«Шёндюгю керти жашауну шартлары адамлыкъ, интеллигентлик дегенча сыйлы бийик ангыламланы бир жанына этмезге керекдиле»

Редакциябызны бюгюннгю къонагъы  КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты, РФ-ни жаш тёлю политика иш жаны бла сыйлы къуллукъчусу, Къабарты-Малкъар къырал университетни орус эм тыш къыраллы адабият  кафедрасыны таматасы, филология илмуланы доктору Бауаланы Каллетни жашы Казимди. Ол эки магъаналы монографияны авторуду: «Основы балкарского стихосложения» эмда «Апперцептивная специфика балкарской поэзии и её истоки».  Университетни айырмалы кафедраларындан бири бюгюнлюкде тындыргъан иш, бусагъатдагъы  жаш адамларыбызны къайгъылары дегенча темалагъа эс бургъанбыз ушагъыбызда.

- Казим Каллетович, орус эм тыш къыраллы адабият кафедраны, анда ишлеген алимлени юсюнден айтсанг эди.

- Орус эм тыш къыраллы адабият кафедра вузубузну эм магъаналыларындан бириди. Анда филология жаны бла бакалаврланы, магистрланы хазырлайдыла. Андан сора да, кафедрада аспирантура барды, ол шимал-кавказ адабият жаны бла илму кадрланы хазырлайды.

Биздеги  профессура республикада, андан тышында да атлары айтылгъан филологладыла. Аланы араларында Мусукаланы Анджела, Кучукланы Зухура, Тетууланы Борис, Зинаида Кудаева эм башхала. Къайсы бирин сагъынсанг да, ала даражалы, бийик илму жетишимлери болгъан алимледиле, аламат педагогладыла, лекторладыла.

- Алгъын заманда филфак даражалы ызладан бирине саналгъанды, белгилисича, интеллигенцияны асламысын да филологла къурайдыла.  Жарсыугъа, бусагъатда ол жаны бла билим алыргъа итиниу бираз селейгенча кёрюнеди. Халны тюзетир ючюн кафедра тындыргъан иш?

- Тюзсе, бусагъатда къыйыныракъ заманладыла. Аны себепли кафедраны жумушларын белгили этип, ачыкълап турургъа тийишлиди. Юйретиу ишге энчи эс бургъаныбызны, кафедрада театр къауумубуз болгъанын да белгилейим. Андан сора да, орус эмда битеу да тил билиу кафедра бла бирикген байрам тюбешиуле къурагъан ахшы тёребиз да барды.

Бусагъатда билим бериу жумушланы тапдырыу деген ангылам жюрюйдю. Биз да ол жаны бла ишни бардырабыз. Алай бла, жаланда кесибизден угъай, башха регионладан абитуриентлени да чакъырабыз, профориентацияны да унутмайбыз. Башха шахарлагъа чыгъып тюрлю-тюрлю тюбешиулеге къатышыу, студент  илму конференциялагъа къошулуу дегенча тёрелени да сакълаялгъаныбыз ёхтемлендирирча шартды.

Авторланы чыгъармачылыкъларына аталгъан илму тюбешиуле да энчи филология ызны, орусча айтайыкъ, популяризациясына себеп боладыла. Быллай ишле бёлюмню бюгюннгю кюнюн, аны не бла жашагъанын жаш тёлюге, абитуриентлеге туура ачыкълайдыла.

- Бусагъатдагъы жаш адамланы юсюнден сёз бара эсе, аланы кёз къарамлары бла байламлы не айталлыкъса?

- Жаш тёлю бла эрттеден бери ишлейме, аны юсюнден осал сёз айталлыкъ тюйюлме. Жаланда бу къауумну тюз жолгъа салыугъа энчи уллу эс бурургъа тийишлиди. Жылдан-жылгъа мен жаш адамланы жангы тёлюсюне тюбей келеме. Хау, энчи субкультураны юсюнден айтыргъа боллукъбуз. Алай ала ата-бабаларыбызны неда бизни жашауубузну нек къатларгъа керекдиле?

Бурундан келген тарыхыбызны, тилибизни унутсунла демейме, адет-тёрелерибизге да хурмет, сый берирге борчлудула. Алай жаш адамла заман бла бирге атларгъа тийишлидиле, ол аланы тамблагъы кюнлериди.

- Биз вузда билим алып уллу жашаугъа атлагъан кюнледе преподавательлерибизни  къатыгъыздагъыланы жюреклерин къыйнамагъан, тутхан ишигизни чурумсуз билген специалистле болургъа борчлусуз дегенлери эсимдеди. Бюгюннгю студент университетден къаллай мурдор бла чыгъаргъа тийишлиди?

- Жаш адамла университетден мурдорлу билим алып чыгъаргъа тийишлидиле деп, аны бла чекленип къалыргъа боллукъ эди. Алай ол бусагъатдагъы дунияда азлыкъды.  Жаш неда къыз тёрели диплом алгъанындан сора да, шёндюгю керти жашаугъа къабыргъасын жарашдыра билген инсан болургъа тийишлиди. Алай дагъыда бир затны чертирге излейме: шёндюгю керти жашауну шартлары адамлыкъ, интеллигентлик дегенча сыйлы бийик ангыламланы бир жанына этмезге керекдиле. Ол затланы юйретиудю окъутууну баш борчу.

- Белгилисича, алгъын жыллада цензура къаты болгъанды. Бусагъатда ол кесини жерин бираз тас этгенди. Аны бла бирге биз, адабиятны алсакъ да, художестволу эстетика мардаладан бир жанына кетген болурбузму деригим келеди?

- Сен айтхан бла келишеме, алай дагъыда бу соруугъа башаха жанындан къараргъа сюеме.  Бусагъатда, баям, энчи бир башха жангы ызланы юсюнден айтыргъа тийишли болур. Сёзсюз, литература чыгъармалада къайсы заманда да эстетика кёз къарам изленеди. Хау, бюгюнлюкде энчи бир тюрлю кризисни юсюнден айтыргъа да болабыз, алай аны,  жарсыугъа, жаланда тин хазнада угъай, башха  бёлюмледе да кёребиз.

Мен оюм этгенден, къалай-алай болса да, бу болум кёпге созуллугъ а тюйюлдю. Нек дегенде адам улу къайсы заманлада да художестволу жаны бла аз-кёп болса да айныгъанлай турады: китап окъуйду, концертлеге, кёрмючлеге барады, авторланы чыгъармачылыкъ жолларына эс бурады. Билебиз, китапны учузландыргъан кезиулени да, алай бюгюнлюкде анга жангы кёзден къаралгъанын эслей болурсуз, окъуу жангыдан модагъа киргенди. Ол от бир заманда да ёчюлмезлик отду. Искусствону, илмуну юсюнден айтсакъ да болум алайды. Эртте-кеч болса да, жамауат ёмюрлюк къыйматларына, тамырларына къайтмай къалмайды.

- Англиягъа кирген Уэльсде валлийский тилде сёлешедиле. Артыкъ уллу болмагъан  миллетни къармашыууну, ала ёз тиллерин мектеплеринде тынгылы окъутуп башлагъанларыны хайырындан къыралда магъаналылыгъы бла ингилиз тилден сора ол экинчи жерни алгъанды. Бизде этилген ишле уа бу юлгюге чюйре келгенча тюйюлмюдюле?

- Барыбызда билебиз бизни бусагъатдагъы мектепледе ана тилни дерслерин бериу бла байламлы жарсыула чыкъгъанларын. Ёз тил тамата класслада энди факультатив халда окъутулады. Ол а бек уллу проблемады, алыкъа кесин артыкъ билдирмейди, алай бир кесек заман озса, биз аны туура кёрлюгюбюз хакъды.

Андан сора да, проблема жаланда бир тюрлю бир законда, оноуда тюйюлдю, аны тамырлары андан теренирекдиле: биз барыбыз да ариу тилибизде аздан-аз сёлешебиз. Саулай алып айтханда уа, не десек да, баш къыйматларыбызны мурдору юйюрде къурала болур, школ а   анга тийишлисича болушургъа керекди.

- Сен эрттеден бери да газет окъуучуларыбызны санындаса. Бу жаны бла кесинги оюмунгу айтсанг эди?

- Кертиди, «Заманны» бек сюеме, анда  басмаланнган материалла республиканы жашауун толу ачыкълайдыла.  Бусагъатда биз элни, эллилени турмушларын бираз унутханбыз. Газетни бетлеринде аланы юсюнден асламыракъ айтылса сюйгеними букъдурмайма.

Анама сексен эки жыл болады. Ол тюз баш тизгининден башлап аны ахырына дери окъуп чыгъады. Аны бир сылтау бла келтирмеселе уа, излеп тынгысызланып турур.  Битеу жангылыкъланы интернетден билгенликге, аланы «Заманны» бетлеринде къайтарып окъуйбуз. Нек дегенде ол берген жылыуну бир башхасындан тапмайбыз.

- Сабийлигингде муратларынгдан къайсысын жашаугъа кийиралгъанса?

- Башланнган класслада устазыбыз ким болургъа сюесиз деп соргъанында, бир къызчыкъ: «Педагог»,- деп жууаплагъан эди. Ол кезиуде мен да бу жолну барыргъа таукелленнген эдим. Алахха шукур, сайлауума сокъуранмайма.

Тамата класслада окъугъанымда, бизге мектепге профессор Толгъурланы Зейтун келген эди. Ол да берген эди бу сорууну. Устаз боллукъма дегеним аны сейир этдиргени эсимдеди. Артда университетде да ол бизге, студентлеге, мени ол сёзлерими эсгериучю эди. Уялгъандан билдирмегеме ол жашчыкъ мен болгъанымы. Зейтун бек аламат адам эди, бийик билимли алим. Аны къыйыны бек уллуду мени бу жаны бла ёсюуюмде.

Ушакъны Жангуразланы Нажабат бардыргъанды.
Поделиться: