«Къыйынны таба, тынчны излемейме»

Жангоразланы Солтанны къызы Жансурат къысха заманны ичинде кёп затха жетишгенди: экономика илмуланы докторуду, профессорду, КъМР-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусуду. Бюгюнлюкде   В.М.Коков атлы Къабарты-Малкъар къырал  аграр университетни  управление институтуну директоруду. 75 илму эмда илму-педагогика иши барды, 51 статьяны, тёрт монографияны басмалагъанды. Ара журналлада жети илму иши, къырал изданияда да беш тынгылы статьясы.

Ма ол шартланы билгенимден сора мен ол бир бийик, толу санлы, жашауу келген тиширыу суна эдим. Тюбешгенибизде уа - орта ёсюмлю, назик къыз. Кабинетине киргенимде, ол стол артындан терк окъуна туруп,  аллыма келип, жарыкъ саламлашды. Бу чырайлы адамны тюз да кёргенимлей, жюрегим анга ийлешип къалды.
Ушакъ эте баргъаныбызда уа, школдан сора Къабарты-Малкъар къырал университетни экономика факультетине киргенин, аны бошап, тёрт жылдан   СССР-ни Илмула академиясыны  социал-экономика  проблемаланы институтунда кандидат илму ишин, тюгел он жыл да озгъунчу, Санкт-Петербургда Къырал университетни экономика факультетинде доктор диссертациясын къоруулагъанын билеме.
-С
анкт-Петербургда аспирантураны бошагъанымдан сора Германиягъа барып, билимими андан ары ёсдюрюрге онгум бар эди,алай жюрегим атама, анама, жууукъларыма асыры тартхандан, юйге къайтханма. Атам а: «Сен ахча табылмай къалыр деп къоркъма, кёлексиз къалсам да, санга аны мажарырма»,-деген эди. Атам ауур акъыллы  киши болгъанды. Анам а тынч адам. Мен кесими таныгъанлы намазын къоймагъанды. Ала экиси да бизни бешибизни да окъуулула, билимлиле этерге бек сюйгендиле. Аны ючюн къолдан келгенни да аямагъандыла,-дейди Жансурат.

Мен экономиканы къыйын илмугъа санайма. Кеси да эр кишилеге бегирек жараша болур деп, хар заманда кёлюме алай келеди. «Аны уа керти айтаса,-дейди ушакъ нёгерим.-Билемисе, къыйынны таба, мен тынч жолну излемегенме. Бу илмуну да  кеси кесиме эришип сайлагъанма. Энди уа бир да сокъуранмайма, жангыдан сайлау этерге тюшсе эди, андан таймаз эдим».
Башында айтханыбызча, доктор диссертациясын къоруулагъандан сора Жансурат Къабарты-Малкъаргъа  къайтады. Аны Эл мюлк академиягъа (ол заманда Аграрный университетни аты алай болгъанды) ассистентге аладыла. Бир ауукъ замандан тамата преподавательге саладыла, артда экономика факультетни доценти, профессору болады. Ызы бла къырал эм муниципал управленияны эмда жеринден тепдирилмеген ырысхыгъа экспертиза этиуню факультетине башчылыкъ этеди.

Шёндюгю къуллугъунда уа анга кёп адам бойсунады, асламысы уа эр кишиле, жашладыла. «Хау, факультетде ала кёбюрекдиле. Кюндюз эм заочно окъугъанланы саны 925 болады, алагъа дагъыда  47 магистрантны да къош.  Преподавательлени да - хар бирини энчи  къылыкълары, акъыллары. Бирге келишип ишлер ючюн, алагъа тюз жол таба билирге керекди. Ол а, сёзсюз, къыйынды.
Алай тарыкъгъан сунмагъыз, ишими  сюеме, къолумда уруннганлагъа, студентлеге да хурметим уллуду. Алагъа бек ышанама. Кеси аллыма уруп оноу этип къоймайма.  Тамата коллегаларым бла кенгешеме, айтханларына къулакъ салама. Къууанчда, бушууда да бир бирге билеклик этип, ма алай жашайбыз,ишлейбиз»,-дейди алим къыз.  

-Студентле дегенлей, бюгюннгю жаш адамлагъа урушханла,аланы жаратмагъанла кёпдюле. Алагъа къалай къарайса, сенден иги аланы киши да биле болмаз,-деп сормай болмадым. «Бир хаталары жокъду, асламысы кёп билирге итинедиле, тизгинлидиле, адеп-къылыкъны да биледиле. Шёндюгю жашаудан да хапарлары  уллуду. Ала кийимлерине, сыфатларына сакъдыла, алай аны бла бирге къыралны жашаууна эс бурадыла, къайгъырадыла. Ол а бек иги ышанды»,-дейди Жансурат.

Ол студентлери бла ёхтемленнгени да кёрюнюп турады. Аланы араларында Россей Федерацияны Президентини, КъМР-ни Парламентини стипендиатлары кёп болгъанларын, Москвагъа, Санкт-Петербургга барып, аспирантурагъа, магистратурагъа кирип, билимлерин андан ары ёсдюргенле да аз болмагъанларын кёлю кётюрюлюп айтады.
-Бизни факультетде окъугъанла къырал къуллукъчула болургъа хазырланадыла. Алай эсе уа, кийимлери, тизгинликлери, адеп-къылыкълары да  энчи болургъа тийишлидиле. Аланы анга биз арымай-талмай юйретирге кюрешебиз. Насыпха, кёбюсю ангылайдыла аны,-дейди ол.

Устазгъа, преподавательге да окъуучулары жашауда жетишимле болдурсала, андан уллу сый,намыс да керек болмаз деп,алай сунама. Ма Жансурат да студентлери бийик билим алып, жашауда жерлерин тапханларына къууанады. Къыйыным зыраф болмады деп, этген ишине ыразы болады.
-Мен кесим да жаш адамладан кёпге юйренеме. Ала бла ишлеген жашаудан бир заманда эригирик тюйюлдю, ала сени тири болургъа, бир жерингден турадыла. Билемисиз, бирде къобаргъа эринип, санларым да бир ауур кёрюнюп, хо, бюгюн юйде къалайым десем да, олсагъат эсиме студентлерим тюшедиле,  бирге къаллай эсе да бир жумуш этерге айтхан эдик да  деп, терк окъуна кийинип, университетге ашыгъама  ,-дейди ол.
-Сенича къуллукълада ишлегенле бла шуёхлукъ, тенглик, жууукълукъ да жюрютюрге сюйгенле кёп болуучудула. Сен анга къалай къарайса?-деп сорама дагъыда. «Мен акъылымы анга бурмагъанма.Танышларым бек кёпдюле, алай шуёхум а жаланда бирди. Мен аны туугъан эгечимден башха кёрмейме. Жууукъланы юслеринден айтханда уа, жаш заманымда окъуугъа асыры берилгенден,  аланы жюрютюр амалым жокъ эди. Бусагъатда уа жууукъ, тенг да керек болгъанларын бютюн бек сезе барама. Онгум болуп, аланы жокъламай къоймайма, къолумдан келген болушлукъну да этеме»,-дейди ол.

Жансурат экономика илму бла чекленип, аны къабына кирип турмайды. Башха китапланы да кёп окъуйду. Миллет литературагъа уллу эс бурады. Кязимни, Къайсынны назмуларын окъургъа артыкъда бек сюеди. Къулий улу къол салгъан китапланы уа бек багъалы хазнаныча сакълайды. Достоевскийни къатлап окъуйду. Ингирликде уа,не бек арып келсе да, «Время» бериуге къарамай къоймайды. «Анга уа атабыз юйретгенди. Китапланы да бизге ол сюйдюрген эди», -дейди къыз.

-Атангы къайтарып сагъынып тураса. Эштада, аны бек сюйген болурса? – деп сорама. «Ол бизни хар не ишибизде да кёллендириучю эди. Атабыз ёлгенде, эки-юч жылны ичинде мен кесиме келалмай, бусагъат эшик ачылып, ол кирип келлик сунуп тургъанма.
Биз адам саулукъда аны кёзюне къарап, ариу айталмайбыз. Атам дуниядан кетгенден сора мен анга  къалай къаты сюйгеними, ол къаллай аламат адам болгъанын нек айтмагъанма деп сокъуранама. Дагъыда бизни устазыбыз болуучу эди -Созайланы  Дауутну къызы Тамара. Ол  сейирлик адам, фахмулу устаз эди! Кимни эсинде бар эди арабыздан алай  терк кетер деп. Анга да кёп ариу сёз айтырдан  къалгъанма»,-дейди Жансурат.

Кёп жылланы  16-чы номерли орта школгъа башчылыкъ этип тургъан Къайгъырмазланы Идрисни жашы Сюлеменнге да ол жюрек ыразылыгъын айтады. Профессор Башир Кумаховха ыспас этеди. «Жашауумда  жетишимлеге жеталгъан эсем, ма бу адамланы хайырындан эди. Жашай келгенимде ангыладым, кюн сайын да къатыбызда тургъан, бизге не гитче зат бла да болушхан адамлагъа ариу сёзню къызгъаныргъа жарамагъанын»,-дейди.
Анга бирле мудах кёзлю профессор  дейдиле. Мен а  акъыллы, ариу кёзлю  дерик эдим, адет-тёрени, адеп-къылыкъны да унутмагъан, шёндюгю жашаугъа да къабыргъасын жарашдыра билген. Ол шёндюгюлю жаш адамлача компьютерге да устады, женгил машинаны  сюргенли онбир  жылдан атлагъанды. Окъуу юйню жамауат жашаууна да тири къатышады. Жашауундача, ишиндеча, жолда да жорукъланы бузмазгъа кюрешеди.