Беш къарындашын бла алты эгечин тапханды

Хар юйюр да кесича насыплыды, дейдиле. Алай да болур. Мен а уллу юйюрде ёсген сабийле, аланы ата-аналары бирсиледен эсе насыплы сунама. Не десенг да дуния жашауда адамгъа кёп тюрлю затланы сынаргъа тюшеди. Ма ол кезиуледе бир бирге билеклик этгенле кёп болсала, не тюрлю къыйынлыкъла да женгилирек кёрюнедиле.

Айырылыу эм сокъураныу

Солтанланы Шураны анасы Алдаухан да уллу юйюрде ёсгенди. Беш къыз бла бир жаш аталары Магайланы Мырзабекни бла аналары Жазаланы Афуажанны къууандыра жашагъандыла. Мырзабек Дюгерден Чегем ауузуна бек жашлай келгенди. Малкъар тилге терк окъуна юйренип, къылыгъы, иши бла да кесин эллилеге сюйдюргенди. Алгъыннгы Гюдюргю элде орналып, кесине юй-журт къурагъанды. Бу ауузда аны уста хуна къалаучунуча таныгъандыла. Къол ызы ариу болгъаны себепли, аны ишин сормай таныгъандыла, «Мырзабекни ташы» деп айтып болгъандыла. Ол а тилге юйреннгенинден сора, малкъарлыланы адет-тёрелерин да билип, ислам динни да алгъанды (кеси христиан динни жюрютгенледен болгъанды).

Халкъны зор бла Орта Азиягъа кёчюргенлеринде уа Мырзабекге мында къалыргъа эркинлиги болгъанын билдиргендиле. Алай ол юйюрюнден айырылыргъа унамагъанды. Къолларындан кёп туз-гыржын ашагъан, кёп ариу сёзлерин эшитген, къыйын кюнде анга билеклик этген малкъарлыланы сатмагъанды.

Юйюр Къазахстанда Кенес колхозгъа тюшеди. Гитче къызлары Алдауханнга ол кезиуде 15-16 жыл болгъан болур эди. Шураны атасы Юнусланы Аштай бла да ол къадарын Орта Азияда байлагъанды. Биринчи туугъан жашчыкълары кёп да жашамай ёлген эди. Аштайны аскерге алгъанларында уа, юй бийчеси къоюнунда гитче къызчыгъы бла къалады. Юйюрню атасы малкъар халкъгъа Кавказгъа къайтыргъа эркинлик берилирден аз алгъа къайтхан эди. Алай… къызчыкъгъа аны жылыуун сезе жашаргъа тюшмеди.

Халкъ туугъан жерине къайта тебирегенде, Шурагъа жаланда тёрт жылчыкъ болгъан эди…Ким биледи, ол кезиуде кёп юйюрле да болгъан болурла ауара. Алдауханны  баш иеси бери келирге амал тапмады. Къызны жууукълары да аны анда къояргъа сюймедиле. Анасы Афуажан бла атасы Мырзабек къаты сюелселе, юйюр чачылмазгъа да болур эди. Алай аны сагъышын киши да этмеди. Кеси былай деп сёлеширге да Алдауну (жууукълары анга алай айтадыла) бети да жетмеди.

Халкъда айтылыучусуча, Афуажан ёлюрге окъуна ажашхан эсе да. Ансы баланы атадан айырыргъа къыймаз эди кёзю. Аны айтханым, туугъан жерине къайтхандан сора жаланда он кюн жашагъанды. Биз не алай, былай десек да, къадары алай болур эди. Бюгюнлюкде уа Шура кеси былай айтады:

- Атамы арталлыда эсиме тюшюралмайма. Биреуню атасы барды, мени уа – жокъ деген акъылны заманында эталмагъанма. Бизни сабий кезиуюбюзде телевизор да болмады. Бир затны кёре, эшите турсанг, сагъаяса ансы. Мен ана жууукъларымы барысына да сабий болуп, эрке ёсгенме. Ма ол эркелигим излетген болмаз манга атамы заманында…

Бу тиширыуну кёзлеринде алдаусуз инжилиуню эслегенимде, жюрегим къалай эсе да такъыр болду. Атангы танып, аны хар кюнден оюнун-кюлкюсюн кёрюп ёсгенде да, ансыз къалгъанынгдан сора термилесе. Аны ахырысы бла танымагъан а? Бютюнда онбир эгеч бла къарындашны кёрмей, билмей жашагъан а?

Ата баласын излейди

Атасы къызын излемей турмагъанды. Ол бери жазгъанлыкъгъа, кеси тукъуму бла жазгъанды. Шура уа анасыны тукъумун жюрютгенди, Магайлагъа жазылгъанды. Алай бла къагъытла аланы къолларына тюшмегендиле. Бир-бирлерин а жууукъла тапдырмагъандыла. Атасы къызын сыйырып кетерик суннгандыла. Бери солургъа келип, Шураны бирчик окъуна кёрюр эдим деп, ата бек термилгенди. Сюймекликлери кёзлерин ау этген жууукъла уа къызны хар кимге да къызгъаннгандыла.

Болсада заман озгъандан сора Алдауханны къарындашы Алим бу ишни этгенине сокъураннганын билдиргенди. «Ай, аман этдим. Баланы атадан бош айырдым», - дегенлей тургъанды. Ким биледи, кеси ата болгъандан сора ангылай башлагъан болур эди ол сезимни. Нек дегенде Орта Азиядан къайтханларында, алыкъа юйдегили тюйюл эди. Алайды, жашауну не кезиуюнде да жюрегинге бирча сабырлыкъны алып къоялмайса.

Шураны атасы излеген хапар Каменка элге жетеди. Анда бир жыйылыуда биреу сагъыннган эди аны юсюнден. Ол заманда бу хапаргъа къулакъ саллыкъ эсе да, Шура адамла ичинде нек эсе да жукъ айтыргъа тартынмады. Алайынлай а кёп бармай баш иеси  Солтанланы Ахмат дуниядан замансыз кетеди. Къызчыгъы Виканы жапсара, жууукъларын излеуню артха къояды.

Болсада жылла, жашау хар затны кесини жерине саладыла. Бир кюн къалай эсе да Шураны жюреги къозгъалады. Не да этип, мени излегенле кимле болгъанларын, аланы адреслерин табаргъа керекме деп, кёлленеди. Ол сагъышлары бла салып Каменкагъа келеди. Эшитгенин айтып, алагъа хапарны билдиреди. Была уа Къазахстанда жашагъан Абдуллаладан бир юйюрню адресин бередиле. Шура тюзюнлей алагъа жазады. Кесини ким болгъанын, адресин, телефонун. Хапаргъа кёре, Абдуллалары аны атасыны юйюнден узакъ болмай жашайдыла. Къагъытны окъугъанларындан сора, элтип, алагъа бергендиле.

Кюнлени биринде Шураны телефону зынгырдайды. Ары жанындан сёлешген адам эгечим, эгечим, эгечим… дегенден сора жукъ айталмай кёпге дери турду.

Хау, Шураны Къазахстанда беш къарындашы бла алты эгечи жашайдыла. Ала Аштайны экинчи юйюрюдюле. Ол кюн сёлешген Марат эди. Кеси да школда завучду. Бирсилери барысы да устазладыла. Юйюрню атасы аланы Кавказда тамата эгечлери болгъанын къуруда айтханлай тургъанды.  Аны излеп табарларын осуят этгенлей жашагъанды.

Телефон бла дагъыда бир сёлешгенинде, Марат бери келмей къалмазлыгъын айтады. Шура уа алыкъа аны аллай бир эгечи бла къарындашы болгъанын билмегенди. Жаланда Маратны келирин сакълагъанды. «Не да этип, анга юйренмезге, артда жарсып турмазча къаты болургъа кюреширикме деп тургъанма», - дейди мени бла ушагъында ол кеси уа.

«Маратны нек къойдум жукъларгъа?»

Жангы жылны аллында Марат, ишинден отпуск алып, Нальчикге келгенди. Мында тамата эгечи бла тюбешгенди, тансыкълагъанды. Андагъыланы юсюнден да айтханды. Шура уа кесине берген сёзюне «кертичи болалмады». Къарындашына юйренди. «Жюрекден жюрекге ачхыч барды» деп халкъда бошдан айтыла болмаз. Аны излейди, тансыкълайды.

Марат Нальчикде болгъан кезиуню юсюнден а Шура былай айтады:

- Билемисе, ала менден халалладыла. Алайсыз неге керек эдим мен. Кеслери да кёпдюле… Алай а бюгюнлюкде менден бай жокъду. Кесими жангыз сунуп, жашаууму кёбюсюн жашадым. Энди уа биз онеки болабыз. Аладан туугъанла, туудукъла, келинле… барысы да бир тукъумну адамлары. Мен къалай къууанама ол затха! Алай айтылмагъан жарсыуум, жюрек инжилиуюм да бардыла. Атамы къаллай болгъанын бирчик кёрюрге бек термилеме. Не медет… Ол къадар эгеч бла къарындаш менден узакъда ёсгендиле. Аланы хар кюнден эшите, кёре, бирге жашагъан а аз хычыуун болмаз эди.

Маратны нек къойгъан болур эдим жукъларгъа. Аны бла хапар айтып нек олтурмагъанма. Къалай терс болдум… Юйрендим да къалдым. Ол кете туруп, аллай бир инжилирме деп бир да турмагъанма. Элли жылдан сора болгъан тюбешиуюбюз жюрегими тынчлыгъын алгъанды. Жаланда юч кюнчюкню ичинде анга къалай юйреналгъанымы ангылаялмайма.

Термилиу

Шураны атасы 2005 жылда ауушханды. Ауруп, тёшекде онбеш жыл тургъанды. Алай, не бек къыйналгъан эсе да, сабийлерине окъуна жатханлай тюбемегенди. Марат атасы бла жашагъаны себепли аны термилгенин, тамата къызын кёрюрге излегенин, осуятын да бирсиледен игирек билгенди. Аны ючюн келгенди ол окъуу жылны ортасында ишинден отпуск алып. Атасыны осуятын, кесини борчун да толтургъанды.

Анасы Алдаухан а сау-саламат эди Марат бери келгенинде. Не этерикди къадары алай болур эди. Къызы Шурагъа аллай бир эгеч бла къарындаш къошулгъанына бек къууаннганды. «Юйюрде кёп адам иги болгъанын мен жаланда энди ангылагъанма», - деп къайтарып айтханлай турагъанды.

Шура уа мындан ары жашауунда эгечлерин, къарындашларын кёрмей, ала бла байламлыкъ жюрютмей жашаялмазлыгъына кеси толу ийнаныпды. «Аланы барысын да кёрюп, атамы къабырына барыргъа керекме. Ол борчумду, сыйлы борчум», - дейди кеси уа къайры эсе да узакъгъа къарай.