«Сурат искусствону жамауатны оюмун къурауда бюгюнлюкде уллу кючю барды»

Суратланы хар биринде да эки адам барды: суратчы эм къараучу, дегенди Ансел Адамс.  Бизни  жашауубузда фотоаппарат бла алыннган чыгъармала  бек магъаналыдыла. Озгъан кезиуледегилеге къарап, заманны тохтагъан такъыйкъаларын эсгеребиз, сабийлигибизни, сюйген адамларыбызны кёз туурабызгъа келтиребиз. Бусагъатда уа фотоаппаратны магъанасы бютюн уллуду. Аны  сакъ «кёзю» бла къарайбыз дунияда бола тургъан ахшы неда къужур болумланы кёбюсюне.

Редакцияны бюгюннгю къонагъы кёп магъаналы проектлени юсю бла республикада, аны тышында да атын айтдыргъан RIGO фотостудияны таматасы Боташланы Расул бла бу темагъа ушакъ бардыргъанбыз.

- Расул, окъуучубузну сени бла жууугъуракъ танышдырыргъа сюеме.  Аны бла байламлы бу жаны бла ал атламларынгы, ишинги юсюнден да айтсанг эди.

- Атам  Хаким профессионал суратчы болгъанды.  Сабийлигимде  аны бла  кёп кере съёмкалагъа чыкъгъанма. Ол манга ломо фотоаппарат саугъалагъандан сора уа нёгерлерими тохтамай суратха тюшюрюп тургъанма. Алай школдан сора  уа Владикавказда бийик аскер училищеге киргенме. Артда  ОМОН-да ишлегенме.

Ызы бла Ростовда МВД-ны институтун тауусуп,  Москваны  Юстиция министерствосуну  праволу академиясыны къырал управление жаны бла дипломун да алгъанма. Элбрус РОВД-да бираз ишлеп, Чечен Республикада къуллукъ этерге кетгенме. Элбрус районну  участковый уполномоченныйлерини  начальнигини къуллугъунда тохтатханма бу жаны бла ишими. Нек дегенде  энчи бизнес башларгъа кёлленип,  RIGO студияны ачхан эдим. Сегиз жылны ичинде айный, ёсе, таукел алгъа къарагъанлай  барабыз деп, базынып айталлыкъма.

- Тюшюрген суратларынгы биринчи кимге кёргюзтюучюсе?

- Сёзсюз, юйюрюме, юй бийчеме. Ала бир заманда да жалгъан багъа бичерик тюйюлдюле, болгъаныча айтырыкъдыла. Социальный сетьлеге  салгъанынглай, адамла оюмларын билдирирге излейдиле, алай ала кёбюсюнде тюз багъа бермейдиле.

Былайда профессионал кёз къарамны сагъыныргъа сюеме.  Суратларымы  аслам конкурслагъа жибергенлей турама. Анда бу жаны бла ангылаулары болгъанла сёзлерин айтадыла. Алгъаракълада Байсыланы Ахмат бла РФ-ни Жамауат палатасыны  «Россейде солуйбуз» деген битеуроссей конкурсуну финалистлери болгъанбыз. Сегиз ишни сайлагъан эдиле, аладан экиси бизникиле, Къабарты-Малкъардан.

- Биринчи алдыргъан суратларынгдан бери бусагъатдагъы чыгъармачылыкъ ишингде кёп тюрлениуле болгъан болурла?

- Болмай а, бек кёп зат тюрленнгенди.  Сёз ючюн, бусагъатда барыбыз да цифрагъа кёчгенбиз. Ол игимиди, аманмыды – аны хар ким кесича ойлайды. Мени оюмума кёре, плёнка формат бек ахшы эди. Анда ызла жумушагъыракъ,  тюрсюнле жарыгъыракъ, тёгерекдеги жашау теренирек ачыкъланнганды.  Цифра  хар ууакъ затны да кёргюзтгенликге, ол асыры кесгинди, хар затны да мардадан оздуруп жасайды.

Дунияда атлары айтылгъан профессионалла  шёндю окъуна плёнка бла ишлейдиле. Трансляциягъа керекли уллу кадрла бла кюрешген белгили агентствола да ол форматны сайлайдыла.

- Расул, сен Шимал Кавказны суратчыларыны бла видеографларыны «Два крыла» деген фестивалыны къураучусуса, таматасыса. Интервьюларынгдан биринде аны  юсюнден  айта, фотографла неге керек болгъанларын ангылар ючюн жарашдыргъанбыз бу проектни, дегенсе. Алайды да, неге керекдиле ала?

- Айтханымча, суратчы, фахмулу суратчы, тёгерегибизде жашауну шарт кёргюзтеди. Хар фестивальгъа келген – ол бу дунияда кесини жерин излеген бир инсанды.  Бирле тойланы, бирле пейзажланы, бирле портретлени алдырадыла. Бу проектге къатышханла ол жаны бла  кеслерини энчи ызларын табаладыла. Фотоаппарат бла алыннган сурат искусствода  битеу болгъан ызланы барысында да бирча ишлерге онг жокъду. Мындагъы спикерле бу жаны бла кюрешгенлеге тохташыргъа болушадыла. Ол ызланы сайлап эмда тийишли хайырлана билген суратчыны уа бюгюнлюкде жамауатны оюмун къурауда магъанасы бек уллуду.

- Сагъынылгъан проектни баш борчу уа неди?

- Аны баш борчу фотографланы эм видеографланы болушлукълары бла Шимал Кавказны юсюнден къуралгъан оюмну тюз жанына бурууду.

Башлагъан заманыбызда ол республикалы кенгликден да ары чыгъаргъа кереклисин ангылай эдим. Байсыланы Темиржан мени бу жаны бла сейирлери болгъан адамла бла танышдыргъан эди, ол кезиуде Президентни  СКФО-да  толу эркинликли  келечисини орунбасары Михаил Ведерников бла да ол санда.  Михаил Юрьевич Шимал Кавказ ючюн жюреги бла жарсыгъанладан болгъаны себепли ол бизни башламчылыгъыбызгъа магъаналы болушлукъ тапдыргъан эди.

Халкъларыбызны  буруннгу адет-тёрелери, энчи адеп-къылыкълары барды, тамаша табийгъатына  уа ким да сукъланырчады. Аны кёргюзтюрге керекбиз Интернетни контентинде, къалалагъа ушагъан юйлени, багъалы машиналаны эм былача башха биркюнлюк затланы угъай.

Сурат  искусствону жамауатны оюмун тюрлендириуде уллу кючю болгъанын энтта да къайтарып айтайым. Сёз ючюн, мыллыкчы къуш жашчыкъны ёлюрюн сакълап тургъанын туура этген чыгъармагъа къарап жюреги инжилмеген болмаз. Ол  сурат ООН-ну жыйылыуунда кёргюзтюлгенинден сора Африка бла тири иш бардырылынып тебирегенди.

- Белгили модель Мелани Гайдосну аз тюбеучю генетика аурууу барды.  Алай ол, уллу проектлеге  къатышып, фотоаппарат бла алыннган сурат  адамны тыш сыфатын угъай, ич дуниясын кёргюзтюрге кереклисин шарт кёргюзтгенди. Ол жорукъгъа келишген терен магъаналы суратланы алдыргъан а тынч болмаз, баям?

- Тюз айтаса, инсанны  сезимин, кёлюню халин, ол бу кезиуде не бла жашагъанын, къаллай хауа бла солугъанын кёпле ачыкълаялмайдыла. Мени акъылыма кёре, профессионал жигитини  ич дуниясын,  жюрегини термилиуюн неда къоркъгъан, инжилтген, къууандыргъан болумларын кёргюзталгъан эсе, аны тыш сыфаты магъаналы болмайды, къараучу анга эс окъуна бурмайды дейим. Сёзсюз, ишни алай къурагъан къыйынды, хунер, заман да излейди. Ариу тюшмеген адамла уа жокъдула, жаланда ишлерин билмеген осал суратчыла бардыла ансы.

- Мен билгенден, социал проектлеге да тири къатышаса. Сен алдыргъан портретлени «Синдром любви», «Дети дождя» атлы кёрмючледе да кёргенме. Ол жаны бла ишинги юсюнден айтсанг эди.

- Биринчиси, Даун синдромлары бла сабийлени портретлери эди. Башламчы Нальчик шахарны Урунуу, социал къоруулау арасыны келечиси Амина Бадракова болгъанды. Съёмкала къыйын болгъанлары ючюн алагъа юч  суратчы къатышхнды: Стася Манакова, Азрет-Али Афов эм мен. Кёрмюч жетишимли эди, нальчикчилени жюреклерине тюшгенин кесинг да билесе, сабийлеге сезимли болушлукъ жыйылгъаны уа бютюн къууандырады.

Экинчиси – кесим алдыргъан проектди. Ол аутист сабийлеге жораланнганды. Студиягъа ата-аналары бла аламат балачыкъла жыйылгъан эдиле. Алагъа толу фотосессияла бардыргъанма.  Эс бургъанынг, энчи сёлешгенинг былагъа бек магъаналыды. Жарсыугъа, харкюнлюк жашауда бу къауум бир жаныракъда къалады. Ала бла ишлеген  кезиулеримде къаллай бир къууанч, тирилик, ачыкълыкъ, жылыу болгъанын а сёзле бла айтыргъа къыйынды.

- Санга съёмкалагъа  къалай тюшерге боллукъду, багъасы бийикмиди?

- Къыйын тюйюлдю. Интернетде адресибиз, тургъан жерибиз да белгиленипди. Былайда чертирге сюеме, келгенле кеслери айтхан проектлеге угъай демезге кюрешеме, алай къолгъа алыргъа унамай къойгъанларым да боладыла. Ала мени жашаугъа кёз къарамларыма, энчи жорукъларыма келишмегенледиле. Бир заманда той съёмкаланы ахырысы бла да унамагъанма. Нек дегенде ала профессионалны чыгъармачы чирчигин къурутадыла. Съёмканы бир сагъаты уа 2,5 минг сомдан 4 минг сомгъа дери жетеди.

- Ахчаны юсюнден сагъындыкъ эсек, сени оюмунга кёре,  эр киши бизни къыралда кесин къысыулу сезмезча къаллай бир айлыкъ алыргъа тийишлиди?

- Бу сорууну жууабын мен угъай, сау Къырал Дума окъуна тынгылы табалмайды. Оноучуланы акъылларына кёре, адам тогъуз мингнге жетмеген ахчагъа керегин табып жашаяллыкъды. Андан кёбюрег а байлыкъгъа окъуна саналады. Оюнсуз айтсагъ а, юйюр тутхан эр кишиге  орталыкъ  жашар ючюн айгъа элли-алтмыш минг сомдан аз алыргъа жарамайды.

- Илхамны, учунууну къайдан табаса?

- Чыгъармачылыкъ ишинг жетишимли болурча кёпле муза керекди дейдиле. Угъай, жаланда жарыкъ кёллюлюк, къайгъырыулукъ, сансыз болмаулукъ керекди. Юйюрде юч сабий ёседи, тенглерим, жууукъларым – аладыла  учунууума себеплик этгенле.