«Америкада кёрген жангы технологияланы кесими ишимде хайырланыргъа сюеме»

Кёнделен элни  биринчи номерли орта школуну биологиядан устазы, «Университет билимлери болгъан тиширыуланы федерациясы» халкъла аралы жамауат организацияны келечиси Чочайланы Фатима,  «Тиширыула STEM-де» деген халкъла аралы программагъа къатышып, Американы Бирлешген Штатларында  болгъанды. Биз анга тюбеп, жолоучулугъуну юсюнден  ушакъ этгенбиз.

-Фатима, эм алгъа сиз къатышхан жамауат организация не бла кюрешгенин билдирсенг эди?

-Федерация-ол Россейде бийик эмда орта билим бериуде уруннган социальный жаны бла тири, чыгъармачылыкъ бла кюрешген тиширыуланы бирикдирген биринчи жамауат организацияды. Ол 28 жылны ичинде ишлейди. Аны  жашауда бардыргъан программалары профессионал сынамны байыкъландырыргъа, усталыгъынгы, карьерангы ёсдюрюрге, кесинги муратларынгы толтурургъа жол ачадыла. Организацияны къыйматлы проектлеринден бири ёксюз  студентлеге тутхучлулукъ этиу бла байламлыды. Онбеш жылны ала экинчи курсдан башлап институтну тауусхунчу стипендия алып тургъандыла.

-«Тиширыула STEM-де» программаны юсюнден да айтсанг эди.

-Аны америкалыланы Университет билимлери болгъан тиширыуланы ассоциациясы къурагъанды. Андан бери уа онбеш чакълы жыл озгъанды. Ол бизни къыралда Санкт-Петербургну А.И. Герцен атлы педагогика институту бла байламлыкъ жюрютеди. Аны мураты - къызчыкъланы хар ызда да жетишимли окъутууну жалчытыуду. Нек дегенде ала келир заманны аналарыдыла.

-Программагъа къалай бла тюшгенсиз, АБШ-гъа барыргъа ким себеплик этгенди?

-Бир жылдан бери сагъынылгъан федерацияны келечисиме. Регион  фондну президенти-Кёнделенни краевединие музейини  таматасы  Энейланы Лидия квота болгъаныны юсюнден школну директору Диналаны Тамарагъа  билдиргенди. Ол а коллектив бла бирге мени тийишли кёргенди. Коллегаларымы барысына да ыразыма.

-Сайлауну критерийлери уа къаллайладыла?

-Уллу магъана миллетле аралы байламлыкълагъа,  профессионал даражагъа, къауумлада ишлей билгеннге берилгенди. Башха критерийле да болгъандыла. Мен анкетаны толтуруп, заявканы бердим, ызы бла программагъа къатышыргъа,  Америкагъа барыргъа чакъырыу келди. Айхай да,  насыплы эдим!

-Ненча адам, къаллай бир заманнга баргъансыз ары уа?

-Россейден 25 делегат  бар  эди, бешиси устазладыла. Бизни республикадан кесим жангыз баргъанма. Программа онбир кюннге жарашдырылгъанды, аладан экисин-Вашингтонда  Авеню Суцтс гостиницада, бирси заманны уа Флорида штатны Сарасота  шахарында юйюрледе къонакълыкъда тургъанбыз.

-Къайда болургъа, нени  кёрюрге онг тапхансыз?

-Вашингтонда Глобальный лидерлени хазырлагъан фондну президенти, халкъла аралы билим бериу эмда энчи план жаны бла директор, Нью-Йоркну университетини профессору Сэм Потоликкио «Лидерни къаллай  ышанлары болургъа керекдиле?» деген темагъа мастер-класс бергенди. Сарасотаны къырал орта школуну эмда «Аут-ов-дор Академияны» орта битеулю билим берген энчи мектебини къалай ишлегенлери бла шагъырейленнгенбиз. Математиканы, химияны дерслеринде болгъанбыз, STEM программаны преподавательлери бла тюбешгенбиз, анга кёре къызчыкъланы къалай окъутханларына тюшюннгенбиз.

Американы школларында проект технологияла кенг халда хайырланыладыла. Аланы эм ахшыларыны юслеринден а бизге студентле (ала школчулагъа да студентле дейдиле) билдиргендиле.
Университетлерини биринде уа биз Тиширыуларыны ассоциацияларыны ишини юсюнден докладлагъа тынгылагъанбыз. Бизге къызчыкъланы жай айлада окъутуу проектлени юсюнден билдиргендиле.  Андан сора да, MOTE коммерциялы болмагъан тенгиз тинтиу организацияны келечилери бла тюбешиуде жылны сагъынылгъан кезиуюню STEM курсларын къураг ъанланы дерслеринде болгъанбыз.

-Энчи алып айтханда уа,  неге бегирек сейир этгенсиз?

-Сарасота  шахарны мэри Лиз Алперт бла тюбешиуге. Ол кесини жетишимге жолуну юсюнден хапарлагъанды. Шахарчыла ала тургъан жерни ариулугъун бузгъан уллу мекямланы, бийик небоскрёбланы ишлегенлени сюймегенин билдиргенди. Аны къолундан шахарны сыйлы къонагъы болгъаныбызны сертификатын алгъан да хычыуун эди.

Андан сора да, манга, биологгача, STEM Нью Колледжни профессорлары, студентлери бла да жолугъуу сейир эди. Бизге электрон микроскоп къалай ишлегенин кёргюзтгендиле, бюгюннгю кюнде излемлерини юслеринден айтхандыла.

-Маданиятлары бла шагъырейлениуюгюз а къалай эди?

-Искусстволаны Ринглин атлы институтунда болгъанбыз, ол эм ахшы вузладан бириди. Анда суратлау чыгъармачылыкъны, анимацияны, кинематографияны, дагъыда кёп затны бёлюмлери бардыла. Мында окъугъандыла мен сюйген «Шрек», «Рапунцель», бирси  жомакъланы къурагъанла.

Флоридада Мэри Сэлби атлы терек бахчада, баям, дунияда эм игилеринден биринде, болгъанбыз. Тюрлю-тюрлю экскурсияла да къуралгъандыла, аладан бири Конгрессни китапханасына эди. Вашингтонда автобус бла, жаяулай да айланнганбыз. Искусстволаны музейи уа барысындан да тамашалыкъ эди. Анда белгили художниклени чыгъармаларын кёрюрге онг тапханбыз. Къабыргъалада ишленнген суратла окъуна бар эдиле. Сиеста Бич атлы жыл сайын бардырылгъан музыкалы фестивальгъа да къарагъанбыз.

-Америкалыла сизни делегациягъызгъа не кёзден къарагъандыла?

-Сарасотада Френшип форс бёлюмню келечилери тюбеген эдиле бизге. Ол коммерциялы болмагъан  организацияны мураты башха-башха къыраллада жашагъанланы арасында ангылашыныусузлукъланы кетериудю; шуёх халлы байламлыкъланы кючлеудю.

Аэропортда уа юйюрле бла шагъырейленип, мен Шерри бла Блейк Джоунсланы юйлеринде тургъанма. Ала бла бирге аслам жерде къонакълада болуп, къаллай жашау турмушлары барлыгъын да кёргенме. Белгилеп айтсам, мен сакълагъандан эсе да бегирек ачыкъ  ниетлиликде озгъандыла ол кюнле.

-Жолоучулугъунг не бла эсингде къалгъанды?

-Манга школланы  профориентация усталыкъла бла шагъырейлендириу ишлери сейир эди. Америкада мектепле бийик билим берген окъуу юйле бла байламлыкъ жюрютедиле. Аланы преподавательлери уа университет курсла бардырып, аланы кезиуюнде жаш тёлюню кеслерине усталыкъ сайларгъа юйретедиле.

Бизге дагъыда тенгиз биологиядан дерсни Сарасота шахарны орта мектебинде кёргюзтгендиле. Аны кезиуюнде  устаз эмда окъуучула бла бирге теплоходда Мексикан богъазда  жюзгенбиз. Ала тенгизде жашагъан, ёсген  жаныуарланы, хансланы тутуп, аланы энчи аквариумлагъа салгъандыла. Сууну тузлулугъуну ёлчемин да санагъандыла. Хар бирини кесини проекти болгъанды.

Америкагъа баргъаным сынам жаны бла  байыкъландыргъанды. Башха  тюрлю жашау турмушну,  окъуу учрежденияланы, алада билим бериу къалай къуралгъанын да кёргенме. Кесиме, айхай да, жангы шуёхла да тапханма.

-Мындан арысында умутларынг?

-Ингилиз тилге юйренип, АБШ-да кёрген жангы  технологияланы кесими ишимде хайырланыргъа сюеме.
 

 

Ушакъны Темирланы Анатолий бардыргъанды.
Поделиться: