Танклагъа къажау дивизионну малкъарлы аскерчиси

Огъары Малкъарда Мамайланы Тамукну  жашы Хажи-Мурат Уллу Ата журт урушда этген жигитлиги ючюн командующийни  1944 жылда 5 октябрьде къабыл этилген буйругъу бла «За отвагу» майдалгъа тийишли кёрюлгенди.   Алай саугъа иесин  элли жылдан аслам озгъандан сора тапханды. 

Хажи-Муратны къарындашындан туугъан Рамазан  айтханнга кёре, майдалны удостоверениясы аланы юйюрге жаланда 1996 жылда тюшгенди. «Ол аскерге Черек райондан чакъырылгъан эди, алай аны нек эсе да Чеченден сунуп, юйюрюн анда излеп тургъандыла», - дейди ол. 

Уллу Ата журт уруш бошалгъанлы 74 жыл озгъан эсе да, Хорламны келтирген аскерчилени, командирлени атларын, ала къазауатда кёргюзтген жигитликлерини, батырлыкъларыны юсюнден жангы шартла ачыкъланнганлай турадыла. Бизни, шёндюгю тёлюню, уа баш борчу – битеу дуниягъа да мамыр жашауну келтирген, жалынчакъсызлыгъыбызны сакълагъан хар адамны да атын ачыкъларгъады, аланы ёмюрлеге сакъларгъады. Ма Рамазан да атасыны къарындашыны къадарын билип, аны туудукълагъа сакълар мурат бла архивледе излеу иш бардыргъанды. 

Сёзсюз, «За отвагу» майдал хар кимге да берилип къалмагъанды.  Анга  душман аскерле бла урушда батырлыкъларын кёргюзтген аскерчиле тийишли кёрюлгендиле. Ол СССР-ни саугъа системасында бек бийик даражалыгъа саналгъанды. 

Хажи-Мурат Къызыл аскерге чакъырылгъанында, анга жаланда 19 жыл  толгъан эди,  юйюр къураргъа, аталыкъны насыбын сынаргъа да онгу болмады. Рамазанны айтханына кёре, биринчиден аны ата къарындашы Ростовда авиашколда окъугъанды, алай ёпкелери ауруп,  башха аскер бёлюмде къуллукъ этерге тюшеди. Алай бла ол Белорус фронтну 49-чу аскерини Къызыл байракълы 238-чи мараучу Карачевский дивизиясында  къуллукъ этеди. Аны командующисини саугъалау буйругъунда: «74-чю энчи танклагъа къажау дивизионну къызыл аскерчиси Мамайланы Хажи-Мурат Могилев шахар ючюн сермешде топланы ташыучуну къуллугъун толтура, аны бла бирге къол пулемётдан  душман аскерлеге къаты от ачханды. Алай бла ол бек аздан 12 душманны  ёлтюргенди», - деп жазылыпды. 

Документледе белгиленнгенича, ол кюн быллай майдалгъа 20 адам тийишли кёрюлгендиле, Хажи-Мурат аланы арасында жангыз таулуду. Энтта бешеуленнге уа «За боевые заслуги» майдал берилгенди. Ол а къазауат къаты баргъанына шагъатлыкъ этеди. 

Былайда эсигизге салайыкъ, буйрукъ 1944 жылны октябрь айында чыкъгъанды. Ол кезиуде уа таулула туугъан журтларындан зор бла кёчюрюлюп, халкъны аты къыралны душманына чыгъарылгъанды. Урушну тарыхын тинтиучюле айтханларыча уа, ол кезиуде фронтда кёчгюнчю халкъланы келечилерин саугъаламазгъа эмда чынла бермезге деген жашырын буйрукъ бар эди.    

Болсада аскерчиге аны жигитлигине къырал быллай багъа бергенин билирге насыбы тутмагъанды. Къоруулау министерствону архив документлеринден билгенибизча, Мамай улу 1944 жылда 13 августда   минада чачылгъанды.  «Биринчиден, бизге ол белгисиз тас болгъанды деген эдиле.  Алай излеп, аны къабыры Белоруссияда Моньки станицада болгъанын тохташдыргъанбыз. Энди, къолдан келсе, ары барып, къыбырын кёрюрге, анда дууа тутаргъа муратыбыз барды», - дейди Рамазан.

Хажи-Мурат Тамукну тогъуз сабийини таматасы болгъанды. Къызыл аскерчи къыралыбыз ючюн къан тёкген кезиуде уа аны  юйюрю Орта Азияда кёчгюнчюлюкню азабын сынагъанды. Ол уллу юйюрден артха, Малкъаргъа, жаланда ючеулен къайтхандыла.