Хайырлы эмда хаталы жууаланы айыра билигиз

Тергеулеге кёре, хар жыл сайын жууаладан бизни къыралда мингнге жууукъ адам ууланады. Жарсыугъа, ол санда ёлгенле да боладыла. Ол а не ючюн десегиз, бир-бир жууала адамлагъа бек уулудула. 

Аллай, жарамагъан жууаланы ашагъанланы ичинде саулукълары артыкъ иги болмагъанланы халлери бегирек осалына кетеди. Сабийлеге уа аладан ууланыу бютюнда къоркъуулуду. Специалистле айтханларына кёре, аланы къанларында аны эритирча фермент кереклисича аллай бир жокъду. Аны ючюн онтёрт жыллары толмагъанлагъа бу затны ашатыргъа керекмейди, дейдиле Роспотребнадзорну бизни республикада управлениясыны келечилери.

Жарсыугъа, арт жыллада сабийле бу затладан кёпден-кёп ууланып башлагъандыла. Бир-бирде ала, уллула кёрмей тургъанлай, чий жууаны къабып кёрюрге да боладыла. Алай бла гитчеле, таматала да бу затладан хата кёрмез ючюн сакъ болургъа керекдиле.

Жууаладан ууланыу асламысында аланы ашаргъа жарагъан эмда жарамагъан тюрлюлерин билмегенден болады, дейдиле ведомствода. Андан сора да, бу затланы жол жанларында, шахар парклада жыяргъа жарамайды - аллай жерледе ёсген жууалада ауур темирле, химикатла, башха керексиз затла аслам жыйыладыла. Дагъыда къургъакълыкъ кезиуледе ёсген, заранлы къурт-къумурсхалагъа къажау пестицидле неда химикатла себилген тийреледе битген жууаланы ашха хайырланыу игиге келтирмезлиги баямды.

Алай эм магъаналы уа неди десегиз – жууаланы тийишлисича хазырлай билиу. Айтханыбызча, бу затла бек къыйын эриген ашха саналадыла. Хитин деген клетчаткасы кёп болгъаны ючюн ол терк жарашмайды, башха ашлагъа татыргъа да чырмаулукъ этеди. Ма аны ючюн жууаладан этилген аш-азыкъла саулукълары, бютюнда аш орунлары иги болгъанлагъа тийишлидиле.

Бу затланы ашха къошар ючюн, биринчиден аланы он минутну ичинде сууда къайнатадыла. Ызы бла аны тёгюп, жангыдан жуууп, алай хазырлап башлайдыла. Былай этилгенини хайырындан аланы ичлеринде жыйылгъан уулу затла иги да азаядыла.

Сабий къайда да чий жууаны къабып къоймазча, аны бла тышына, парклагъа, агъачха чыкъгъаныгъызда кёз-къулакъ болгъанлай туругъуз. Садиклени, школланы тийрелерине да къарай турургъа керекди.

Жууаладан ууланмазны баш жоругъу уа ма буду: не зат болгъанын билмей эсенг - ашама! Агъачлада аланы жаланда билген тюрлюлерин жыйыгъыз. Ары дери тюбемеген тюрлюсюн кёрсегиз - тиймегиз! Тапларын а бичакъ бла тюбюнден кесип, эшилген четеннге салыгъыз; ала алай бузулмай кёбюрек турлукъдула. Пакетлеге неда машоклагъа жыйсагъыз а, кёпге да бармай, жукъгъа жарамазча боллукъдула.

Эсигизде болсун: эски, артыгъы бла ёсген, къурт ашагъан неда къаллай болгъаны билинмеген жууаланы жыяргъа, аланы цинк неда къошун адырлада, бютюнда эки-юч кюн озгъандан сора хазырларгъа, сора жылыда тутаргъа да жарамайды. Къатхан неда тузланнган жууаланы кимден болсада сатып алмагъыз. Аланы ярмаркалада эмда рыноклада жаланда экспертиза этгенден сора сатаргъа къоярыкъдыла. Бу жумушну кезиуюнде продукцияны радионуклидлеге тинтедиле, башха затларына да къарайдыла.

Тюкенде неда супермаркетде сатып алырны аллында аланы орунларына игирек къарагъыз - жыртылгъанын неда тешиги болгъанын, бютюнда ичлериндеги чиригенлерин кёрсегиз, бир жанына салыгъыз. Упаковкада не этикеткасы, не башха жазыуу жокъ эсе, аны да жеринде къоюгъуз.

Жууаланы жарашдыргъанда, ашха жараулу тюрлюлери къайсылары болгъанларын билирге керекди. Аланы къаууму бек уллуду, алай сууда бир кере къайнатып айланмай окъуна аш этип башларгъа жараулу уа жаланда юч тюрлюсю барды: акъ гриб, груздь эмда рыжик.   

 

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: