Насыпларын бир ниетлиликде, хурметликде эмда огъурлулукъда кёргендиле

Не десек да, уллайгъаны болгъан юйню  берекети башхады. Аны алайлыгъына уа алгъаракълада узакъ эм ариу эллерибизден  биринде -Хабазда- болгъаныбызда дагъыда бир кере тюшюндюк. Илистинланы Къазий бла аны юйдегиси Зулейха бир бирлерин къалай хурметлегенлерин, намыслагъанларын кёре, кесими ыннамы бла аппамы да эсге тюшюрдюм. Къалай  ушайдыла бирге ол озуп кетген ёмюрде ёсген, юйреннген абадан тёлюбюзню адамлары!

Баям, ала юйюр къыйматланы да бизден башхаракъ багъалайдыла. Аны магъанасы къалай терен болгъанын а сёзлери бла угъай, ариу къылыкълары бла бютюн ангылатадыла. Шукур къудуретге, аллай ата-аналары къатларында тургъанла уа бегирек насыплыдыла.

Къарт бир кесек аурукъсунуп болгъаны ючюн, биз аны къыйнамазгъа излеп,  Зулейха бла хапарлашдыкъ. Ол кеси Уяналаданды. Туугъан да Хабазда этгенди. Анасы Мадина, баш иеси Амаш урушда болуп, киши жерине тёрт ууакъ сабийи бла зор бла кёчюрюлгенди. Таматалары – мени бюгюннгю жигитлеримден бири - кюз артында школгъа барырча къызчыкъ эди.

Алай а   биз билебиз, сюргюн жылла кёплени хунерлерин, фахмуларын тунчукъдургъандыла, жарыкъ умутларын жарты жолда къойгъандыла. Жарсыугъа, Мадина да окъуталмады балаларын. Къазахстанны Киров районуна тюшген эдиле. Мектеп да аладан асыры узакъ болуп, къыйын жыллада аякъ, юс  кийим тапхан да тынч тюйюл эди.

Билим алыргъа бек сюйсе да, Зулейханы ол мураты толмады. Бюгюнлюкде огъурлу ынна аллай къадары болгъаннга тюбесе: «Сен а  мени «классымданса» да..»-деп, ахтынады. Кертиди, бу  «классны» кёп эдиле «окъуучулары». Болсада  алагъа парта артында олтурургъа насып  берилмегенликге, инсандан артха къалмай ишлегендиле, баш кечиндиргендиле. Юйюрле къурап, юлгюлю сабийле ёсдюрюп, миллетибизге тийишли къошумчулукъ этгендиле.

Ушагъын бардыра, къонакъбайым таулу тиширыула баш иелерин урушдан къалай сакълагъанларын да эсгереди. Аланы юйюр да аллайладан бири эди. Аталары, къазауат тохтагъандан сора да, кесини жууукълары къайда болгъанларын билмей, излеп кёп къыйналгъанды. Талай жылны ичинде юйюрюмю табып, аланы биргелерине бир айчыкъ окъуна туралсам эди деп тилек этиучюсюн, артда аны бла бирча адамларын излеген тенглери кёп кере эсгергендиле.

Амашны ол тилеги къабыл болгъан эди. Тюз да кеси айтханыча, сабийлери бла бирге жаланда ай жашап, жараларыны хаталарындан ауушханды. Жарсыугъа, ол къайтыргъа аны тёрт къарындашы да алышхан эдиле дунияларын.

Сабийле ата жылыусуз къалай къыйын болгъанын, аны сакълай, къалай инжилгенлерин ушакъ нёгерим былай эсгереди: «Дайым да анабызны биз аталары болмагъанладанбыз да, бизде ол нек жокъду дегенлей, апчытып тургъанбыз. Не дерик  эди?! Жарыкъ умутларына кеси да бёлене, бизни да ышандыра эди. Ол ышанмакълыгъыбыз а къалай эсе  да кюч-къарыу бергенча,  ма  алай ёсгенбиз. Артда биргесине азчыкъ турдукъ эсек да, бизни да атабыз барлыгъын, аны къаллай болгъанын кёрюп, жюрегибиз кётюрюлген эди».

Зулейха баш иеси Къазий бла  Къазахстанда бир юйюр къурагъандыла. Колхозда ишлеп, анда атларын да айтдыргъандыла. Малкъар халкъгъа туугъан жерине къайтыр эркинлик берилгенинде, аладан да тилегендиле мында къалыгъыз деп. Алай а ала толу юйюрлери, тёрт сабийлери –Фатимат, Хадижат,  Асият, Алий – бла жолгъа  атланнган эдиле. Ата ташларына –Хабазгъа къайтып, юй-журт къурагъандыла.

Андан бери кёп суула саркъгъандыла. Экиси да бирге жашагъанлы уа энди 60 жылдан иги да атлагъанды. Анча заманны ичинде жашларын, къызларын окъутуп, юйдегили да этгендиле. Ала малчылыкъ-жерчилик бла да кюреше, тюкенле тута, башларын кечиндире, къабыргъаларын жашаугъа жарашдыргъандыла.

Биз огъарыда сабийле тёртдюле деп жазгъанбыз. Алай а къартла кеслерини беш балалары болгъаннга санайдыла. Аны алайлыгъын айтыргъа огъурлу ынна ийменип, уялгъан эди. «Несине махтанырыкъма, ол алай уллу жигитлик тюйюлдю»,-деп, къалай эсе да тартыннган да этди. Ол тасханы уа бизге къызлары Асият билдиргенди.

Жарсыугъа, юйюр таматаны эгечи Халимат, замансыз ауушуп, аны тёрт сабийичги ёксюзлей къаладыла. Ма ол заманда биз бюгюн хапарын айтханла уа аны  алтыайлыкъ къагъанакъчыгъын – Мухаудюнню - кеслерине аладыла. Кёз гинжилери кибик кёрюп, ёз балалары бла тенг ёсдюргендиле.

Бусагъатда да аны барысы да къалай эркелетгенлерин ёз кёзюбюз бла да кёрдюк. Бюгюнлюкде уа ол уллу юйюрню байлыгъы онбеш туудукъ бла аладан туугъан  да жыйырма бла юч гитчечикдиле.

Жашауда тюбеген болумла бла байламлы ким да эте болур бир  сагъыш. «Мен а биреуню сабийине ана-ата жылыуну бераллыкъ болурму эдим?»-деп, баям, кёбюбюз сорабыз кеси кесибизге. Жууаб а?! Аны берип къойгъан а къалай къыйынды да?!

Хар заманда да тиширыу, ана да къадарымда (айып этмегиз) аллай атламгъа базыннганлагъа хурметим уллуду. Аны себепли  ол затны билгенимден сора ары дери да кесини хычыуунлугъу бла мени ынналарыма, анама да тансыкълыгъымы толтургъан огъурлу Зулейхагъа къалай эсе да башха кёзден къарагъанча бодум. Дунияда не ахшылыкъла бар эселе да, барысын да анга саугъагъа берлигим келгенча кёрюндю.

Угъай, ала бош омакълыкъгъа айтылгъан сёзле тюйюлдюле. Билеме быллай адет бизде эрттеден жюрюгенин. Алай эсе да, жашауунда  аллай магъаналы жумушну этер ючюн адамны жюрегинде къаллай бир огъурлулукъ, сюймеклик, жандауурлукъ болургъа керекди деген оюмла уа къоймайдыла.

-Бюгюн аш-суу, кийим да табылгъанлыкъгъа, дуния бир заманда да тюйюлдю тынч. Адам мёхелликге хорлатмай, ишлерге, окъургъа керекди. Биз кёп жылланы бирге ариу жашап келебиз. Жашау а адамгъа жаланда саугъа угъай, сынауду. Насыплы болур ючюн, бир бирни ангыларгъа, биринг биринге тынгылай, хурмет да бере билирге керексе,-дейди ушакъ нёгерим  андан ары.

Баям, жукъ къошаргъа къыйынды аны айтханына. Экиси да бирге узакъ ёмюр сюрген юйюрню таматасына 90 жылдан атлагъанды. Аланы огъурлулукъларын айта, эллилери: «Къазий малдан юлешгенни  бир-бирле ётмекден да бермейдиле»,-дейдиле. Алай эсе да, аланы жюрек жандауурлукълары жанларына, юйюрлерине да жарагъанды.

Ёсдюргенлери, келинлери Бёзюланы Магометни къызы Люда, Улбашланы Салихни къызы Сара, туудукълары, аладан туугъанчыкъла да аппаларын-ынналарын ариу кёредиле, аладан жюрек жылыуларын къызгъанмайдыла. Илистинланы уллу юйюрлеринде аны алайлыгъы, айхай да, сезиледи.

Мында адамла бир бирлерин  бош анстан угъай, кертиси бла да сюйгенлери кёзге туурады. Эрттеден бери халкъыбыз багъалагъан юйюр къыйматланы сакълай, алагъа кертичилей къала, аллай насыпны берген къадаргъа шукур эте, хошлукъгъа, ырахатлыкъгъа, жарыкълыкъгъа да бёленип жашайдыла.

.                                                                                            Суратда: (солдан онгнга:) Къазий бла Зулейха сабийледен   таматалары Фатима бла. Сурат 1955 жылда Къазахстанда алыннганды.

Мокъаланы Зухура
Поделиться: