Ауруудан бакъгъандан эсе, андан сакъланнган тынчды

Къоркъуулу аурууланы араларында диабет алчы жерледен бириндеди. Ол адамны жашаууну качествосун иги да тюшюреди, жанына да къоркъуу салады. Ол тёлюден - тёлюге къан бла ётгенинден тышында, андан инсан башха сылтаула бла да аурургъа болады. Анга келтирген аман къылыкъланы санында адам, аз къымылдап, углеводланы уа (конфетле, татлы азыкъла) кёп ашагъаныды. Аллайланы артыкъ семизлиликлери болады, чархларында веществоланы алышыулары да бузулады. Жау асыры кёп жыйылгъаныны хатасындан клеткала аш орунну тюбюндеги без (поджелудочная железа) глюкозаны татырча мардадан кёп чыгъаргъан инсулинни «кёрмей» башлайдыла (инсулинорезистентныйле боладыла). Ол угъай, ала инсулинни   кёпден-кёп излеп тебирейдиле. Аны ючюн без къатыдан-къаты ишлеп башлайды эм кюнлени биринде ауруйду.

Инсулинорезистентность жангызда артыкъ семизликлери болгъанлада тюбемейди. Татлы неда газлары болгъан суусапланы, сокланы, ол санда уа модагъа кирген фрешлени сюйгенле эслеринде тутаргъа керекдиле – аланы барысында да тынч эм терк татыгъан углеводла асламдыла. Сёз ючюн, кока-коланы бир стаканында бал тузну 8-10 рафинад кесеги боллукъду. Аш орунну тюбюндеги безге ол уллу ауурлукъду. Аллай бир бал тузну жер-жерине тапдырыр ючюн, анга инсулинни бек кёп чыгъарыргъа тюшеди. Ичгиле да игиликге келтирмейдиле. Этанол чархда токсический веществоланы жаяды, ала уа панкреатитге келтиредиле. Бир кесек замандан неда адам уллайгъаны бла инсулин гормон кереклисича чыгъарылмай къалады – ол да диабетни къозгъаргъа болады.

Шёндюгюлю илму бла медицина диабетни къозгъагъан жети шартны айырадыла: мардадан озгъан семизлик; аз къымылдау; углеводланы, бютюнда терк татыгъанланы кёп хайырланыу: татлы ашарыкъла, газировка, сокла, ол санда бусагъатда этилгенле да; аракъыны мардадан кёп ичиу; аз жукълау; кёпге созулгъан стрессле; ананы неда атаны жанындан диабетден ауругъанла.

Аз жукълауну юсюнден айтханда, ол стрессге келтирген гормонну чыгъаргъанын белгилерге керекди. Ол а къанда бал тузну ёлчемин ёсдюреди. Клеткала инсулинни биягъы кёпден-кёп илейдиле, аны ючюн а безге къыйыныракъ тюшеди, андан ары не болгъаны уа ачыкъды. Алимле айтханнга кёре, абадан адамлада жыл санлары жетгени ючюн кортизол эм стрессни къозгъагъан башха горманла асламыракъ чыгъарыладыла. Ол а, инсан кереклисича бирни жукълай эсе да, балтузну ёлчемин кёбейтген шартладан бириди.  

Диабетни ал кезиуледе билип, барыуун акъырын этерге амалла асламдыла. Аны ючюн саулукъгъа дайым къарата турургъа, къыйын болмагъан обследованияладан ётерге керекди. Башда саналгъан сагъайтырча жети шартладан бири окъуна сизде бар эсе, 45 жылдан башлап жылгъа бир кере эндокринологга барыгъыз, ол къанны халин тинтген процедураланы этерге буюрлукъду. Ол санда гликированный гемоглобинни ёлчемин да тинтдирликди.

Бу шартладан бири да жокъ эсе да, биягъы 45 жылдан башлап жыл сайын къанда бал тузну ёлчемин билирча анализ этдире турургъа тийишлиди. Эм иги кёрюмдюге 5,5ммоль/л саналады.

Адамла оюм этгенден диабетни къуру да инсулинни уколла этип багъадыла. Алай бу жаны бла тюрлениуле болгъандыла эм жангы амалла чыгъа барадыла. Биринчиден, инсулин инъекцияланы этген шёндюгюлю шприцле бошуракъдыла эм ала бла укол этиу тынчыракъды. Экинчиден, инсулин помпала хайырланыугъа эртте да киргендиле, ала адамны белини къатында бир жерге жабышдырыладыла эм керек заманда чархха инсулинни изленнген ёлчемин бередиле. Жуууннган заманда ала тешиледиле, орунларына уа заглушкала салынадыла.

Дагъыда къоркъуусуз амалладан бири помпаны мурдорунда этилген биосенсорный устройстводу. Бу прибор пациентни къанында бал тузну, холестеринни ёлчемилерин, жюрекню уруун дайым тинтгенлей турады. Ишини эсеплерин а ауругъанны неда аны жууукъларыны смартфонларына, врачына да кеси иеди.

Инсулинни тапдырыуну жангы амалы да барды – спрейни буруннга чачылтып. Алай бу амал алыкъа тинтиуледеди.