Табийгъат анга фахму, огъурлулукъ да берген эди

Бу суратдан кёзюнгю алмай, анга къарап турлугъунг келеди. Бетлеринден нюр жарыкълыкъ тёгюле тургъан адамла. Кеслери да бир бирге бир бек ушайдыла, эгеч бла къарындаш окъуна сунарса аланы.

Тиширыу «Кабардинка» ансамбльни 60-70-чи жыллада белгили солисткасы Зоя Аталиковады. Аны жанындагьы уа Зояны баш иеси, белгили къарачайлы композитор, жырчы Къочхарланы Маратды.

Ол макъамларын жазып, Къарачайда, Малкъарда да къаллай бир жыр барды. Алтмышынчы жыллада Огъурлуланы Исса Маратны «Аскерчини письмосу» деген жырын жырлагъанда, кёпле, кёллери толуп, кёз жашларын сыйпагъандыла. Аны хар жыры да жашау бла бир болгъаны себепли, адамланы жюреклерине жете эдиле.

Зоя да бек аламат тепсеучюледен бири эди. Аны тепсерге атасы Аталиков Аслангерий бла анасы Жануся юйретгендиле. Ала урушну аллында жыллада Къабарты-Малкъарны тепсеу ансамблини биринчи солистлери эдиле. Быланы юйретген а ансамбльни биринчи балетмейстери Рахайланы Якуб болгъанды, аны сохталары уа, айхай да, устала эдиле. Аланы къызлары Зоя кёп жылланы «Кабардинканы», Къарачай-Черкесни тепсеу къауумуну да солисткасы болуп тургъанды.

Бу аламат адамланы эки республиканы, алада жашагъан халкъланы культураларын айнытыуда уллу къыйынлары барды. Энди уа ала къалай бла, къачан шагъырей болгъанларыны, жашау жолларыны юслеринден айтайыкъ.

1957 жыл Къарачай-Черкесни жыр тепсеу къаууму Нальчикге концерт программасы бла келгенди. А.Шогенцуков атлы Къабарты театрда алагъа къараргъа кёп адам жыйылгъанды. Бираздан сахнаны жабыуу ачылады да, сюелип тургъан артистлени аллары бла акъ чепкенли, акъ кёнчекли, аллай бетли меслери, тюз да акъ жиннге ушагъан жаш, учуп, алларында тохтайды. Сора:

- Сен кёкге жете бийиксе,

Ууакъ тауланы ичинде, - деп, артда битеу Кавказгъа окъуна гимн болгъан жырны айтып башлайды.

Зоя Аталикова ол кюнню былай эсгереди:

- Жашау жолумда кёп белгили жырчыланы концертлеринде бола тургъанма. Аланы ариу ауазларына тынгылап, зауукълукъ да алгъанма. Алай Марат «Минги тауну» жырлагъан кюн а эсимден бирда кетмейди. Бусагъатда болгъанча, тюз кёз аллымда турады. Жыр айтыла туруп, аны къуру бир адам угъай, биргесине битеу таулула да жырлагъанча алай кёрюннген эди ол манга. Къочхар улу деменгили тауну юсюнден жырлай туруп, учхан чибинни тауушу эшитилирча, уллу залда аллай бир шошлукь бар эди.

Жыр тауусулгъандан сора да, адамла бираз шумсуз болуп турдула, сора, бирден ёрге къобуп, Маратны узакъгъа созулгъан къарсла бла ашырдыла. Къарачай-Черкесден келген къызла бла жашла дагъыда кёп жырладыла, тепседиле. Алай къарамыйыкъ жашны ауазы, сыфаты да кёпге дери адамланы эслеринде къалгъан эди.

Зоягъа жырчы бла дагъыда бир кере жолугъургъа тюшген эди. 1957 жыл къарындаш республикада жыр-тепсеу ансамбль къураргъа деп оноу этиледи. Ол ишни тындырыргъа биз жерли, «Кабардинканы» таматасы, башында айтханыбызча, Рахай улу Якубну айырмалы сохталарындан бири Зояны атасы Аслангерий Аталиковха буюрадыла. Белгили композитор Мурадели бла бирге эллеге айланып, фахмулу къызланы, жашланы жыйып, эки-юч айны ичинде ансамбль къурайдыла. Бираздан а ала Москвада бардырылгъан фестивальгъа къатышадыла.

Аны аллында уа Аталиков къызланы тепсерге юйретирге Зояны чакъыртады. Экинчи кере суратдагъыла анда танышадыла. Андан сора была, бир бирни жаратып, юйюр къурайдыла.

Зоя анда къалады. Баш иеси бла бирге ансамбльде ишлейди. Концерт программалары бла Союзну кёп шахарларында болгъандыла.

Бираздан ала, бери кёчюп келедиле да, «Кабардинкагъа» къошуладыла, Марат тепсеген да ариу эте эди. Мутай аны кесине алыргъа бек сюйгенди. Алай жырчыланы таматасы Алистарх Григорьевич Орлов-Шузин аны ауазын эшитгенден сора: «Сени жолунг жырды», - деп, къоймай кесине алады.

Он жыл чакълы турдула ала мында. Зоя тепсей, баш иеси жырлай. Юч сабийлери: жаш, эки къыз. Къочхар улу ол жыллада кёп жыр да жазады. Маратны къайсы жыры да адамланы бир да сансыз къоймагьанды. Алай композиторну дыгъыда бир уллу умуту бар эди, битеу жашаууну мураты - балет жазаргъа. Ол аны да этеди. «Айтуугъан - Къарчаны къызы» деп алай эди аны аты.

Макъамы жазылып бошалгъандан сора, Кисловодскеде аны оркестрге кёчюртеди. Андан Краснодаргъа барып, артистле бла келишеди. Юч айдан ала аны хазыр этедиле. Ол заманны ичинде автор бир кюн солумагъанды неда, тынчайып, тёшегине жатмагъанды. Жюреги ауругъанына да къарамай, иши тынгылы болгъунчу, таймай артистлени биргелерине тургъанды. Премьерасы уа 1995 жылда Краснодарда болгъанды. Ол кюн ары Къарачайдан, автобусла тутуп, кёп адам келгенди. Уллу залда аякъ басар жер окъуна къалмагъан эди.

Андан сора уа балетни Черкесскеде кёргюзтюрге оноу этдиле. Юч ингир бардырылады ол анда. Битеу Къарачай аягъы юсюне туруп, узакь элледен окъуна келе эдиле сюйген композиторларыны ишине къараргъа.

Ол артистле «Ай туугъан - Къарчаны къызын» Францияда, Японияда, Тюркде да кёргюзтгендиле. Анда да балетни бек жаратхандыла. Профессионалла, аны юсюнден кеслерини оюмларын айтып, ара газетлеринде уллу статьяла жазгъандыла.

Къарачай-малкъар халкъны культурасына уллу къыйын салгъан, кёп жырла бла бирге балетни автору Къочхарланы Марат бир да болмагъанча огъурлу адам эди, халкь аллында дебери бийик жюрюген.

Быллай фахмулу, огъурлу адамны юсюнден озгъан заманда айтылгъаны бек жарсыулуду. Алай къадаргъа не оноу этгин. Ол кеси буйругъун болжалгъа салмай тамамлайды. 1997 жылда Къарачайны, Малкъарны да сыйлы адамы, композитор, жырчы Къочхарланы Марат, жууугъун-ахлусун бушуугъа алдырып, узакъгъа созулгъан ауруудан сора, дуниясын алышады.

Аны таныгъанла эслеринде тутхан ариу, акъыллы сёзлеринден, тамашалыкъ жырларындан, аламат балетинден сора да, ол юй бийчеси Зоя бла бирге ёсдюрген ариу сабийлери бардыла. Къарачай-малкъар халкъ сау къадарда, айхай да, Маратны аты унутуллукъ тюйюлдю, хар заманда да хурмет бла эсгерилликди.

 

 

 

 

ОСМАНЛАНЫ Хыйса.
Поделиться: