санында эди.

Алайды да, Харун республикада малчылыкъны айнытыугъа уллу юлюш къошханды. Аны ол къыйынына къырал тийишли багъа бергенди. Ол кёп орденле, майдалла, махтау грамотала бла саугъаланнганды. Аланы араларында Ленинни ордени, «Сыйлылыкъны Белгиси» орден да  бардыла.

Махтаулу малчы  Малкъондуланы Харун 1992 жылда пенсиягъа чыкъгъанды, алай тынгысыз жюрекли таулу киши юйде бош турургъа юйренмегенди. Юй жумушладан сора да,  элни, саулай таулу халкъны жамауат жашауларына тири къатышханды. Юйюрюню ауарасы бла иги къууумлагъа кёмюле, ёмюр сюргенди.