Сютню керти эмда жалгъан тюрлюлери

Сют адамгъа не жаны бла да хайырлы болгъанын барыбыз да билебиз. Ол витаминледен (А, В, С, РР), жауладан, белокладан, минералладан (кальций, фосфор, магний, йод, эм башхалары), углеводладан да байды. Къайсы сют игиди: тюкенде сатылгъан огъесе кесигиз тутхан ийнек берген? Ийнекни саулугъуна ишеклик жокъ эсе, экинчисини хайыры асламыракъды. Тюкенде уа къаллай сют сатылады, аны къалай сайларгъа керекди? Аны юсюнден Россельхознадзорну Къабарты-Малкъарда референт арасында диагностика бёлюмюнде ангылатхандыла.

Тюкенде шешаланы юслеринде сют къалай жарашдырылгъанына кёре былай жазыучудула: пастеризация, стерилизация эмда нормализация этилген, жангыдан жарашдырылгъан, тартылгъан. Ала не затны кёргюзтедиле?

• Пастеризация 70 градус иссиликде этиледи. Алай болса, заранлы микробланы иги кесеги къырылады, хайырлы сют бактерияла, витаминлени асламысы уа бузулмай сакъланадыла. Быллай продукт бир талай кюнден сора ачыйды.

• Стерилизация неда ультрапастеризация этиллик сютню 100-120 градус иссиликде тутадыла. Анда микробланы бла бактерияланы битеу тюрлюлери къырылады. Витаминлери да жукъгъа жарамазча боладыла. Бу сют кёп заманны бузулмай сакъланады.

• Нормализация деп сютню къалынлыгъын бир мардагъа келтиргеннге айтадыла. Шешада тургъанлыкъгъа, быллай сютню башы айырылмайды.

• Тартылгъан сютден жауун сепаратор бла айырадыла. Анда сют башны мардасы 0,05 процентден кёп болмаучуду.

• Жангыдан жарашдырылгъан продуктну уа къургъакъ сютден бла суудан этедиле.

Ахыр жыллада сютню эмда андан жарашдырылгъан продукцияны рыногунда аланы бир ненча жюз тюрлюсюн табаргъа боллукъду. Кёбюсюню рекламасы тири бардырылады, аны ючюн аланы жалгъан тюрлюлерин чыгъарыргъа сюйгенле да табыладыла. Алай этип, женгил ахча ишлерге жаланда сатыучула угъай, жарашдырыучу предприятияла окъуна алданыргъа боллукъдула. Жалгъан продукциягъа тюбемез ючюн, аны къаллай ышанлары болгъанын билсе игиди?

Сютню юсюнден айтханда, бузукълукъланы эм башында аны суу къошуп алай сатыу турады. Алай этилсе, аны татыуу жукъа, суугъа тартханыракъ болады, кеси да акъсылдым бет алады. Суу къошулгъанын быллай амалла бла бек женгил билирге боллукъду:

1. Сютню бла спиртни 1:2 тенг алып къатышдырадыла, иги чайкъап, адыргъа къуядыла. Анга суу къошулмагъан эсе, 5-7 секунд озгъаны бла ууакъ гулмакла болуп, казеин белок чыгъады. Аланы андан кеч кёрсегиз а, сютге суу къошулгъанын билигиз. Ол не къадар кёп заманнга созулса, аны ол къадар кёп сууу барды.

2. Адырда суу къошулгъан сют тура кетсе, ол аны ичинде кёксюлдюм кенг тогъай къояды. Аны тырнакъны юсюне тамдыргъанда уа, олсагъат жайылып кетеди.

3. Мияла орунда жылы суугъа иги сютню аз-аз къуйгъанда, ол аны башында жыйыллыкъды. Суу къошулгъан сют а саулай эририкди.

Сют жалгъан болгъанын лабораторияда бек терк тохташдырадыла. Аны ючюн аны бузлатып кёредиле. Ол къалыныракъ болурча бирле крахмал да къошадыла. Аны билирча, стакан сютге йоддан талай тамычы къошаргъа керекди. Ол кёксюлдюм болгъан эсе анда крахмал барды.

Сютню качествосун шарт кёргюзтген белгиледен бири – аны ачылыгъыды. Аны мардасы 16-18 °Т (градус Тернера) болургъа керекди. Сатыуда болгъан продукцияныкъы уа 21 °Т бла чекленеди. Бирле ачы болгъан сютге сода къошуп сатаргъа да боллукъдула. Аны ачылыгъы азаяды, хау, алай ол сапын татыулу болады, кесин да ашха неда абериге къошаргъа жарамайды.