«Саусуз сабийге юйде сакъ болургъа керекди»

Диабетден ауругъанланы саны ёсе баргъаны кимни да жарсытырчады. Бютюнда бу ауруудан сабийлени къыйналгъанлары. Андан адам кесин сакълар ючюн  профилактика амалла бармыдыла деген эм башха соруулагъа Нальчик шахарны биринчи номерли поликлиникасыны врач–педиатры Зарина Хамикоева – Коцба  жууаплайды.

- Зарина Юрьевна, сабийни бу ауруудан къыйналгъанын къалай билирге боллукъду?

- Биринчиден, ол сууну кёп ичип башлайды. Эринлери, териси да къургъакъсыйдыла. Бир кесек окъуна жюрюгенлей, арып къалады. Ашаргъа сюймейди. Бир-бирде ашагъан этсе да, терк азып башлайды. Къарыны да ауруп къыйнайды. Аллай сабий жатаргъа, солургъа сюеди. Териси чапырады.

Солуу алгъаны да тюрленирге болады. Аны себепли ол затланы эслегенле, заманны оздурмай, поликлиникагъа барып, къанларын анализ этерге берирге керекдиле.

Юйюрде неда жууукъларында окъуна диабетден къыйналгъан адам бар эсе, ата-анала  сакъ болургъа керекдиле. Къанын анализ этдире тургъанны хатасы жокъду. Нек дегенде бизге бакъдырыргъа кечирек келгенле да боладыла.

-Диабет ашдан-суудан да чыгъып къалады деген оюм жюрюйдю халкъда.

- Кертиси бла да, сабийге, уллугъа да татлы затланы мардасыз кёп ашагъан иги тюйюлдю. Сора ата-аналадан бир тилеригим бар эди: тюрлю-тюрлю кока-колаланы, боялгъан татлы сууланы арталлыда бермесинле сабийлерине. Гара, айран, кеслери хазырлагъан, бал тузу асыры кёп болмагъан компотла хайырлыдыла аладан эсе. Андан сора да, тыш къыралладан келтирилген омакъ конфетле да иги тюйюлдюле. Алада татлы затланы концентрациялары тенг болмагъаны себепли, аланы гитчеге берирге жарамайды. Нек дегенде бир кере ашагъанлай окъуна, ауруу къозгъалып къалыргъа боллукъду.

Бу ауруу арт жыллада, бютюнда бизни республикабызда, жайыла барады. Аны алайлыгъы не бла байламлы болгъанын алыкъа врачла тохташдыралмайдыла. Ёсе  келгеннге керексиз урушуп, къоркъутургъа да жарамайды,  стрессле да къозгъайдыла бу аурууну.

Адамла кеслерин, башхаланы да аяргъа керекдиле. Жюреги керексизге кёп къыйналгъан да иги тюйюлдю. Бютюнда, огъарыда айтханымча, диабетден къыйналгъан жууукълары болгъанла сакъ болургъа керекдиле. Гриппден къаты ауруса да, бу ауруу чыгъып къалыргъа болады. Алайды да, аны да сансыз этмегиз. Заманында кеси кесигизге къаратыгъыз, врачны болушлугъу керек эсе, анга да барыгъыз. Болсада къайсы ауруугъа да, бакъгъандан эсе, профилактика этген тынчды.

- Сабий ауруду эсе уа, анга не ашатыргъа болады? Не десек да, ала татлы затланы сюедиле. Сора сууну мардасыз кёп ичерге жараймыды?

- Сууну сюйгенича бир ичерге болады. Ашы-сууу татлы болмазгъа керекдиле. Болсада татлыны ашамай да турмазла. Алай бирсиледен эсе  аптекалада диабетден ауругъанлагъа деп сатылгъанланы алса игиди. Асыры татлы жемишлени да жарамайды кёп ашаргъа. Къара жюзюмню уа - бютюнда. Андан сора да, къанда глюкозаны азайтхан хансланы хайырланса игиди. Картофну, акъ ётмекни, чибижили затланы да терк-терк ашаргъа жарамайды. Диабетден ауругъанла докторну айтханын алжаусуз толтурургъа керекдиле. «Охо, бу жол ашайым да, экинчиде ашамам»,-деген да алдауду. Жарсыугъа, диабет аллай «оюнланы» сюймейди. Биз а больницада инсулинни къаллай бир дозасын этерге, аш-азыкъны да къалай ашаргъа кереклисине юйретебиз.

- Сабийге инсулин бермей, башха тюрлю багъаргъа уа боламыды?

- Ата-аналаны инсулинден къоркъгъанлары тюбейдиле. Аланы ангыларгъа боллукъду. Алай андан къоркъургъа керек тюйюлдю. Нек дегенде аны бла бакъса, башха тюрлю ауруула чыкъмазгъа боллукъдула. Алайсыз а къоркъуу уллулай къалады.

Адамны чархында инсулинни чыгъаргъан клеткала бардыла. Медицинада алагъа «островки Лангерганса» деп айтылады. Ма ол клеткала инсулинни аз неда ахырысы бла да чыгъаралмай къалсала, диабет ауруу ол заманда башланады. Аны себепли ауругъаннга багъыуда  аны  магъанасы уллуду. Ансыз глюкоза адамны чархына, мыйысына да бармай тохтайды. Ол а башха аурууланы да къозгъайды.

Диабетден ауругъан сабий заманында инсулинни ёлчемин  алгъанына бла къалгъанына, къаллай бир алгъанына сакъ болгъанлай турургъа керекди. Уколун этип, ашаргъа уа унутуп къояргъа жарамайды. Ол заманда къанда глюкоза асыры бек тюшерге (гипогликемия) боллукъду. Аны себепли аллай ауругъанла хуржунларында конфет айландырыргъа керекдиле. Саусузну, жарсыугъа, гипогликемиядан къайтаралмай къалыргъа болады. Аны себепли уллу сакълыкъ керекди. Диабет «тамбла» дегенни билмейди. Сагъат марданы излейди.

Алайды да, дарманны тийишли ёлчемин заманында укол этмей къояргъа неда врач айтхандан аз этерге жарамайды. Ол заманда адамны къанында ацетон кётюрюледи. Чархы ууланып башлайды. Сабий ол затланы унутуп къойса, жарарыкъ тюйюлдю. Аны себепли заманында ашагъанына, дарманын алгъанына къарагъанлай турургъа керекди.

Бусагъатда больницала дарманла бла жалчытынадыла. Жашчыкълагъа бла къызчыкълагъа  глюкометрле, шприц-ручкала, инсулин да бериледи.  Ата-аналагъа мында, поликлиникада, хар затны айтып, юйретебиз. Керек болса, Москвагъа консультациягъа да жибередиле къыйын ауругъан сабийлени.