Юг Уралны парижчилери

Юг Уралда парижчиле жашайдыла. Ала француз тилни билмейдиле, жылны алты айында уа уюкъла киедиле. Алай  аланы эллерини аты Париж болгъаны себепли ала парижчиледиле!
Бу аулакъланы эрттегили кёчгюнчю халкълары - ногъайлылагъа Иван Грозный зор бла христиан динни алдыртханды, ызы бла уа Башкириягъа кёчюргенди. Анна Иоановна аланы къазакъланы къауумларына къошханды эм аскерде къуллукъ этерге борч салгъанды. Ала тюрклюлеге къажау урушлагъа къатышхандыла, Суворовну бла Кутузовну аскерлерини санында болгъандыла. 1814 жылда уа къазакъла-ногъайбекле орус аскер бла Парижге киргендиле. Наполеон, аланы жигитликлерин кёрюп, аладан жангыз да бир полк бла битеу дунияны кесине бойсундураллыгъын айтхан эди. 

1842 жылда Уралда къорууланыуну кезиуюнде ногъайбеклени ата-бабаларыны журтларына къайтаргъандыла эм эллерине, аскер хорламларына жоралап, атла атаргъа эркин этгендиле. Алай бла Челябинскден узакъ бармай «Уральская Европа» атлы жер барды, анда Париж, Кассель, Лейпциг, Берлин, Фершампенуаз, Варна элле орналыпдыла.

Арталлыда жауун жаумагъан Атакама

Юг Америкада, Чилини шимал жанында, Атакама къумда тёрт жюз жылны ичинде - 1570 башлап 1971 жылгъа дери - ахырысы бла да жауун жаумагъанды. 

Бюгюнлюкде анда жауунла орталыкъ эсеп бла бир жылгъа 1 мм жауадыла, талай жерлеринде уа - он жылгъа жангыз да бир кере. Ол себепден мында хауаны мылылыгъы 0 процентди. Къум тауланы башларында уа, башха жерледеча болмай, буз «бёрклери» жокъду.
Алай алгъаракълада табийгъат сейир этдиргенди: 2010 жылны онтогъузунчу майында талай шахарда къар жаугъанды. Абаданла аны ариулап кюрешгенде, чилиячы сабийле дунияларында биринчи кере къардан гинжиле ишлеп ойнагъандыла.

Сиз а къалай саламлашасыз?

Алгъын заманлада къолларындан тутуп саламлашыу адамланы къоркъуусуз болгъанларын кёргюзтген шарт эди. Буруннгулула  сауутсуз, таз  ниет бла келгенлерин ачыкълар ючюн, тюбешгенде бир бирлерине къол аязларын кёргюзтгендиле. 
Римни кезиуюнде уа ол азлыкъ этип башлагъанды. Нек дегенде  кёпле бичакъны женглеринде букъдургъандыла. Аны ючюн ала, саламлашханда, къоллары бла бууунларындан тутуп  неда  къамасы бармыды деген хыйсап бла беллерине къатылып саламлашхандыла.

Кофеми, чаймы хайырлыды?

Кофе саулукъгъа заран саламыды, къаламыды  деген соруу адамланы бу ёмюрде угъай, эрттеден бери  сагъышландырады. Асламлы тинтиуле бардыргъынчы, статистиканы жюрютгюнчюге дери окъуна  Швецияны патчахы Густав Ючюнчю аны кеси сюзгенди. Ол заманда тутмакъда тургъан эки къарындашны ёлтюрюрге оноу этилген эди. Алай патчах аны орунуна аланы анда ёмюрден ахыргъа  тутаргъа буюрады. Алай къарындашладан бирине къуруда чай ичиредиле, бирсисине уа-кофе. Турмушларын да не къадар жууукълашдырыргъа кюрешедиле.

Тинтиулени эсеплерин а не иги затха да юйреннген бийле да ашыгъып сакълай эдиле. Аны ючюн тутмакъланы ашауларын-жашауларын да байланыкъылагъа ушаш этедиле. Аланы саулукъларына медицинаны эки профессору дайым къарап турадыла.  Алагъа кофени  бла чайны асыры кёп ичиргенлеринден ажал терк келирине ишекли болгъан  жокъ эди. 

Алай къадар башханы буюрду. Биринчи къартлыкъдан профессорла ауушдула, Густав Ючюнчю да бу жашаудан ажымлы кетди. Алай сынау а тохтатылмады. Алай бла къарындашладан биринчи чай ичгени ёлдю, анга 83 жыл толгъан эди. Талай жылдан а экинчиси да дуниясын алышды. Шведлиле уа андан сора неден да бек кофени ичерге сюедиле. Эсеплеге кёре, аланы хар бири андан  бир жылгъа 1800 кружка ичеди. Ол  жаны бла  шведлилени къоншуларындан жангыз да финляндиячыла озадыла.

Тузлу-тузсуз кёл

Къазахстанда сейирлик кёл барды: аны бир кесеги тузлуду, бирсиси  уа - тузсуз. Аны аты Балхашды, ол дунияны эм уллу кёллерини тизмесинде онючюнчю жердеди. Балхашны узунлугъу алты жюз километрди, аны кёрюмдюсю жарты айны формасына ушайды. Ортасында Сарыесик атлы жарым айрыкам барды. Ол кёлню экиге бёледи, аланы бир бири бла гитче суу байлайды. Алай бла кёлню кюнбатыш жаны ичерча таза сууду, кюнчюгъышны уа  иги да теренди, кеси да тенгизча тузлуду. 

Бюгюнлюкде, жарсыугъа, кёп сейирлик табийгъат объектлеча, Балхаш къуруй турады, алимле уа алыкъа аны къалай сакъларгъа билмей къыйналадыла.

Даражанга кёреди атынг да

Бюгюннгю Россейге ушамай, 18-чи ёмюрде империяда  арбалары, аланы тартхан атланы саны да адамны, жамауатны къайсы къауумуна киргенине кёре болгъандыла. Екатерина Экинчини буйругъуна тийишлиликде 1-чи эм 2-чи даражалы къырал къуллукъчуланы бла генералланы арбаларын 6-10 ат элтгенди, аладан  экисинде аилыла баргъандыла. 3-чю, 4-чю, 5-чи даражалы къуллукъчула да аллай бир ат бла, алай аилылары болмай  жюрюгендиле. 6-чы,7-чи, 8-чи даражалылагъа жангыз да тёрт ат эркин этилгенди, обер-офицерлеге уа-экиси. 
Адам не бек бай болса да, чыны жетмеген эсе, анга сюйгенин этерге жарамагъанды. Павел Биринчини кезиуюнде тыш къыраллы арбаланы жангыз да аны энчи эркинлик бериую бла хайырланнгандыла.