Кавказ ючюн сермеш Уллу Ата журт урушда немислилени тыйгъанды, саулай къазауатны барыуун сындыргъанды. Гитлерчи Германиягъа Кавказны нефти артыкъда керек болгъанды. Аскерлени техникасы ёсгенди, алай алагъа отлукъ жетишмегенди. Аны ючюн гитлерчи командование бу жанына уллу кюч салгъанды.
Тарыхчыланы оюмларына кёре, Совет Союз Кавказ ючюн къазауатда къытдырса, Уллу Ата журт урушну ахырыны юсюнден сагъыш этген да къыйынды. Бу къазауат 1942 жылда 25 июльда башланып, 1943 жылда 9 октябрьде бошалгъанды. Кеси да эки уллу операциягъа юлешиннгенди – биринчи жарымында совет аскерлеге душмандан къорууланыргъа тюшгенди (1942 жылда), экинчисинде уа – сермешле бла алгъа барып, немислилени ууатыргъа (1943 жыл) къолдан келгенди.
Кавказны эркинлиги ючюн къазауатха деменгили Совет Союзну битеу халкъларыны келечилери къатышхандыла. Кавказ миллетлени келечилери да туугъан журтларыны жалынчакъсызлыгъы ючюн жанларын аямагъандыла, батырлыкъны юлгюсюн кёргюзтгендиле.
Таулу жигитле
Ол къанлы къазауатда 593 мингден аслам совет аскерчи бизни мамыр жашауубуз ючюн жан бергендиле. 1944 жылда уа Кавказны жигитликлерине энчи майдал чыгъарылгъанды – «Кавказны къоруулагъаны ючюн». Аны бла 870 мингден аслам адам белгиленнгенин айтырчады. Аланы арасында уа таулу халкъны батыр уланлары да бардыла: Мызыланы Зекерия, Занкишиланы Алий, Кучукланы Магомет, Биттирланы Назир, Гузойланы Манаф, Гуданаланы Даммат, Гулийланы Шамшудин, Жашайланы Масхут, Кучмезланы Хасан, Улбашланы Ахмат, Уянланы Мазан, Созайланы Мухаш, Малкъондуланы Алий, Ахкёбекланы Аликош, Бауаланы Камиль, Батчаланы Доммай, Улбашланы Къасай, Нёгерланы Эрменбий, Османланы Хангерий эм кёп башхала.
«Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа тийишли болгъанланы арасында уа Яникойну колхозуну парторгу Къудайланы Ахмат да барды. Ол Уллу Ата журт урушха биринчи кюнледе окъуна кетгенди. 1942 жылны кюз артында ол 176-чы мараучу дивизияны къауумунда Шимал Кавказны къоруулаугъа къатышханды.
Гвардиялы тамата лейтенант Къудай улу 176-чы мараучу дивизияны къауумунда Шимал Кавказны къоруулау сермешлеге къатышханды – Грозныйге битеу кючюн салгъан душманнга къажау къазауат бардыргъанды. Батыр лейтенант Къобанны гитлерчиледен сакълагъанды, Таман жарым айрыкамны эркин этиу урушха къатышханды.
1943 жылда Керчь, Кърым ючюн къанлы сермешле баргъандыла, бизни батыр аскерчибиз да 2-чи мараучу гвардия дивизияны 1-чи гвардий полкуну ротасыны командирини къуллугъунда алагъа къатышханды.
Кёргюзтген батырлыгъы ючюн Къудай улу 1943 жылда 20 ноябрьде Къызыл Байракъны Орденине тийишли кёрюлгенди. Командованияны саугъалау документинде айтылгъаныча, «Кърым АССР-ни Керчь районуну 115,4 бийиклиги ючюн къазауатда жолдаш Кудаевни башчылыгъында артиллерия рота гитлерчилени траншеяларына биринчи болуп жетгенди. Алайда ачылгъан тюйюшде бек аздан 25 душман жокъ этилгенди, полкну башха бёлюмлери бла бирге немислилени атышыуларын тохтатхандыла эмда бийикликни алгъандыла. Кеси юч гитлерчини ёлтюргенди. Бу къазауатда Къудайланы Ахмат жаралы болгъанды.
Сермешни кезиуюнде ротагъа башчылыкъны тюз этгени эмда батырлыгъы ючюн жолдаш Кудаев Къызыл Байракъны Орденине тийишли кёрюледи».
Кърым жарым айрыкамны, Севастопольну гитлерчиледен эркин этиу къазауатда жигитлиги да белгиленнгенди. Командованияны буйругъу бла ол Ата Журт урушну Орденини 1-чи даражасы бла саугъаланнганды.
«1944 жылда 7 майда Севастопольну тийресинде Сапун-гора жерде немислилени къорууланыу ызларын чачдырыу къазауатда Къудайланы Ахмат башчылыкъ этген рота душманны траншеяларына биринчи киргенди. Былайда башланнган тюйюшде 30 гитлерчи ёлтюрюлгенди. Безымянная бийикликде траншеяланы зорлап, Сапун-гораны азатлау сермешлени башларгъа онг берген жерни алгъанды», – деп жазылады аны саугъалау документде.
Хорламгъа сыйлы ветеран Восток Пруссияда тюбегенди. Ол башында санагъан бийик къырал саугъала бла бирге Къызыл Жулдузну Орденине эки кере, «Кавказны къоруулагъаны ючюн», «Кенингсбергни азатлагъаны ючюн», «Уллу Ата журт урушда Германияны зорлагъаны ючюн» майдаллагъа тийишли кёрюлгенди.
