Къыт кезиуде огъары малкъарлыла кеслери къыйналгъанларына да къарамай, къырал чекни къоруулаучулары бла ётмекни жарты этип жашагъандыла

                                                                    28 май – Чекчини кюню

Къабарты-Малкъар табийгъатыны ариулугъу, сейир жерлерини кёплюгю бла энчиди: агъачла, тау жайлыкъла, къарлы тёппеле, ёмюрлюк чыранла, бийик чучхурла. Бизни республика битеу къыралда да белгили курортладан бири болгъанлай къалады.  Тауланы кёрюрге, таза хауа бла солургъа, саулукъларына багъаргъа бери жыл сайын мингле бла туристле келедиле. Алай СССР чачылгъандан сора къыралыбызны чеклери Къабарты-Малкъарны жерлерине тюшгендиле. Ол а туристлени, республиканы, саулай Россейни да тыш къыраллы къоркъууладан сакълауда жангы борчла салгъанды.  Аланы РФ-ни ФСБ-сыны КъМР-де Управлениясыны Чекчи бёлюмюню аскерчилери бет жарыкълы толтурадыла. 

Россейни бла Грузияны чеклери Черек районну тау жерлери бла созулгъанды.    1993 жылда 22 майда уа  бек эрттегили эллерибизден биринде - Огъары Малкъарда -  чекчи заставаны мурдор ташы салыннганды. Анга бу элни аты берилгени да магъаналыды. Ол узакъ кюнледен бери анда кёп малкъарлы жашла къуллукъ этип келедиле.  Сёз ючюн, 1996 жылда анга башчылыкъны Таукенланы Магомет этгенди. Алгъын а ол элде школда устаз болуп ишлегенди. Алай заставагъа келгенинде уа, ол жюреги тартхан усталыкъны тапханын ангылагъанды. Шимал Кавказда къыралны чеклерин сакълау ишни аягъы юсюне этиуде, сёзсюз, аны къыйыны уллуду. 

Мында Ахкёбекланы Идрисни, Бёзюланы Тахирни атларын да иги биледиле. Ала профессионал билимлери бла командирлени махтау сёзлерине кёп кере тийишли болгъандыла. Контракт бла къуллукъ этген къарындашла Токълуланы Рашит бла Руслан эмда Эндрейланы Алим бла Аслан да усталыкъларына кертичиликлери ючюн энчи махтаугъа тийишлидиле.

«Огъары Малкъар» застава бюгюнлюкде    Совет Союзну Жигити Пётр Таранны атын жюрютеди. Сержант Таран атын ёмюрлюк этген батырлыкъны  1943 жылда 3 майда Краснодар крайда Крымская станицаны тийресинде гитлерчи аскерлеге къажау урушда кёргюзтгенди. Ол немеслилени окопларына биринчи тюшюп, пулемётну бла 19 душманны жокъ этгенди. Ол кюн  Пётр Таран дагъыда бийикликледен бири ючюн атышыуда ротаны алгъа барыуун жалчытханды. Ол душманны пулемётлары бизни аскерчилеге солуу бермей атханларына да къарамай, темир чалдишни бир жанын жыртып, нёгерлери тешик бла киргинчи  аны кётюргенлей тургъанды. 

Эки ауур жара алгъан Таран аскерчилени жетип, ала бла бирге атаканы башлагъанды. Ол окопха биринчи тюшюп, гранатны чачдырып жети, автоматдан атып а онтёрт фашистни ёлтюргенди. Жигит къадарына 1943 жылда 9 майда тюбегенди. Ол Краснодар крайны Крымск районуну «Саук-Дере» совхозуну тийресинде душман дзотха чабыуулну кезиуюнде жоюлгъанды. 

СССР-ни Баш Советини президиумуну Указы бла 1943 жылда 25 октябрьде Пётр Тараннга Совет Союзну Жигити деген ат аталгъанды. «Огъары Малкъарны» чекчилери батыр аскерчини атын бюгюн да бийикде жюрютедиле.

Заставала орналгъан жерледе жашагъанла бла байламлыкъла къурау ёмюрледен келген ариу тёреди. Ол кесини тюзлюгюн кёп кере кёргюзтгенди. Ал кезиуде аскерчиле палаткалада жашагъандыла. Отлукъ жокъ, токну кюннге бир ненча сагъатха жандыргъандыла, сууну тау черекден ташыргъа тюшгенди. Агъачда отун этерге жарамайды –тёгерек заповедникди. Офицерлеге юйюрлерине фанерадан ишленнген отоулагъа кёчюрюрге онг жаланда беш жылдан  чыкъгъанды.

Бу  къыт кезиуде огъары малкъарлыла, кеслери да къыйналып жашагъанларына да къарамай,  чекни къоруулаучулары бла ётмекни жарты этип жашагъандыла. Тиширыула къоллары бла эшген жюн кийимлени келтирип, аскерчиле бла аш-сууну юлешип тургъандыла. Ол къыйын жылла артда къалгъан эселе да, чекчилени бла малкъарлыланы араларында байламлыкъла юзюлмегендиле, ала бюгюн-бюгече да бир бирлерине билеклик этип келедиле.

Заман, излемле да тюрленнгенлери, Ата журтубузгъа тышындан къоркъуула кёбейгенлери бла уа къыралны чеклерин сакълауну низамын да къатыландырыргъа тюшгенди.  Тюрлениуле 2003 жылда башланнгандыла. 2005 жылда уа Дагъыстанда кюч структураланы башчылары бла кенгешде РФ-ни Президенти Владимир Путин: «…жууукъ кезиуде къыралыбызны чеклери дуния башында бек кючлю болургъа керекдиле!»,-деген эди. 

Бу сёзлени жашауда бардыра, къысха заманны ичинде «РФ-ни къырал чеклери» деген федерал программа жарашдырылады. Анга  кёре,  «Огъары Малкъар» застава ишленнгенди. Бюгюнлюкде уа анда жашау этерге битеу онгла къуралгъандыла:  спорт бла кюреширча майдан, машиналаны салгъан жер, складла, хамам да бардыла. Атлагъа, чекчи итлеге да орунла къуралгъандыла. Автоном халда кёп заманны ишлеген дизель электростанция, котельня да бардыла. Тау жерледе уа ала артыкъда керекдиле. Экологияны юсюнден да этилгенди сагъыш:  хайырланылгъан суу толусунлай тазаланады. 

Аскерчилени къоркъуусузлукъларына уа энчи магъана бериледи. Мекямланы тёгерегинде бийик чалдиш салыннганды, алайда видеокамерала, тепловизорла да орнатылгъандыла.  Бир-бир жерледе уа адамны атламларын окъуна сезген энчи приборла бардыла. Алай шёндюгю амалла бла бирге тёрели мадарла да унутулмагъандыла: 20 метрлик вышкалада чекчилени жютю кёзлеринден жукъ да бугъуналлыкъ тюйюлдю. 

Казармаланы  орунуна уа энди  аскерчиле ючеулен бир отоуда жашайдыла. Алада уа аякъ жол, суукъ эм жылы суу, душ да бардыла. Офицерлеге   кёп къатлы юйле ишленнгендиле. Ала юйюрлери бла 2-3 отоулукъ фатарлада жашайдыла. 2016 жылда уа заставада эки кёп къатлы юй ишленнгенди, алада отоула битеу шёндюгю излемлеге келишедиле. 

Алай бла къыралны чеклерин сакълагъанланы жашауларын женгиллетир, аланы юйюрлерине ариу халла къурар ючюн уллу къыйын салыннганды. Ол а, сёзсюз, алагъа борчларын бийик даражада толтурургъа себеплик этеди. 

Бюгюнлюкде огъары малкъарлы чекчиле сакълагъан участкада хал ышаннгылыды. Энди уа къыралны чеклерини тийресинде кийирилген низамны жалчытыу, ол санда турист маршрутлада да, баш магъаналы жумушладан бириди. Аскерчилеге уа бу борчну тау жерледе толтурургъа тюшгенди: быллай бийикликде къуллукъ этген  тынч тюйюлдю. Бир-бир жерлеге жаяу неда атлада барыргъа окъуна тюшеди. Алай быллай къыйынлыкъла аланы ахырда къоркъутмайдыла, къыралыбызны чеклери  жабылыпдыла.  Анга уа былтыр, жылны аллындан бери да къыралны чеклерин, аны тийресинде низамны бузуу бла байламлы бир аманлыкъ да   болмагъаны шагъатлыкъ этедиле.