Юйретген жашчыкъларын хорларгъа къуру кюч бла угъай, техника амал бла боллугъуна тюшюндюреди

Озгъан ёмюрню сексенинчи, токъсанынчы жылларында  бизни жашларыбыз тыш къыраллада бардырылгъан халкъла аралы эришиуледе трибуналаны кёп кере къалтыратхандыла. Россейни байракъларын кётюртгендиле, гимнин сокъдургъандыла, республиканы атын айтдыргъандыла.

Сочиде 2014 жылда  къыш Олимпиада оюнла болдула, жарсыугъа, Къабарты-Малкъардан адам къатышмады. Бакуда Европалы оюнла бардырылдыла, анда да алай. Къайдадыла  да спорт бла кюрешген жашларыбыз? Бу, дагъыда башха сорууланы дзюдодан тренер, спортну устасына кандидат Шауаланы  Магометни  жашы Ханапийге бергенбиз. Жыл санына да къарамай, ол тириди, жаяу кёп жюрюйдю, чабады. Юйретген жашчыкъларын а хорларгъа къуру кюч бла угъай, техника  амал бла  боллугъуна тюшюндюреди.

- Ханапий, шёндюгю жаш тёлюге къарасанг, арыкъла, саз бетле кёрюнедиле. Сора спортчуларыбыз кёп къайдан боллукъдула деригинг келмеймиди?
- Кесинги сабий заманынгы эсинге келтирчи. Къызчыкъла, жашчыкъла да жайда суу боюнундан жыйылмаучу эдик. Къышда уа кесибиз ишлеген чаналада тёшню башындан энишге къалай баргъанбыз. Андан сора да, бизни тёлюбюзню санланы къымылдатырча оюнлары кёп эди. 

Аны юсюне уа биз, школчула, ыйых кюнледе эл ичинде айланып, къагъытланы, эски темир сыныкъланы жыйып, аны школну арбазына ташыгъанбыз.  Алай бла къарыу,  кюч да алгъанбыз. Бусагъатда уа тёгерекге бир къарачы, Хасанияда биз барыучу  суу боюнуна ёталлыкъ тюйюлсе. Жаяу жолланы чырпы басханды. Сабийни бар да жууунуп кел деп жиберирге къоркъгъан этесе. 
Ол бири. Экинчиси уа, жашчыкъла, къызчыкъла да, аякълана башлагъанлай, къолларындан телефонну, планшетни кетермейдиле. Андан сора да, компьютерге, ол жокъ эсе уа, телевизоргъа аралып олтурадыла.  Сора сабийле къайдан саулукълу болсунла. 
 

- Сизни, тренернича, шёндюгю тёлюде не зат къайгъы этдиреди?
- Мен спорт бла бек аз адам кюрешеди деп чорт кесип айталлыкъ тюйюлме. Сёз ючюн, бизни  спорт школгъа Нальчикден, Хасаниядан, Акъ-Суудан, Вольный Ауулдан, Кенжеден да кёп жаш келеди. Алай гитче заманларында жараулагъа сюйюп жюрюйдюле да, абадан бола баргъанлары сайын ата-анала аланы тыядыла. Сылтаулары уа: школда окъургъа керекди, заманлары жокъду. Алай бла  тири, къаты жашчыкъла дзюдогъа жюрюй кетип, ол угъай да, тюрлю-тюрлю эришиуледе алчы жерлеге чыгъып башлагъанлай, спортну къоядыла. 

Андан сора да,  къарап турсанг, жашчыкъла иги ашамайдыла. Мен, команданы жыйып, сёз ючюн, Минги тауну тийресине  элтсем, ала тынгылы жарау да этип, ашханагъа келселе, бир-эки къабып, туруп кетедиле.  Сабийле юйренмегендиле аллай азыкълагъа, тюкеннге чабып, андан чипсылеми дейсе, гамбургерлеми, боялгъан сууму дейсе, алып ашаргъа, ичерге ёчдюле. 
Битеу ол затла адамны къарыусуз этедиле, саулугъуна да заран келтиредиле. Тынгылы аш-суу, къымылдау, хауада не къадар кёп айланыу, битеу ол затла  саулукъгъа, спорт бла кюрешсе уа, анга да уллу себепликдиле.  
 

- Жашларыбызны эришиулеге аз баргъанларыны сылтауу уа неди?
- Атларын айтдырлыкъ спортсменлерибиз  жокъдула деп айтыргъа да жарамаз. Ала бардыла. Аланы араларында грек-рим тутушуудан Мусукаланы Исмайылны, Заур Курамагомедовну, дзюдодан Занкишиланы  Казбекни белгилерге боллукъду. Ала не уллу, даражалы эришиуледе да атларын айтдырлыкъларына ишегим жокъду, болсада бир къауум чырмаула бла жашла къалып къаладыла. 

Бир жыл  Бакуда Европаны чемпионатына Мусукланы Исмайыл барыргъа боллукъ эди. Жарсыугъа, ол, Москвадан Лебедев деп биреуге хорлатып, экинчи жерге чыкъгъан эди. Къарыусуздан угъай, алгъадан бардырылгъан эришиулени барына да къатыша келсе эди, анга жетген боллукъ тюйюл эди.

Андан сора да, къарындашла Мусукаланы Исхакъ бла Исмайыл, Биттирланы Тимур, Жолабланы Къайсын  бусагъатда  кёл салып кюрешедиле, къыстау жараула этедиле, алагъа уллу ышаныулукъ барды. Бу жашланы ызларындан келген Гайыланы Исмайыл, Шауаланы Мурат, Темуккуланы Альберт, Чочайланы Замир, Холамханланы Мухаммат да бусагъатдача спортха кёл салып турсала, келир жууукъ заманлада  кеслерини, республиканы, къыралны да атын айтдырлыкъларына ышаныулубуз.
 

- Тышында жашларыбызны жетишимлерини юслеринден а эшите-эшите турабыз….
- Биз спортсменле ёсдюребиз. Алагъа спортну биринчи атламларын кёргюзтебиз, юйретебиз. Жарсыугъа, школну бошап чыкъгъандан сора аланы асламысы  республикадан тышына кетип окъуйду, ишлейди. Тургъан жерлери ючюн эришиулеге къатышадыла.  Сёз ючюн, Хасаниядан Созайланы Исмайыл Москвада Бауман атлы институтха кирип окъугъанды. Беш-алты жылны ичинде дзюдодан эришиуледе аны намысын къоруулагъанды. Анда спортну устасына марданы да толтургъанды. Россейни студентлерини араларында чемпион  болгъанды. Ара шахарны намысы ючюн да татамиге  кёп кере чыкъгъанды.

Мусукаланы Азнор да Дондагъы Ростов шахарда бийик билим алгъанды,  андан сора  аскер къуллукъгъа кетип, анда да  аны намысын къоруулай, спортда жетишимле болдуруп тургъанды.  Хочуланы Мурат да аскер борчун толтуруп бошагъандан сора, Санкт-Петербургда къалып, дзюдодан аны чемпиону болгъанды. Бусагъатда, ич аскерледе къуллукъ эте, Россейни биринчилигини чемпионатында ючюнчю жерге, ызы бла да  аллай даражалы эришиуледе экинчи жерге чыкъгъанды. 

Атларын тышында айтдыргъан жашларыбыз дагъыда бардыла.  Алай ала, бери келип, мында кеслерин кёргюзталлыкъ тюйюлдюле. Тюрлю-тюрлю магъаналы, уллу эришиулеге терк-терк чыгъа турургъа керекди, алай болмаса, кесинги техниканг бла атынгы айтдыраллыкъ тюйюлсе, белгили спортсменле бла жыгъышыргъа, тюбеширге, аладан, керек болса, юлгю алыргъа да керекди. Бизни жашланы уа  аллай онглары жокъду, жарсыугъа. 

Сёз ючюн, командадан бир-эки адамны Красноярск крайгъа элтирге тюшсе, жаланда биреуге отуз мингден артыкъ сом керек болады. Аллай ахчаны уа хар ата-ана да чыгъарып берип къоялмайды. Биз а къуруда болушугъуз деп тилеп турургъа уялабыз. Сау болсунла, бир къауум къолайлы жашларыбыз бек болушадыла. 
 

- Бусагъатда уа, Минги тауну тийресине барып, жараула этер онгугъуз бармыды?
- Анда кёп къонакъ юй энчи иели болгъандыла, алай эсе уа, багъадыла. Бизге Ташлы-Тала элге кирген жерде «Кавказны танглары» турист базаны бередиле, алай ары барыргъа киши да сюймейди. «Уллу Таугъа» да бир ненча путёвка барды, ол да артыкъ жан атарча жер тюйюлдю. Анда кече чыракъны ёчюлтюп къоядыла. Дизель бла жандырылады.

Ол сылтауладан ары-бери чыгъалмайбыз.  Башда да бир айтханма, кюн сайын жарауларын этерге бизге, спорт залгъа токъсандан аслам сабий эмда жаш адам жюрюйдюле. Аланы жыл санлары тогъуз жылдан жыйырмагъа дериди. Алагъа хар не жаны бла да онг этилсе, спортда атларын айтдырлыкъ жашларыбыз бардыла. 

Бек башы уа - алагъа ата–аналары тыйгъыч салмазгъа керекдиле. Спортда жашлары болдургъан жетишимлери артда окъууларында, аскер къуллукъларында, кюч структуралада ишлерге, кадровый аскерчиле болургъа сюйселе да бек болушурукъду. 
 

- Ханапий, кесинг а спорт бла къачан, къалай кюрешип башлагъан эдинг?
- Школда окъугъанымда, кёп тенглеримча, мен да топну сюрюп айланыргъа бек ёч эдим. Жаннетли болсун, ол заманда  культура эм солуу паркны директору Мусукаланы Ахмат бир  жол, бизни кесине чакъырып, футбол команда къураргъа сюйгенин билдиреди. Биз да ыразылыгъыбызны айтабыз. Алай бла футболгъа берилеме. Ол жетмишинчи жыллада эди. 

Аскерге къуллукъ этерге баргъанымда уа, Венгрияда авиациягъа тюшеме. Бир жол командир чакъырып, сен Кавказданса, сора  бир - эки кюнден тутушуудан эришиуле боллукъдула, барып, частьны намысын къорууларыкъса, дейди. Мен а анга бир заманда да тутушмагъанымы айтама, ол а, тынгыларгъа да кюсемей, сен буйрукъну толтурургъа сюймеймеми дейсе  деп, сёзню чорт салады. Алай бла, эришиулеге къатышып, экинчи жерге чыгъама. Андан сора кёп башха эришиулеге къатышып тургъанма. 

Анда дагъыда бир дюгерли жаш бла танышама. Ол жарау этдире эди. Анга жюрюп, кёп затха юйреннгенме. Аскер къуллукъну бошап къайтханымдан сора уа «Динамо» обществогъа келеме. Аны таматасы Холаланы Георгий эди. Ол заманда аты айтылгъан спортсмен. Бийик, къарыулу жаш. Ол арагъа чыгъып, бир кишиге да кесин хорлатмагъанды. Аны къолунда бир талай жылны жарау этеме.  Ол  ич ишлени министрини орунбасары болгъанындан сора уа  аты айтылгъан спортсмен  Сеф Ныровха кёчеме. 

Ол заманда дзюдо Олимпиада оюнланы санына да киреди, къыралда да анга аслам магъана берип башлайдыла.  Бизни бла бирге ол жыллада Боташланы Хасан, Бабаланы Къууанч, Гайыланы Хусей, Темиржанланы  Хасан, Бёзюланы Алик, Кульчаланы Хасан да жарау эте эдиле. 

«Динамо» чачылгъандан сора уа бирлерибиз «Спартакга», башхаларыбыз «Урожай» клублагъа кетебиз. Мен спортну бу тюрлюсюне жыйырма жылымда  келген эдим. Эришиуледен биринде уа аягъымы ачытып, андан сора врачла спортну  къой деген эдиле да,  тренерлик ишге кёчеме. Ол сылтау бла спортну устасына кандидат деген ат бла къалгъанма. 

Ностуланы Хажи-Мурат а спорт школну директору эди да, сау болсун, кесине чакъырып, манга иш берген эди. Андан бери тренерлик этип турама. Мен юйретген жашладан кёпле Россейни чемпионлары болгъандыла. Аланы араларында Бёзюланы Муратны, Шунгарланы Шамилни, Холамханланы Рустамны, Бабаланы Хусейни атларын айтыргъа боллукъду. 

Бусагъатда къыралны жыйымдыкъ командасында да бир талай жаш барды. Хасаниядан къарындашла Балаланы Мажит бла Рашит, Чеченланы Мурат  Олимпиада оюнлада хорлагъанла бла тутушуп тургъандыла. Сёз ючюн, Чеченланы жаш дагъыстанлы  Айсаевни, ингушлу  Магушковну да эки кере хорлагъанды. Ала уа Олимпиаданы чемпионлары болгъандыла.
 

- Сени спорт жашауунгда эсингде къалгъан хорламынг а бармыды?
- Черкесск шахарда чемпионат болады. Мен ол заманда 62 килограммгъа дери ауурлукъда эрише эдим. Мен - алаша, эриширик жаш а - бийик. Аны белине жетер-жетмез эдим. Ол къолларын алгъа узатса окъуна да мени кесине жууукълашдырлыкъ тюйюл эди. 

Мен а энди муну къалай хорлайым деп, сагъыш эте тургъанымлай, терезеде кюн таякъланы эслейме, ала келип, жашны тюз да кёзлерине тие эдиле. Ол кезиуню сайлап, тийишли приём этип, аны аудурама. Алай бла хорлам болдургъан эдим. Мени къолуму ёрге кётюргенлеринде, аны энишге ийилген башына жетген эди къолум. 
 

- Эки жашынг барды, ала уа спортха берилгенмидиле?
- Бири футболну сайлагъанды, башхасы уа - боксну. Болсада мен аланы алларында сиз чемпионла болмай амалыгъыз жокъду деген борчну салмагъанма. Ала кеслерине кереклини билселе тамам эди. Окъууларына кёре, спорт бла  тири кюрешир онглары болмагъанды, анга да къарамай, бюгюнлюкде да ала формаларын тас этмейдиле.
 

- Дагъыда бизни окъуучуларыбызгъа не айтырыкъ эдинг?
- Бек тилеригим, жашларыгъызны спортдан тыймагъыз. Бизге жюрюгенлери, жарау этгенлери ючюн да капек тёлетмейбиз. Ала жарауларын тынгылы этер ючюн, битеу онгларыбыз бардыла.