Кёп къыйналып табылгъан насып

Токъсан жылда да - аякъ машинада 

Жаболаны Байрымукъ,  аны юй бийчеси Соня бла  уллу столну артында олтурабыз. Аллыбызда -  эрттегили суратла, документле,  ишде алыннган саугъала да. Алагъа къарай ушакъ этебиз. Анда-санда   къызлары Фазилят, аны сабийлери да сёзге къошуладыла. 
- Сиз бизни аппабызгъа токъсан алты   жыл болады деп айталлыкъмысыз. Ол асыры тириден, Прохладнада бахчабыз барды да, анда кёп зат ёсдюреди. Жаз башы келгенлей, бизге андан марокола, наныкъ да ташып башлар. Алача татлыланы тюкенде табаллыкъ тюйюлсюз.  Кюз артында уа биз да барып, ол салгъан картофну, соханны, сарымсахны тирлигин жыяргъа болушуучубуз. Аппабыз бош туралмайды. «Мен ишден тохтасам, ауруп, ёлюп къаллыкъма деучюдю»,-дейди туудукъларындан бири.

Болсада къызы энди анга аякъ машинагъа минерге къоймайды, къолундан келмейди, ансы бахчада ишлегенин да тыярыкъ эди.
-Аллахны ахшылыгъындан, биз бир затдан да къыйналмайбыз, атабыз бла анабыз бахчада ёсдюрген битимлени сатып алыргъа да къолубуздан келеди, алай ол жубанч аланы эрикгенлерин кетереди, аурууларын унутдурады,-дейди Фазилят.  
Солугъан заманларында  эрикмез ючюн а, туудукъларындан бири   уллу телевизор, быстыр жуугъан машина, азыкъны жылытыучу печь да алып бергенди.

Аппаны бла ыннаны сейир хапарлары

- Мен аппагъа бла аммагъа тынгыларгъа бек сюеме, ала нарт сёзлени юлгюге келтирип сёлешиучюдюле,-дейди бек гитче туудукъчукълары Аминатчыкъ. Байрымукъ бла Соня аны бютюн бек сюедиле. Ол кеси да Нальчикде 4-чю номерли мектепни  бек иги белгилеге бошагъанды. Андан сора уа университетге  киргенди. Анда да жетишимли окъуйду, КъМКъУ-ну жамауат жашаууна тири къатышады.  

Быйыл таматала бир юйюр къурап жашагъанлы  алтмыш беш жыл толгъанды. Сабийлери, туудукълары да жыйылып, аланы алгъышлагъандыла. Мындан ары да кёп жылланы бир бирден айырылмай жашарларын тежегендиле.

-Биз юйдегили Орта Азияда болгъанбыз,-деп хапарлайды Байрымукъ.-  Бери къайтханыбызда уа, алгъа Къара-Сууда  тохтайбыз. Элни биринчи къурагъанла  мени атам, андан сора  Гергъокъланы Аккай, Базза, Моллаланы Махай, Хажи-Осман, Геляхланы Шауай, Чорттай болгъандыла. Атам къолдан  уста  эди.  Ол кесине, эллилеге да кюрек, сенек, чалгъы сапладан сора  да,  агъачдан  къашыкъла, чолпула, чомачала, гоппан аякъла,  чыккырла да ишлеп бергенди. Анга абери этдирирге Холамда, Бызынгыда жашагъанла да келип тургъандыла. Кюндюз колхозда ишлеп, кече уа аллай жумушланы этип тургъанды.  Ол ишлеген чалгъы сапланы жыйырмадан артыкъ жыл жюрютгенле да болгъандыла. 

Хажини самолёту

Бир жол а Холамны башы бла  бир ненча самолёт учуп бара болгъанды. Аладан бири, къаягъа тийип, пропеллерин  сындырады, къанатын да бузады. Адамладан эшитип, лётчик Жаболаны Хажиге болушлукъ излеп келеди. Ол а,  юйню башына деп хазырлагъан къангаланы эшекге жюклеп, ол жерге барады. Юйге экинчи кюн ингирликде  къайтхан эди. Бир кесекден а эллиле самолётну учханын кёрдюле. Андан сора темир къанатлы элни башы бла учса, эллиле: «Хажини самолёту»,- деучю эдиле,-деп эсгергенди Байрымукъ. 

Хажини  самолётха ремонт этгенини, артда уа ол учуп айланнганыны  юсюнден былтыр кюз артында Холамда  анда жашагъанлагъа эсгертме орнатыугъа жораланнган жыйылыуда  да эшитген эдим.

Байрымукъ да, атасыча, къолдан устады. Хуна къалайды, агъачха да жан салады. Баш иеси ауушхан къызына кеси эки къатлы юй ишлегенди. Бюгюнлюкде окъуна да кеси къолу бла этмесе да, женгил машинаны бузулгъан жерине къалай ремонт этерге кереклисин айтып юйретирикди. Жаланда окъур амал тапмагъанды. Аллах берген усталыкъ бла жашап, башын, юйюрюн, юйдегисин да кечиндиргенди.
 Малкъар халкъны Орта Азиягъа кёчюргенлеринде уа, ала Къазахстанны  Павлодар районуна тюшген эдиле. Байрымукъ, кичи къарындашы да танг аласындан ингир къарангысына дери тахталада ишлегендиле. Андан сора комбайн жюрютюрге юйренип, алагъа ишлерге берилген марда тогъуз гектар болгъанда, жашла уа онбеш-оналты гектарда будай оргъандыла. Ишни эбине терк юйреннген, къармашхан  жашны мастерге саладыла. Алай бла иш хакъы да 40 сомдан 170 сомгъа кётюрюледи.  

Москвагъа жолоучулукъ

 Туугъан жерине  къайтыр заманнга уа сабийле да тирнеклей башлайдыла. Алагъа окъуп билим алыргъа керек эди. 1964 жылда  Жаболаны  Назирни жашы Махмут участканы таматасы  эди да, Байрымукъну Тырныауузда комбинатха ишлерге чакъырады. Айла бла жер тюбюнден чыкъмай ишлеген кезиулери кёп болгъандыла. Бир жол а алчы шахтачыланы Москвагъа элтедиле. Аланы араларында Жабо улу да бар эди.

Ара шахарны айбат жерлерине   - Останкиногъа, ВДНХ-гъа да элтген эдиле. Ол жолоучулукъну да унутмайды таулу киши. 
Шахтада Байрымукъ онжети жылгъа жууукъ заманны ишлегенди. Солуугъа чыкъгъанында уа,  комбинат Нальчикде юч отоулу кооператив фатаргъа къошулургъа эркинлик бергенди. Къолдан уста эр киши, аны  да толусунлай кеси сюйгенча жангыртханды. 
Пенсиягъа чыкъгъанлыкъгъа,  ишге юйреннген адам бош олтуруп туралмагъанды. Ол бир жолгъа  юч жерде ишлегенди:  «Шуёхлукъ» комбинатда , общежитде, Тырныауузну  Нальчикде базасында да аберилеге ремонт этип. 

Алгъышлау къагъытла

Жаболаны Байрымукъну бла Соняны  алты сабийлери,  онбир туудукълары, аладан туугъан да жети балачыкъ бардыла. Ала аланы хар бирине да кёз-къулакъ болур ючюн къалмайдыла. Хорламны байрамыны аллында уа тылда ишлегени ючюн  Байрымукъгъа Нальчик шахарны администрациясындан, Россей Федерацияны Президенти Владимир Путинден да жыл сайын алгъышлау письмола келедиле. Аланы ол багъалы саугъаланыча сакълайды. 

-Фронтха жиберигиз мени деп, правленнге баргъан эдим, алай юйюрюбюз асыры уллудан, биз он сабий бола эдик, мен а таматалары, балала ачдан ёллюкдюле, сен андан эсе атанга, ананга болуш,-деп артха айландырып къойгъан эдиле. Алай тылда да къыйналыр ючюн къалмагъанма. Ёмюрюм ишде кетгенди,-дейди Жабо улу, майдалларын кёргюзте.

Ала уа кёпдюле. Ол  бир айгъа  602 метр  къазып ётген бригаданы санында ишлегенди. Рудникде биринчи жыллада   электрослесарлыкъ этип, ызы бла уа бурильщик да болгъанды. Бурильщик слесарлыкъны да эте билсе уа, аны даражасы бек уллу эди. 
Жер тюбюнде иш къаллай къыйын эмда къоркъуулу болгъанын айтыр кереклиси жокъду.  Байрымукъну да,  шахтачыланы  кёпленича, ёпкелери къыйнайды. Болсада юйюрюн къайгъы этдиртмез ючюн, аны юсюнден сагъынмайды.  «Бек иги дарманым  аякъ мешинам эди. Эки жыл болады аны бла узакъ жолоучулукъгъа чыкъгъанымы  къойгъанлы. Алгъын а Прохладнада юйге аны бла бара эдим. Андан  бери да аны бла къайтханма. Энди уа сабийле къоймайдыла анга минерге. Велосипедни букъдургъан окъуна этедиле»,-дейди акъсакъал.

Узакъ ёмюрлюкню жашырынлыкълары

Биз бирге олтуруп, дагъыда  кёп затны юсюнден ушакъ этгенбиз. Ол анасыны, атасыны суратларын кёргюзтюп, быланы он сабийлери болгъанды, экиси да бизни ач, жаланнгач этмез ючюн, кече-кюн да тохтаусуз ишлегендиле, дейди. Сора бир кесек тынгылап: «Алай айтханлыгъыма, къайсы таулу эр киши неда тиширыу ишлер ючюн къалгъанды, бютюнда ол къыйын заманлада уа. Бусагъатдагъылагъа да заман тынч тюйюлдю. Ала тохтаусуздула, нек эсе да,  къайры эсе да, ашыкъгъанлай турадыла. Бу сабийлеге къарасам, алагъа суткада жыйырма тёрт сагъат азлыкъ этгенча кёрюнеди»,-дейди.

Алгъын заманланы эсгере, аланы аманламайды. «Жашау не къыйын болгъан эсе да, адамла бир бирлерин  багъалагъандыла, жюрютгендиле, ишден албугъартмагъандыла. Биз шахарда жашайбыз, къарайма да, мында элдеча тюйюлдю. Къоншуда къабартылыла, оруслула, башха миллетлени келечилери да бар. Къалай эсе да, жабыкъ жашайдыла. Хар бирини  да къабакъ эшиклери бийик, орамгъа чыгъып тёгерекге-башха къарасанг, кишини кёрмейсе»,- дейди. 

Токъсан алты  жылында да былай иги сакъланнганыны сылтауун соргъанымда уа, ол тютюн, аракъы  ёмюрюнде да ичмегенин, жаяу жюрюрге  сюйгенин, бир заманда кишиге сукъланмагъанын, зарланмагъанын ёхтемленип айтады. «Андан сора да, баям, къан бла да берилген болур узакъ ёмюрлюк. Къарт аппам  жюзден атлап,  атам да 113 жыл жашагъандыла»,-деп къошады.