Ишни къарасы-агъы болмайды…

Перестройканы жылларындан бери  «Къайда табайым иш?» деген соруу адамланы къайгъы этдиргенлей келеди. Бу жарсыу бла байламлы кёп оюмла бардыла. Республикабыз ишсизлерини саны бла алчыладан бириди, статистика башха эсе да. Кёпле Сибирьге, Уралгъа, Краснодар крайгъа кетедиле урунургъа. Анга сейир этерча да тюйюлдю, нек дегенде къолайсыз жашаудан  башха къыйынлыкъла да чыгъадыла. 

Бизни быллай къара кюннге къалдыргъанла перестройканы этгенледиле дейдиле бирле, башхала уа шёндюгю таматалагъа чамланадыла. Алай бла кёпле кеслерини  жашаулары ючюн энчи жууаплыкъдан къачаргъа кюрешедиле. Шёндю республикада сваркачыла, бояучула, электрикле, слесарьла эм башха усталыкълары болгъанла керекдиле, ол жаны бла ишлерге уа адам тапхан къыйынды. Не букъдурлугъу барды, бир кезиуде элледе окъуна адамла урунургъа сюймей тохтагъан эдиле, сабанла  сюрюлмегендиле, малчылыкъны юсюнден а айтмай окъуна къояйыкъ. Фермала бир бири ызларындан жабылгъандыла, малла жокъну орнуна жетдирилген эдиле. Ол жыллада келгенди жаланда ишлеген тишлер деген ангылау. Бюгюнлюкде жаш адамланы къара ишге арсарсыз сюелип къалгъанлары бардыла, юйюрлерин тутаргъа итиннгенден. 

Аны бла байламлы эсиме бир тиширыу айтхан хапар тюшеди. «Сирияда жашагъанла бизни республикагъа къонакъгъа келгенлеринде, аланы ариу жерлерибизни  кёргюзтюрге элтген эдик. Элледен бирини ичи бла машинада бара, бир къауум эр киши, орамгъа чыгъып, стол артына олтуруп, картла ойнай тургъанларын кёребиз. Эрттенликде сагъат онда! Сора ингирде артха къайтып келебиз да, биягъы къауум картла ойнай, жаланда бир тюрлениу бла: къатларында тепси, аны юсюнде ичги (аракъы), къабарыкъчыкълары. Къонакъла бизден кете туруп, сизни бек сейирсиндирген не зат болгъанды деп соргъанымда, сау кюнню стол артында картла ойнай тургъан эр кишиле, деген жууапларын эшитгенимде, агыман болуп къалгъан эдим.

Биз алагъа аллай аламат жерлерибизни кёргюзтгенде, эслеринде уа жаланда ол зат къалгъанына жюрегим бек къыйналгъан эди. Биз а, башыбызны жулургъа кюреше, мында перестройка болгъанды, аны толкъуну битеу къыралны ойгъанды, адамла ишсиз къалгъандыла деген сылтауланы айтыргъа кюрешдик. Алай къонакъланы ийнандыралмадыкъ. «Да саныгъыз саныгъызлай къалгъанды да, аламат ариу жерлеригиз,  сюргюлеригиз бардыла. Аллай жерле бизде болсала, Сирияны жаннет этип къоярыкъ эдик. Биз къум жерледе жашайбыз, болсада терекле, гюлле ёсдюребиз, мал тутабыз. Бир бузоу сатып ал да, беш жылда беш тууарынг боллукъду», - деп юйретирге кюреше эдиле сириячы къонакъларыбыз.

Ол эртте болгъанды, алай биз шёндюге дери озгъан заман бла жашайбыз, иш арталлыда жокъду деген ётюрюк оюмну башыбызгъа алып. Бюгюнлюкде уа къалайды? Иш керекли болгъан жюзле бла адамладан жаланда бир къаууму, кёл салып, излейдиле аны. Кёбюсюнде ма аллайла табадыла жерлерин. Башхаланы юсюнден айтханда уа…баям, ишлегенден эсе жашауну къыйынлыгъына тарып тургъан тынч болур.

Ишлерге жараулу болгъан хайт деген адам, къарт анасыны неда атасыны пенсиячыгъын сакълап, бошуна къалай тура болур? Къара ишден кеслерин кери этгенле алыкъа тюбейдиле, ала, артыкъ къыйын салмай, уллу ахча тюшюрюрге сюедиле…айхай, алай болмайды. Бусагъатда кёп жерледе  айлыкъ хакъны ёлчеми хар адамны къалай къармашханына кёре чыгъарылады.  Ишлеп да бир кёр, ахча излей эсенг…

Бир-бир жаш адамла, къолларын хуржунларына сугъуп, бошуна айланадыла, ётгенден-сётгенден тютюн тилейдиле. Бурун заманладан бери да эр киши иги жаны бла юлгю бола келгенди, аны себепли ата-анасыны неда юй бийчесини боюнларына олтуруп турмагъанлай, ол къаллай ишде да ишлерге керекди. Былайда бир затны юсюнден айтыргъа керек сунама. Ол, мени акъылыма кёре, билим бериу тюз къуралмагъаныды. Сёз ючюн, экономика, юрист билим берген даражалы факультетлеге ёшюнлерин атып, аны бошагъан экономистле, юристле алгъан билимлерине кёре иш табалмай къаладыла. Жаланда жашлыкълары эм сынаулары болмагъаны ючюн угъай, аллай специалистле вакансияладан эсе иги да кёпдюле. Жетер чакълы бир вакансияла жокъ эселе, сора окъургъа да неге керекди? Темир эрите, неда базарда сюелип сатыу эте эсенг да, билим алыргъа итиннгенлей турургъа керекди. 

Алгъын бизни юйюбюзге ЖЭК-ден жумуш этерге слесарь келип туруучу эди. Аны сыфаты, жумушха къармашыулугъу, сёзю да ол таза ниетли, билимли, культурасы да болгъан адам болгъанына шагъатлыкъ эте эдиле. Артда ол слесарьны бийик инженер билими болгъанын билебиз. Алай болуп тургъанлай окъуна, бу иш бла кюрешип тургъаны аны даражасын аз да энишге тюшюрмегенди, нек дегенде ол перестройкагъа чыдагъанды, абызырамагъанды, бошланып къалмагъанды. Шёндю уа кесини усталыгъы бла иги ишде урунады. 

…Оздула къатыш жылла. Энди хар школну бошагъан сабий, усталыкъ сайлай туруп, артда къайда ишлеригини юсюнден сагъыш этеди. Жаланда ишди айныугъа жол.