Тюшле эм аланы жоралау

      Огъары Чегемден Газаланы Исхакъ кёп жылланы устаз болуп ишлегенди. Сабийлени окъутхандан сора да, ол назмула, хапарла да жазгъанды, халкъыбызны тарыхын, таурухларын, адетлерин жыйыу бла да кюрешгенди. Аслам шартла тапханды, кёпню билгенди. «Заман» газетни редакциясы бла да байламлыгъы уллу болгъанды. Ол бизге терк-терк жазгъанды. Аны чыгъармалары бла окъуучула сюйюп шагъырейленнгендиле, бек жаратхандыла.
       Исхакъ тюшлеге да эс бурмай къоймагъанды. Бизни миллетде ала неге жораланнганларын тинтгенди. Аны бла да къалмай, белгили араплы алим эм жазыучу Абу Баирни  «Уллу тюшлени ангылатыу» деген китабын да (8-чи ёмюр) хайырланнганды. Сыйлы Къуранда жазылгъаннга да таяннганды.  Анда айтылгъаныча, Окъуб файхамбар уланы Юсюпге: «О, мени жашым, тюшюнгю къарындашларынга (адамлагъа) айтма. Ала санга, зарланып, палахла излемесинле»,- дегенди.
         Мухаммат файгъамбар а (Аллахны саламы анга болсун) : «Мудах этген, жарсытхан тюшле мен да кёреме. Аллай зат болса, сол инбашынг бла юч кере тюкюр да: «О мени жаратхан Аллахым, Сенден тилейме,  кёрген тюшюмю аманлыгъын менден кери эт, игилигин бери эт», - дегенди.
     Исхакъ кеси жыйышдыргъан тюшлени бизни газетге да жиберген эди. Биз аланы кеси сау заманда басмалагъанбыз. Энтта да къатласакъ, кёпле эс бурурла деп ышанабыз. Сизге  хайырлы тюшле кёрюнсюнле.

                                   
Харфлыкъ – Аны тюшюнде кёрген илму жолунда ишексиз жетишимлеге жетер.
Ыргъай -  ыргъай чабакъны кёрген жашырын неда ачыкъ душманына тюбер.
Шаптал - аны ашап кёрген не аурургъа, не бир бек магъаналы затдан айырылыргъа болур.
Жан бла талашыу - аны тюшде кёрюу  насыплы, къууанчлы жашауну белгисиди.
Жаханим - жаханим отуна жууукъ тургъанын  кёрген  палахха, бушуугъа къаллыкъды.
Азан - азан къычырып кёрген жууукъ заманда хаж къылыргъа атланыр.
Гепсоркъа - къуллукъчуну тургъан жерини тутхучсузлугъунады.
Налмаз - юйюрню къууанчынады.
Гуму -  тозураулукъгъады, гуму толу эсе, байыгъыргъа болурсуз.
Уллу Аллах – аны тюз ниетли  адам кёре эсе, анга хурмет тюшеди, терс ниетлиге уа эсгертиу этиледи.
Апельсин - саулукъну белгисиди.
Аптека – саусуз кёре эсе, жууукъ заманда жайыгъыр. Саулукълу кёре эсе уа, саулугъу хазна болмаз.
Мёлекле - къууанч тыпырлы мёлеклени кёрюу игиликгеди.
Харбыз - эр киши кёрсе, аурургъады, тиширыу кёрсе, жюклю болургъады, къыз кёрсе, эрге чыгъаргъады.
Тутмакъ - тапсыз болумлагъа тюбеуню белгисиди.
Гебенек – тюшюнде гебенекни тутхан жаратхан адамындан сюймеклик табар.
Банан -  саулукъгъа бла жетишимликгеди.
Хамам  - анда жууунмакълыкъ, кесинге, не шагъырейинге игиликге тюйюлдю.
Ёлген адамны хамамда кёрюу – аны ол дунияда жаханимде боллугъунады.
Кесигизни хамамдан чыгъып кёре эсегиз, палахдан ычхыныргъа  болурсуз.
Дауурбас  - тауушун эшите эсенг, ётюрюк, магъанасыз сёзлегеди. Кёплени дауурбас бла жарыкъ тепсеп кёре эсенг, къыйынлыкъгъады.
Къой – уллу къуллукъчу неда деберли адам бла тюбеширгеди.
Къочхарны кесиу – Аллахха жууукъ болууду. Къочхар уруп кёрсенг,  ким эсе да бек кёлюнге тиер.
Къатапа – къумач кеси неда андан тигилген зат жолоучулукъгъады.
Къала - бийик къалада кесин кёрюу уллу палаххады, ёлюмге окъунады.
Къачыу - ёлюмден къачаргъа кюрешген бу дуниядан терк кетеригини белгисиди.
Жарлылыкъ - кесин жарлы болуп кёрюу – байыгъыргъады.
Акъылдан ажашыу -  ахча къоллу болургъады.
Эрлен - аны эр киши кёре эсе, эки бетли тиширыу бла танышыргъады.Тиширыу кёре эсе, огъурсуз эр киши терилтирге болур.
Кёзде акъ - кёзюне акъ тюшюп кёрген  уллу бушуу сынар.
Суу жагъа - башлагъан ишлени тынгылы бошалырларынады.
Жюклю тиширыу - кёп ахча неда иги хапар алыргъады.
Жюклю болуу - жаш тиширыу жюклю болуп кёрсе, уллу сюймеклик сынар. Жашаулу тиширыугъа аллай тюш – аурууду.
Ныгъыш – сюйген адамла бла заманны жарыкъ ашырыргъады.
Къатыш-къутушлукъ – бир тапсыз халгъа тюшергеди.
Къудору - аны ашау аурууну хапарчысыды.
Батмакъ – ишингде чырмаулагъады.
Больница - неда анда саусузну кёрдюгюз эсегиз, саулукъну бла къууанчны белгисиди, ишигизде жетишимликгеди.
Губус – къууанч хапарны белгисиди.
Жаланаякъ жюрюу - муратынгы толлугъунады, жетишимлеге бла намысхады.
Саусуз – жарлылагъа жапсарыуду, бай адамгъа уа кемликгеди.
Тюшюнде ауруудан ёлген – жарлылыкъдан сора байыгъыргъады.
Сакъал – аны мардадан узун болуп кёрюу – борчха, бушуугъа, къайгъыгъады, жерге жете эсе,  ёлюмгеди. Мардада болуучусуча кёрюнсе, ахчагъады, хурметгеди.Кеси сакъалын къысхартып кёрюу – борчларындан къутулургъады. Сакъалы къап-къара болуп кёрюнсе, байыгъыргъады. Къызыл сакъал – аны иеси дин тутхан адам  болгъаныны белгисиди. Сакъалында тюклери тюшюп кёрген – къоранчхады.Тюклерин жыйып алалса, къоранчын къайтарыр.Сакъалын жюлюу – аберини тас этер.
Тиширыу кесин сакъалы болуп кёрсе, ол сабий тапмаз, не аурур. Эрде тиширыу эсе, эринден айырылыр. Жюклю тиширыу кесин сакъалы бла кёрсе, жаш туууп, ёксюз къалыргъады. Кесини сакъалын акъ болуп неда агъара тургъанын кёрюу – даражасы кётюрюлюп, иши онгуна айланыргъады.
Чыккыр – юйде монглукъгъады.
Къуру чыккыр – къоранчха неда тапсыз халгъады.
Къоркъуу - тюшюгюзде къоркъуу сынадыгъыз эсегиз, тюнюгюзде адамланы эслерин кесигизге бурдурур бир ахшы иш этип, аланы оюмларын игиге бурдурурсуз.
Томуроу –  мюлкюгюзню иги кесек ёсеригинеди.
Бууунлукъ - кюмюш бууунлукъну кёрген  дин жолунда болур, таза ниетлилиги ючюн Аллахны жанындан ыспас алыр. Алтын бууунлукъ салып кёрюу халсыз къылыкъ этергеди. Тиширыу тюшюнде бууунлукъну жингиригинден ёрге салып кёрсе, бютюн сюйдюмлю, ариу болур. Эр киши алай кёрсе, къарындашыны болуму да, дебери да иги кесек ёсер. Ууакъ минчакъладан тизилген бууунлукъну салып кёрген эгечини, къарындашыны жумушлары бла къайгъылы болур.
Къашла -  аланы къалын болуп кёрген  махтаулу жашау этер.
Жайыу суу - суудан кирип ётюп кёрсегиз, тапсыз халгъа, къыйынлыкъгъады.
Кёнчек - аны кийген айыпсыз, гюняхсыз жашау этергеди. Огъары жансыз кёнчек кийиу – жарлылыкъгъады. Кёнчеги жыртылып неда тюшюп кёрген юйдегисинден ёнгелергеди.
Къонгуроу - къонгуроу таууш эшитген  къыйынлыкъгъа, жарсыугъады.
Гюл къысым - жангы гюлледен къысымны кёрген къууанчлы онгла ачылыргъады. Гюл къысым мууал болгъан эсе, жууукъ адамыгъыз сизден айырыллыкъды.
Къагъыт - намыслы адамны къолундан къагъыт алыу - деберинг ёсергеди.
Бугъа - жууукъларынгдан, тенглерингден башлагъан ишинге болушлукъ болмазлыгъыны белгисиди.
Адыр -  жамауатда даражагъыз ёсергеди. Сыннган, къуру адыр- халсыз болумгъады.
Индек (дуппур) - андан жыгъылыу - сизге жарсыуланы, къыйынлыкъланы юслеринден эсгертиудю. Дуппургъа, тёшге ёрлеу – къыйынлыкъладан къутулууду.
Аш-суу этиу – адамны хайырлы ишле этгенини белгисиди.
Жыжым - боюнунда жыжым  кёрюу бек къызгъанч адам болгъаныны белгисиди.
Къууанч-жарыкълыкъ – тапсыз болумланы бла сокъураныуну эсгертиудю.
Базман – тюзлюкге итиниудю,Аллахны ырахматын алыуду. Базманда ахча тартыу – тюзлюклю жашау этмеуню белгисиди.
Жел - сизни жылы,шош жел бёлей эсе, къууанч хапар сакълагъыз неда хайыр тюшер. Сёзсюз,муратыгъызгъа жетерсиз.Сыдыргъан, алып баргъан жел эсе, тапсыз иш болургъа болур.Уллу,букъу кётюрген жел – урушхады.
Мал доктор – адамланы къадарларына оноу этиудю.
Чагъыр ичиу – бир жанындан, болмагъанча тапсыз гюняхлагъады,бирси жанындан, бираз файдагъады.
Жюзюм - насыплы жашауну бла саулукъну белгисиди.
Суу - таза сууну кёрюу - къууанчны бла жашнауну белгисиди.Кир суу – сокъураныугъа бла мудахлыкъгъады.Таза сууну ичиу – жашауда тюз жолда барыуну белгисиди неда сынаулагъа тюбергеди, сары сууну ичиу – аурургъа кёрюнеди. Асыры исси сууну ичип кёрсегиз , бек термилген жолоучулугъугъузгъа чырмаула чыгъарыкъдыла.
Суу къырыкъ - сууну къырыкъ бла энишге саркъгъанын кёрюу – хайыр тюшерини белгисиди, алай болгъанлай жауун жокъ эсе, ахча тюшергеди.
Жюк (арба,машина ) - ауур жюк салгъан къыйынынг зыраф болгъанына кёрюнеди. Жюк бек ауур тюйюл эсе,жетишимлеге бла байлыкъгъады.
Кёк (хауа) - таза кёк (ариу хауа)  къууанчха бла жюрек ырахатлыкъгъады.
Уруш - эки патчахны неда къырал оноучуланы уруш этгенлерин кёрюу – къозгъалыулагъа, ким биледи, ёлет, эмина дегенча къоркъуулу ауруулагъады.
Аскер - аз окъуна болсун, аскерни кёрюу – душманланы хорлагъады.
Бёрю - уручугъа  тюбергеди. Дагъыда айтадыла- къоркъуугъа бла жашау къыйынлыкълагъады деп.
Толкъунла – чырмаулагъа бла къыйынлыкълагъады. Кесин толкъунла чайпалып  ургъанын кёрген – этген гюняхлары ючюн Уллу Аллахдан кечгинлик тилеп, тобагъа къайтыргъа кереклисини белгисиди.
Чач - чачын бурма неда сыйдам  кёрген адам махтаулу болур. Сыйдам, узун чачлы болуп кёрген эр кишини къолайы ёсер. Чачы агъарып кёрген борчха къалыр, тутмакъгъа тюшерге да болур. Алимлени бир къаууму чачына акъ кирип кёргенни чырмаулагъа, башхала узакъ ёмюрлю болургъа, ючюнчюлери уа  байлыкъгъа жоралайдыла.
Юйдегили эр киши кесин узун кекели бла кёрсе, иги жашаугъады, жаш кёрсе, ариугъа, намыслыгъа юйленир.
Шагъырей тишириуну эшмеси кесилип кёрюнсе, ол сабий тапмаз, деп жоралайдыла. Къымыжа баш тиширыуну кёрюу – гурушхагъады.
Уручу -  сакъ болугъуз тас болур затыгъызгъа. Уручу бир юйге кирип, андан затла чыгъара эсе, ол юйден адам къораргъа болур. Уручу зат алмай чыгъа эсе, юйде жашагъанладан бирине ёлюм къоркъуу тюшер, алай ол аладан къутулур.
Чорбат чыпчыкъ - лакъырдачы адам бла тюберигизге кёрюнеди, алай сакъ болугъуз, аллайланы хатасына кёпле тюбейдиле. Чорбат чыпчыкъны тутуу – иш онгарынады.
Къаргъа – малкёз, кётенли адамгъа тюбериксиз. Къаргъаны тутуу – къыйналмай ахча тюшюрюргеди. Тюшюнде юйюню эшигинде къаргъа кёрген – огъурсуз иш, мурдарлыкъ окъуна этерге болур.
Бит – аурууну, не тюрмени белгисиди. Юсюгюзде не кийимигизде битлени кёре эсегиз, диннге ийнамакълыкъ ёсе баргъанынады,  кетип баргъанларын кёрюу – жашауну къысхаргъанынады.
Батыр - кесин  батыр болуп кёрюу – жетишимли, онглу эм хорламлы болурунады.
Ёлюм - тюшюнде ёлюм кёргенни ёмюрю узакъ болур.
Къыл къобуз - аны согъулгъанын эшитиу – жарсыугъа бла бушуугъады.
Кёзле  – игиликгеди. Кесини кёзлерин башхада кёрюу – кёз жарыгъын тас этер, алай  ол адам таныш эсе,  аны къызын алып къалыргъа да болур. Тюшюнде сокъур болуп кёрюу- тюзлюк жолдан тайыугъады, дин жаны бла седирергеди.
Саз топуракъ - иги ишлеге кёллендирген, ариу къылыкълы адам бла тюбергеди.
Сангырау - сангырауну кёрюу – ишинг седирергеди. Кесинг сангырау болуп кёрсенг- аурургъады.
Баш - кесини башын мардадан уллу болуп кёргенни дебери ёсер. Башлары эки, юч да болуп кёрген – битеу душманларын хорлар. Андан сора да, аллай тюшню кёрген жарлы эсе, байыгъыр, юйюрлю эсе, ариу къылыкълы сабийлери къууандырырла. Биреуню баштёбен болуп кёрюу – ёмюрю узакъ болургъады. Башы кёкге кётюрюлюп неда бир жанына бурулуп кёрген адам жолгъа чыкъмасын.
Кёгюрчюн – мамырлыкъны бла сюймекликни белгисиди. Андан сора да, аллай тюш акъыллы эм ариу тиширыу бла танышыргъа кёрюнеди. Тюшюгюзде кёгюрчюнню тута эсегиз, уллу сюймекликге тюбергеди. Кёгюрчюн учуп кетип, къайтмай эсе, юйдегиден айырылгъады.
Гуппур – кёп ахча, мюлк къоллу болургъады.
Шахар – къыйынлыкъладан къоркъуусузлукъгъады. Тюшюгюзде ариу, шагъырей шахаргъа кире эсегиз, ол иги белгиди. Сизге шахар мудах, кирли кёрюне эсе, тюнюгюзде да тапсыз халгъа тюбериксиз. Тууарылгъан, бир сау къурушу къалмагъан шахарны кёрюу – бир белгили алимни ёлюрюнеди.
Къудору - аны кёрюу неда ашау – хайырлы ишге умут этдиреди.
Таула - бек белгили алимле бла тюбергеди. Къаядан кетип кёрсегиз, бушуудан, гюняхдан сакъланыгъыз. Тюшде тик къаягъа ёрлеу – жашауну бир кесегинде бийик даражагъа жетишиудю.
Къонакъла - чакъырылгъан къонакъланы  юйюнде кёрюу – бир игиликгеди.  Тюшде къонакъны тюйюу – кимни эсе да ётюрюк сёзлеринеди, жарсыугъады. Къонакъгъа чакъырылыу – кёп заманны тышында айланнган адамны къайтыуунады.
Къонакъ юй – узакъ жолоучулукъгъады. Танымагъан къонакъ юйюне кириу – жашау журтун алышындырыргъа да кёрюнеди.
Чаука - юсюне чаука тюшюп кёрген  тонаучулагъа тюбер.
Таракъ – къууанчха бла жарыкълыкъгъады. Дагъыда айтадыла ол тюзлюкню белгисиди деп.
Ёлюкню элтген басхыч - аны алып барыу – дебери кётюрюлюргеди, ахча къоллу болургъады. Басхычны къабырлагъа кеси алып баргъанча кёрюу – тюзлюклю жашауну белгисиди.  Кесин киши да элтмеген басхычда кёрюу – тутмакъгъады. Кесини адамла алып баргъан басхычда кёрюу – хайыры тиер адам бла танышыргъады.
Кёк кюкюреу – элпек жауунну белгисиди неда оноучуну  жаныгъаныды. Кёк кюкюрегенин  эшитиу – даулашха, къажаулукъгъады.
Кёкюрек - аны ичине батып кёрюу – бир затны юсюнден экили болууду.  Тюшде кёрюннген кёкюрекни болумуна кёре адамны чомартлыгъын, къызгъанчлыгъын  да билирге боллукъду, дейдиле бир-бир хакимле. Сёз ючюн, кенг кёкюрек адамны жюрек халаллыгъыны кенглигин кёргюзтеди.
Кесини кёкюрегин тюклю болуп кёрюу – борчха кириудю. Кёкюреги таш болуп баргъанын кёрюу – адамлагъа огъурсузлугъунады.  Кёкюреги ауруп кёрюу – магъанасыз къоранчла этергеди, жара кёрюу – сюймекликгеди.
Балчыкъ, суу залы -  жашау къыйынлыкъладан, ауруудан сакъланыргъа керек болгъаныгъызны белгисиди. Балчыкъдан, чырмауукъладан чыгъып кёрген – жашау къыйынлыкъдан, ауруудан къутулур. Тюшюнде балчыкъгъа жыгъылып кёрген –кёп гюняхла этергеди.
Кертме – аны ашау саулугъу къарыусузланыргъады  кесек заманнга.
Эринле - эринлеринде суу кёрген адамны тенглери бла халлары хазна болмаз.
Къурт –  игилик кёрюрюгюзню  сюймеген тенглеригизден ёнгелениргеди.
Къаз – иги белгиди, къууанч хапар келир. Сиз къазланы кютюп кёрдюгюз эсегиз,  иги юйюр бла танышырсыз, сизни къолайыгъызгъа хайыр болур. Жуууна тургъан къазланы кёрюу – сабий тууаргъады.
 
     

Поделиться: