Къайын ананы тюшю

Кёп болмай, бир жууукъ адамыбыз ёлюп, тау элледен бирине барыргьа тюшдю. Заман, жашау да алай болгъандыла да, энди жууукь, тенг да асламысында бушууда, андан азырагъ а къууанчда тюбешип, бир бирлерин алай тансыкълайдыла. Ма бу жол да тиширыула, экеу-ючеу олтуруп, ушакъ этедиле. Жангыдан киргенледен бири, олтургьанла бла саламлаша келеди да, мени къатымдагъы тиширыугъа жетгенде: «Люба, сен да мындамыса? Къалайсыз? Тынч турамысыз?» - деп сорады.  Ол а, ёрге туруп: «Игибиз, хатабыз жокъду, кесигиз а къалайсыз?» - дейди.

«Къ» харфны иги айталмагъы себепли ол таулу болмагъанын ангыладым. Сыфатына, кийиннгенине, чикиля къысханына къарасанг а, бир заманда да биллик тюйюл эдинг башха миллетден болгъанын. Сёлеше келгенибизде, ол кесини юсюнден манга былай хапар айтады: «- Бизни юйюрюбюз Узбекистанда жашагъанды. Манга бир тёрт жыл болгъанда, бизге садакъа жыя бир сербли къатын келеди. Анабыз тапханчыгъын береди анга. Ол а, манга къарайды да: «Бу къызчыкъ башха миллетлиге барлыкъды эрге», - дейди. Анабыз анга бек ачыуланады, урушхан да этеди. Ол а дагъыда: «Ким биледи, мен жангылгъан окъуна эте болурма. Тутчу былай къолчугъунгу, - дейди да, - хау, башха миллетли жашха барлыкъды», - деп къатлап, чыгъып кетди.

Жылла озадыла. Мен абадан болама. Тийребизде узбеклиле, греклиле, корейлиле да кёпдюле. Анам аладан бир жаш бла кёрсе мени, олсагъат отдан кёлек кие эди. Онг болгъаны къадар, тышына да иймезге кюреше эди.

Кюнлени биринде урушдан бир аскерчи жаш келип, орамыбызда узбекли юйюрде тохтайды. Къоншуларыбыз айтханнга кёре, ол Орта Азиягъа кёчюрюлген ахлуларын-жууукъларын излей айланады. Эштада, жаш, юйюрюн тапмай, ахчасы да тауусулуп, бир ауукъ заманнга мында тохташыргъа умут этген болур эди, ишге да киреди.

Ма Магомет бла алай танышама. Этген азыгъыбыздан да анамдан жашырын ташый-ташый турама анга. Мен жашны бек жаратама, ол да мени жаратханын кёрюп турама, алай ол бир зат да айтмайды манга, тынгылайды. Кеси уа, иши къыйындан, ашы-сууу осалдан, арыкъдан-арыкъ бола барады. Къоншуда-тийреде да ол болушмагъан адам жокъду. Аны себепли уллу намысы жюрюйдю.        

Адамла, экибизни арабызда халны кёрюп, манга: «Ол сени сюеди, бар анга», - деп, бирем-бирем келип, келечилик этедиле. «Да къалай барайым, ол кеси манга жукъ айтмайды сора», - дейме. Манга уа: «Аланы миллетлеринде жаш къызны кеси тилеген адет жокъду, ол ниетин келечиледен билдиреди», - дейдиле. Жашны тынч, огъурлу адам болгъанын кёрюп туугъан анам да угъай демейди да, биз бир юйюрлю болабыз.

Не айтдыраса, хар затыбыз да бек иги къуралады. Алай жашны жууукъ адамларына термилгенин кёрюп, мени да жюрегим къыйналады. Жер-жерлеге жаза кетип, анасын бла эгечин табабыз. Алай Магомет анасына башха миллетден тиширыу алгъанын жазаргъа ийменеди. Аны къыйналып тургъанын кёрюп, кесине да айтмай, анасына жашырын къагъыт жазама да, халыбызны билдиреме. Жууап келмейди. Бир кесекден дагъыда бир бек термилгенин билдиреме, бизге келип жашарын тилейме. Ахчагъыз жокъ эсе жолгъа, мен иерме, дейме.

Бизни да къолайыбыз алай уллу тюйюл эди. Эки сабийибиз, ишлеген а жангыз Магомет. Ахчаны да ол кеси жюрюте эди. Манга жаланда бир кереклиме берип тургъанды. Мен а тюкеннге барып, сатыууму этсем, андан къалгъан ахчачыкъны бир жанына салып, аны анасына жол хакъны алай бла жыяма.

Ма ол халда Магометни анасын келтирип, бирге жашап башлайбыз. Алай мен «багушну къаза кетип, кесине бичакъ тапхан тауукълай» болдум. Къайын анам, мени оруслу болгъанымы кечалмай, манга бек аман болады. Хар этгениме, хар атламыма тырмандан башха зат  эшитмейме. Аллына аш салсам, тюртюп: «Сени къолунгдан ашарыкъ тюйюлме, кетер ары»,-деп тохтай эди. Жашын да къозутуп кюреше эди, бу кяфыр бла къалай ж ашайса деп.  Мен бир тюрлю азыкъ этсем, ол башхасын этер эди.

Алай хар затына тёземе: «Хо, анабыз, сен айтханлай болсун»,-деп къойгъан болмаса, жууап да къайтармайма. Жашына да кёп тарыгъып кюрешмейме. Анасы-бир жанындан, мен-башха жанындан къозутуп турсакъ, башы хайран болур да къалыр, деп ойлайма. Ол а хар затны да кёрюп, билип турады. Анасын, мени да энчи-энчи жапсарыргъа кюрешеди. Ма алай бир ауукъ жылны жашап турдукъ.

Бир эрттенликде уа турсам, къайын анам аягъы юсюнде, аш юйде сютню сюзе тура эди. Мени кёргенде, не сейирим, къашларын тюймейди. Аны къой: «Нек турдунг былай эртте, тюнене да кеч жатханса, тынчайсанг а»,-дейди. Ма ол  кюнден сора жашауум игиге айланады. Ол да манга, къызынача, иги болады  мен да аны анамдан башха кёрмедим.

Бери кёчюп келгенибизде да, анабыз бизни бла турду. Бир жол экибиз да  олтуруп, ол урчукъ ийире, мен чындай эше, хапар айта тургъаныбызлай, къайын анама: «Ол заманда манга аман бола келип, кёрюп болмай, пртда не ючюн тюрленип къалгъан эдинг?»-деп сорама.

Ол а, ышаргъан да этип: «Сейир эди шёндюге дери аны сормай тургъанынг. Мен динни къаты тутханымы кесинг кёрюп тураса. Ма сени  муслийман болмагъанынгы кечалмай тургъанма. Битеу ачыуланнганым да андан эди. Бир кече уа тюш кёреме. Сакъалы, чачы да чыммакъ, узунэтек кийимлери,  гулоч таягъы бла бир къарт келип, арбазда къатыма олтурады да: «Эгечим, сени  жюрегинги къатдырып, къыйнап тургъан бир зат барды»,-дейди. «Хау,-дейме,-жангыз жашым башха миллетден, башха динден тиширыуну алгъанына жарсыгъанлай турама, не этерге уа билмейме».

«Сен а кесинги дин ахлусу болгъанынга ийнанамыса,  Аллахынг бармыды?»-деп сорады къарт дагъыда. «Да,  хау,  бир ууахты намызымы къоймайма, ораза тутама, садакъамы береме»,-дейме мен. «Угъай, Аллахынг жокъду сени,-дейди ол,-Аллахынг болса, дунияда хар адамны да ол жаратханына, аны  буюрууу болмай, жер юсюнде бир зат да этилмегенине,  келининги да санга ол буюргъанына ийнаныр эдинг»,-деп, кетип къалады.

…Андан бери кёп суула саркъгъандыла. Анабыз ёлгенде, хар затын адетдеча тындырдыкъ. Тауча да аны ючюн юйреннген эдим сёлеширге. Къызым да таулугъа барды, жашым да таулу къызны алды. Тойларын да миллет адетде этдик. Сабийле шахарда турадыла.

Къартым бла мен а элде. Бушууу болгъаннга, башхалача, къайгъы сёз бере барама, къууанчха да тийишлисича къатышама. Оруслуду деп,  киши бырнак этмейди. Аны къой, эллилерим энчи кёзден къарагъанча, энчи хурмет этгенча кёрюнеди манга. Аны ючюн алагъа бек ыразыма».

Бу тиширыудан айырылгъандан сора кёп тюрлю сагъышла келгендиле акъылыма. Къадар нечик сейирлик затды адамны кесине тюбетдирмей къоймайды. Иги уа, не тюрлю болумда да, игилей къалады. Сора дагъыда тиширыу баш иесин сюйсе, аны анасын, миллетин да сюеди, тилин, адетин да арсарсыз алады.