Сахнада да жашау кертиликни кёргюзтюрге итиннгенди

КъМР-ни халкъ артисти, Жазыучуланы союзуну келечиси Маммеланы Ибрагимни къыйыны бегирек да халкъны сахна маданиятына киреди. Тюзю, ол малкъар драматургияны мурдорун салгъанладан, аны ёсдюргенледен бириди. Аны адамлыгъыны эм фахму кючюню юсюнден кеси заманында къалам къарындашы, керти тенги Тёппеланы Алим тынгылы жазгъан эди. Аны ол материалын къысхартып бюгюннгю номерибизде басмалайбыз.

Ибрагим театргъа деп Гогольну «Къатын алыу» пьесасын, дагъыда бир ненча пьеса кёчюргенди. «Феодал», «Кёзлери болгъан сюймеклик», «Тойдан сора», «Шамай къала», «Жаралы жугъутур», «Сюймекликни поэмасы», «Ёрюзмек», «Къурман» деген пьесаланы жазгъанды.

«Тойдан сора» атлы пьеса, Малкъарны театр санатында биринчи болуп, бюгюннгю адамланы юйюр жашауларыны юсюнден сёз бардырады. Мамме улу таулу эллилени юйюр жашауларын, жамауат ишлерин кёргюзтюу бла шёндюгю жашау кертиликни суратын ишлейди. Сюймеклик бла кертилик жашауну биринчи мурдору болургъа керекдиле, аллай мурдорсуз юйюр къуралыргъа амалы жокъду, - Мамме улуну пьесасы къараучулагъа ол дерсни береди.

Кязимни чыгъармачылыгъы, жашауу Ибрагимни эки пьесасыны темасы болгъандыла. Малкъарны бар жашау сынауун жыйышдыргъан, жангы ёмюрге аны уллу умутларын, къыйынлы жашау тиричилигин деменгили ауаз бла айтып, алай тюбеген акъылманны къадары сахнада халкъны бетин кёргюзтюрге байтамал онгла бере эди. Аны бла бирге, Ибрагим, жашауну акъ, къара бояула бла кёргюзтюуню жоругъундан къутулуп, сабыр, тынгылы ауаз бла айтыргъа заман жетгенин да ангылагъанды.

Аны себепли Ибрагимни «Жаралы жугъутур» деген пьесасы – Кязимни аллай атлы поэмасыны эркинлик кюсеген ауазын кесине сингдирип, аны авторуну жашауун да кёргюзтеди. «Сюймеклик поэмасы» уа – Кязимни «Бузжигит» поэмасына кёре жазылса да, баш мураты таулу акъылманны халаллыкъгъа бла усталыкъгъа, сюймекликге бла байлыкъгъа къарамын ачыкълау болгъанды. Кязимни жашау ангылауу, адеп-къылыкъ сурамы, къарыусузну бла къарыулуну арасында индекни алай туура кёрмеклиги – аны чыгъармаларыны айырылып болмазлыкъ тагыларыдыла. Ибрагим Кязим хажини жашау философиясыны тюз да ол жанына эс бургъанды, акъылманны къарамларын бюгюннгю театрны излемлерине кёре окъугъанды.

Чыгъармачылыгъын сюзгенден тышында, Ибрагимни адамлыкъ къачыны, ишге, хунерге, кертиликге къарамларыны юсюнден бир-эки сёз айтыргъа сюеме. Ибрагимни мен бек жашлай таныгъанма. 1957 жылда, «Коммунизмге жол» газетде ана тилде жазыу жолуму башлагъан заманымда, редакцияда аны бла бирге, «аны бла бирге» деген гынттылыкъ болур, аны кёз туурасында десек, тюз боллукъду, - хау, аны кёз туурасында ишлеп башлагъанма. «Бир элли жашчыкъ» - деп, баям, атамы, башха таматаларыбызны хатерлеринден эте болур эди, - ол, манга кёз-къулакъ болуп, къыргъыз тилден ана тилге теркирек ётдюрюрге кюрешгенди, къаты болгъанды, бир кере да къаты сёз айтмай.

Кёп турмай, биз редакциядан кетген эдик, Ибрагим театргъа, мен – Москвагъа, окъургъа. Алай, ал танышхандан башлап, бюгюннге дери ол бек хурмет этген адамым болгъанлай къалгъанды. Сабыр сёзлю, керти инсан. Артистлигин айтмагъанда да, ол малкъар маданиятха кёп жаны бла, бегирек да драматургиягъа бла тамсилчиликге иги да къыйын салгъан автор, кесине аперимлик излеп киши кёрмегенди.

Жазыучуланы союзюнда жыйырма жылдан артыкъ заманны ишлеп, аны бир кере да дау айтханын эшитмегенме, дау айтып айланнган адамлагъа айып этген болмаса. Игини, аманны билген, тенгине, кичиге да керти сёзню айталгъан, бир тюрлю сёзге къатышмагъан, тынгылы адам. Бу статьяда аны жалан да бир-бир пьесаларыны юслеринден айтхан эсем да, аны тамсиллерин къууанып, зауукъ этип окъуйма.

Ала бек жютюдюле, заманны айыплы кезлерин, адамны эки бетли, мухар, кёзбау, жахил къылыкълаpын жаздырмай айтхан тамсилле! Аны бла бирге Иб­рагим дуния сахнаны тарыхын, сахна культураны, артист хунерни уста билген, аланы юслеринден айтса, сюйюп тынгылатхан адамды. Ол Уллу Ата журт урушну аллындан ахырына дери болгъанны къой, Берлиннге дери жетип, уруш бошалгъандан сора да жылдан артыкъ туруп, алай къайтханды. Аны да бир заманда кесине байракъ этмегенди. Аны ючюн а намысы жюрюрден къалмагъанды.

Ол, сюйген адамларыны ишлеген жерлерине барып, саулукъ-тынчлыкъ сорургъа, кесини оюмларын айтып, ушакъ этерге бек сюйгенди. Ол да Ибрагимни адамлыгъын, заманлашларына сакълыгъын кёргюзтген шарт эди.