Кимге фатар, кимге уа адам багъалы

-Бу юйден чыгъып кет! Атамдан къалгъан экиотоулу фатарым болуп тургъанлай, мени къызым юйюрю бла, ахча тёлеп, биреуню бир отоууна сугъулуп турады. Сени мында ийненг да жокъду, эшитемисе? Ким эдинг сен мени атама? Ол сени юй бийчесине санагъан эсе, паспортларыгъызда штамп нек жокъду?

Зайнаф,  бу сёзлени эшитгенлей, жиляп башлады. Юсюп биле эди бу кюн мынга келлигин. «Кел, заявление жазайыкъ», - деп кёп кере айтханды.  Къартлыгъыбызда энди неге керекди ол», - деп къоя эди Зайнаф а. Энди уа къызы: «Ким эдинг сен атама?» - деп тохтады. Зайнафны кесини бар эди фатары. Иши да. Школда устаз болуп отуз жыл ишлегенди. Ол, Юсюп бла бир жууукълары танышдыргъанда, эрге барыр акъылы ахырысы бла да жокъ эди. Элли жылы болгъан адамны жарыкъ умутлары кёбюсюнде озгъан жашауунда къаладыла, келлик жылла уа сагъайтадыла: ала аурууладан, къарыусузлукъдан толгъанча кёрюнедиле.

Юсюпге алтмыш жыл бола эди. Къатыны ёлгенли уа - беш жыл, къызыны бла жашыны кеслерини юйюрлери. Ол жангыз эди. Зайнафха бек бюсюреди. Тирилигине, жарыкъ кёллюлюгюне, ариулугъуна да.

«Ай, юйюнге игилик, сенича тиширыула жангыз кеслери жашагъан дуния ол не дунияды?»-дегенинде, Зайнаф: «Мени кёпле тилегендиле, алай  ариулукъдан юлюшю болгъаннга, къошакъгъа насып да бериле болмаз», - деди, ышарып. «Аперим! Кесинге тюз багъа бичесе», - деп кюлдю Юсюп. Эки айны кюн сайын тюбешип турдула бу эки адам. Кино, театр, кёрмючле, парк, концертле - къайда да бирге эдиле. Къоншула, жууукъла - тенгле да сёзлерин этип башладыла. «Башлары агъаргъаннга да къарамай, кеслерин сабийлеча жюрютедиле. Не айып, не адет жокъ былагъа»,- дей эдиле.

Эки айдан сора Зайнаф Юсюпню фатарына кёчдю. Тойсуз.  Алай Юсюпню эгечи Налжан а, телефон бла сёлешип: «Алан, сен шашханмы этгенсе? Энди сени юйюнге кирип барсам, мен ол тиширыугъа «келинми» дейим огъесе?.. Сен да, халкъча, тёредеча, бир зат къурагъанлыкъгъа не бола эди?»-деп тырман этди. Алай Юсюп: «Бизге жыйылыула керекмейдиле, эгечим. Той - ол жыйылыуду»,- деп жууаплады.

Юсюп да пенсиягъа кетгинчи школда устаз болуп тургъанды. Устазланы жыйылыуларына  - педсоветлеге  бир заманда да бармагъанды. Анга кёп урушхандыла, алай  андан хайыр чыкъмагъанды.

Беш жыл  бир кюнча оздула. Баям, бу тюбешиу экисине да къадарларыны саугъасы эди. Ол заманны ичинде бир кере да тюйюшмедиле, бир бирге кёлкъалды болмадыла. Зайнаф, пенсиягъа чыгъаргъа заманы жетгенлей, школда бир кюн да мычымады. Эрине тюбегинчи уа: «Мен ёлгюнчю ишлеп турлукъма, юйде олтуруп не зат этерикме?» - деучю эди. Энди биле эди ол - жаланда иш тюйюлдю жашауну магъанасы. Жашау кесиди. Адамны насыплы иши, неда ариу табийгъат угъай, сюйгени  этеди.Алай къартлыгъында сюймеклик къадарын жарытхан Зайнаф сакъ эди: юйлерине келе тургъан къыйынлыкъны атламларын жюреги сезгенди.

Юсюп, билмей тургъанлай, къаты ауруп къалды. Больницалада тинтиуле бюйреги, ёпкелери да осал халда болгъанларын ачыкъладыла. Къаты багъылса, энтта эки-юч жыл жашарыкъ эди. Зайнаф фатарын сатды. «Жашынгы-къызынгы бизге болушургъа онглары жокъду, кесибизни къолубуздан келгенлей кюрешейик», - деди. Юсюп: «Сатма фатарынгы. Сен къайда жашарыкъса, мен ёлсем? Терс оноуларынг бла сен мени жунчутуп турургъа антмы этгенсе?» - деп чамланды. Сора кесини фатарын Зайнафха осуят этеме деп тохтады. Зайнаф биле эди, аллай осуят жазылса, Юсюп ёлгюнчю окъуна, юй тюйюшден толлугъун. «Угъай. Бусагъатда бизге сени сабийлеринг бла даулашла керекмейдиле, багъылыу, сау болууду бизни муратыбыз. Ким биледи, алыкъа хар зат да тюрленип къаллыкъ эсе уа? Врачла сау боллукъ тюйюлсе деген ненча адам саппа-сау  болгъандыла.Ийнанайыкъ, тёзейик», - дей эди тиширыу. Москвагъа баргъанларындан сора Юсюп сау жылны къыйналмай турду. Бир жыл озгъанлай а биягъы ауруду. Беш жыл созулду ёлюм бла сермешиу, ёлюм хорлады.

Зайнаф сокъуранмайды  аны бла жашауун байлагъанына. Беш жыл насып, ызы бла беш жыл а аурууну хорларгъа кюрешиу.

«Жашау тюкенде сатыу-алыугъа бек ушайды. Насып берилген эсе, аны ючюн толусунлай тёлерге тюшеди», - дейди Зайнаф.Ол эрини къызыны сёзлеринден титиремеген эди.Келсин аны къызы бери, ол а акъ башы бла излер фатар. Бир талай кюнден Юсюпню Германияда жашагъан жашы Азнор келди. Ол эгечине: «Зайнаф, ишин этип, сени сюдге берсе, бу фатар анга къаллыкъды. Къоншула, жууукъла-бары да шагъатдыла: ол атабыз бла он жылны жашагъанына. Фатарын сатып, ол ахчаны неге къоратханын да барыбыз да бек уста билебиз. Неда сен аны жеринде къояса, неда мен  къагъытларын сюдге берирге хазырлайма. Сагъыш эт, эгечим. Къалып а кимге къаллыкъды ол журт? Сени къызынга. Алай, Зайнаф сау къадарда, ол кеси  жашарыкъды атабызны юйюнде», - деди. Эгечи, амалсыздан, Азнор айтханнга бойсунду. Зайнаф, Юсюпню фатарында ремонт этерге керек болуп тургъанлай, бир затха да тиймейди. «Ол сау замандача турсун юйю», - дейди. Кийимлерин да юлешмегенди. Пальтосу, иесин сакълагъанлай, шифоньерде тагъылып турады.

Къыйынмыды жангыз кесинлей жашаргъа Зайнафха? Угъай, къыйын тюйюлдю. Ол, шош фатарда олтуруп, китап окъургъа, сагъыш этерге бек сюеди. Жангызлыкъ бирде алай хычыуунду, татлыды. Анга теренден- терен батыла барсанг, юйренчек боласа да, башха тюрлю къалай жашаргъа боллукъду деп, ангыламай башлайса. Алай жангызлыкъ, огъурлу бетин, сен сакъламай тургъан чакъда огъурсуз этип, буууп башлайды сени. Аллай заманлада тиширыу  кесин бек насыпсызгъа санайды. Кюзню сууукъ, хыны жели терекни бутакъларында саргъалгъан чапыракъны чайкъалтханына къарай, жашау толусунлай азапмы болур, деп сорады кеси кесине.

Жел бирде ачы сызгъырса уа, ол, ёлюмюню узакъдан эшитилген ауазы сунуп, сагъаяды. «Ёлюм келсе, мен анга бетден – бетге тюберикме. Къатымда къолуму узатып кёлленирча адамым жокъду. Насыплы эди Юсюп: ауругъан кюнюнден башлап, мен аны къатындан кетмегенме. Мени къатымда уа ким болур жаным чыкъгъан чакъда?..» - быллай сагъышла Зайнафны жунчутадыла. Алай Юсюп бла жашагъан жыллары эсине тюшселе, жангыдан  бетине нюр жайылады.