«Огъурлу иш этсенг, ол гитче окъуна болсун, кёлюнг, жюрегинг да айтып-айталмазча учунады»

Архитектор, поэт, жырчы, суратчы, огъурлу инсан, жашаугъа ачыкъ кёзден къарагъан керти шуёхум Сарбашланы Азнорну юсюнден дагъыда кёп ариу сёз айтыргъа боллукъ эдим. Алай жюрегине сау дунияны сыйындыргъан Аллахдан берилген фахму десем, былайда тамам сунама.

Арабызда аны танымагъан, анга хурмет этмеген хазна адам  болмаз. Къыйын кезиулерибизде биз андан билеклик излейбиз, къууанчыбызда гитарасыны макъамларына тынгылайбыз, мудахлансагъ а «Книга осени» деген китабында жарыкъ назмуларына тартылабыз. Ма аллайды бизни Азнор! Бу кюнледе уа аны бла жашауну, сюймекликни, чыгъармачылыкъны юсюнден ушакъ бардыргъанбыз.

- Азнор, сен жылларынгы бийиклигинден къарап жашау ол неди, инсан аны къалай оздурургъа керекди деген соруугъа къалай жууаплайса?

- Сен бир уллу жолну бараса да, халатларынга къарап юйрене келесе. Аны жарымын ётгенингден сора ангылайса къалай жашаргъа кереклисин. Мени ангылауума кёре, не къыйын кезиуледе да адам адамлай къалыргъа борчлуду. Бирсиле санга къалай болурларын сюе эсенг, кесинг да башхалагъа алай бол.

Марк Аврелий  жашаууну ахырында хар кюнню ол санга башындан берилген саугъача алай жашаргъа керекди, дегенди. Хау, биз деменгили батырла, жигитле тюйюлбюз, къарыусуз жанлабыз. Алай хар инсанны сайлау эркинлиги барды: тюзлюкнюмю огъесе терсликними жолунда барыргъа.

Бек къыйынды бу борч, аны хар ким кесича тамамлайды. Бирле къуру кеслерини къайгъылары бла жашай келедиле да, артда ангылайдыла къолларындан келген заманда, сёз ючюн,  къарыусузгъа болушмагъанларын, къартны къууандырмагъанларын, къоншу сабийге велосипед алып бералмагъанларын.

- Жашай баргъанда адам бир затха чогъож болады, бир-бир болумланы тюрлендирирге сюеди. Алгъын кезиуге къайтыргъа амалынг болса эди, нени тюрлендирлик эдинг сен а?

- Шёндюгю кёз къарамым бла къарасам, кёп затны тюрлендирлик болур эдим, кёп затны башха тюрлю этерик эдим. Аллай жашау жоругъум барды: билеклик этала эсенг эт, эталмай эсенг а, хата жетдирме. Хау, алай жашаргъа кюрешеме. Алай дагъыда кесиме ыразы болмагъан кезиулерим а болуучудула.

Сёз ючюн, болушлукъ керек адамгъа тийишлисича билеклик эталмагъаныма сокъуранама. Биреуленнге керек болгъанда, ол излеген чакълы бир ахча бермей, азыракъны тапдырама. Нек этгенме алай?! Анга ол кезиуде ол ырысхы менден бегирек керек болуп тура эсе уа? Аллай затланы оюмласам, тынчлыкъ тапмай туруучума. Алай ол жашауду, хар заманда биз хар затны кесибиз сюйгенча этип бармайбыз, жарсыугъа.  

- Жолубузда жалгъан дауланы, болмачы хапарланы жайып айланнганла тюбейдиле, ала, Танзиляны «Заран хансла» деген назмусунда айтылгъаныча, шинжилерин жан-жанларына чанчханларын къоймай, турмушларыны баш магъанасын анда кёредиле. Сени оюмунга кёре, аллайла бла тюз адам кесин къалай жюрютюрге тийишлиди?

- Мени акъылыма кёре, алагъа къажау туруп, терсликлерин кёзлерине тутууну хайырындан эсе хатасы озгъан ишди. Ол къужур адамлагъа башындан берилген сынаугъача къараргъа керекди. Аманлыкъ этеме деп юйюнден чыкъгъаннга эсинги буруудан сен табарыкъ жокъду. Андан эсе Аллахха шукур айт, ол дерсни да ётгенинге, къылыгъынг чыныгъып, къаты болалгъанынга. Олду бийик адамлыкъ, жашау къыймат.

Таматаларыбыз таш бла ургъанны гыржын бла ур дегендиле. Нек? Ала ангылагъандыла, аллайлагъа жууапласанг, сен да аладан ышыкъ болмай къаллыгъынгы. Аманлыкъны сюргенни, тилчини кечерге, эслемезге акъылынг жетсе, ол жанынгы тазаланыууду, инсанны бийигирек адамлыкъ даражагъа чыгъыуу.

-Азнор, сюймекликде адамынга кертичи болгъан бек магъаналыды деучюсе. Китабынгда уа кёп тиширыулагъа жоралаула бардыла. Аны къалай ангыларгъа боллукъду?

- Мени ангылауума кёре, чыгъармачылыкъ бла кюрешгенни, поэтни, художникни, музыкантны музасы болургъа керекди. Тиширыуну илхамны саугъалар кючю барды.  Сен чырайлы къызны жаратханынгы, анга хурмет этип кётюре билгенинги хатасы болмагъан сунама.  Ол сезим бла къанатланып, назму, жыр, музыка жазгъан а къалай аламатды.  Искусствода атлары айтылгъан уллу адамла да алай жашагъандыла, алай ишлегендиле. Ёнге уа къалай!

- Назмуларынгы биринде учунууну аламатлыгъын ачыкъларгъа итинесе? Ол сезимни къалай ангылайса, инсанны не зат артыкъда ёхтемлендирирге, таукеллендирирге болады?

- Хар заманда бирча болмайды. Сёз ючюн, иги адам бла ушакълашсанг, дуния башында кир жагъылмагъан инсанла тюбегенлерине къууанырыгъынг келеди. Харкюнлюк жашауну чеклеринден ычхынып, огъурлу, таза  затдан юлюшлю болгъанынг жюрегинге балхамчады.

Бир ахшы иш этсенг а?! Андан сора дуниягъа бошдан жаратылмагъанынгы ангылайса. Жашаудан юлгю келтирирге сюеме. Бизни Далхат деп бир узакъ жууугъубуз барды, анга  90 жыл болады.  Аны терк-терк жокълай туруучума. Бир аз заманны баралмай къалсам, ол манга къайда къалгъанса деп кёлкъалды этип тебирейди. Къууанчха, учунуугъа алай кёп зат керек тюйюлдю, жаланда уллу кёллю болмаулукъ. Огъурлу иш этсенг, ол гитче окъуна болсун, кёлюнг, жюрегинг айтып-айталмазча учунады.

- Китабынгда нёгерлеринге аталгъан кёп назму окъуйбуз. Бюгюнлюкде, сени ангылауунга кёре, эр киши шуёхлукъ ол къаллайды?

- Ол жаны бла япон философияны тёрелери жууукъдула манга. Былай алып къарагъанда, Япония император къыралды. Анда император бла аны бойсунуунда болгъанланы, ата-анала бла сабийлени, къарындашны бла эгечни, эр бла юй бийчени араларында эмда самурай-аскерчилени араларында жорукъла шарт белгиленедиле. Алада бек сыйлыгъа ахыргъыланы тенгликлери саналады. Ол тюздю. Нек дегенде шуёхлукъну тап жюрюте билген инсан жаш тёлюню, абаданланы да хурметлемей къоярыкъ тюйюлдю.

Жигитлик деген ангылам барды да, олду эр кишини къылыгъында бек магъаналы. Ол болур ючюн а бюгюнлюкню жашчыкъларын интернетден, ананы этегине байламлыкъдан айырыргъа тийишлиди, эмда аны энчи юлгюледе ёсдюрюрге керекди.

Былай алып айтханда, бусагъатда  жаш тёлюге артыкъ эс бурулмагъаны бек жарсытады, ол жаны бла бир ызны тутхан идеология жокъду. Хар ким кеси аллына кечинеди, къырал бу къауумну унутуп къойгъанчады.

-Азнор, мен билгенден сен бусагъатда къарачай-малкъар миллет оюуланы, накъышланы жангыртып, суратларын  къурау бла кюрешесе. Ол ишинги юсюнден да айтсанг эди.

- Анна Кузнецованы «Народное искусство карачаевцев и балкарцев» деген китабы  1982 жылда дуния жарыгъын кёргенди. Андан бери бу жаны бла аллай тынгылы  иш хазна жазылгъан болмаз. Кертисин айтханда, оюуланы художник-оформитель болуп тургъан заманымдан бери къурайма. Бусагъатда жарашдыргъанларымы уа бир къауумун Фейсбукда салгъан эдим. Адамла аланы кёргенден сора, акъылларын билдиргендиле.

Мусукаланы Сакинат а накъышла жыйымдыгъынгы китап-альбом эт деп юйретеди. Бюгюнлюкде была битеу да бирге алтмышдан артыкъ боладыла. Аланы хар биринде да къараучу, тёрели белгиледен сора да, жангычы  кёз къарамымы эслеп къууаныр деп ышанама.