Бёрюлеге къобуз согъуу

(Хапар)

(Аллы 17-чи декабрьде басмаланнганды)

Шофёргъа айтып автобусну тохтатама. Сора нёгерлериме ызыма къайтыргъа керек болгъанын айтама. Ала соруулу къарайдыла, унамайдыла. Алай таукеллигими кёрюп, тохтайдыла. Шофёр жетдирип къайтайым деп да айтады. Алай мен унамайма. Къыл къобузуму да алып, автобусдан тюшюп, эл таба тебирейме. Нёгерлерим да шахаргъа кетедиле.

Тюппе-тюз жер. Бир терек, дуппур, таш окъуна кёрюнмейди. Жаланда узакъда элни чыракълары эсленедиле.

Мен да жолдан чыкъмай, ала таба барама. Зайнафны кёрюр ючюн алты-жети километр манга неди. Сагъаты сагъат бла жарым барлыкъ  жол. Сюйгеними кёрюр ючюн, жер тёгерегине окъуна айланып келейим. Жыллыкъ жолгъа чыгъайым.

Акъылымда уа мен анга не айтайым, хапарны къалай башлайым деген сагъышладыла.

Кёкде уа жарыкъ жулдузла кёзню къаматадыла. Аладан бирин алып Зайнафха саугъа этеригим келеди. Алагъа да къарай, ичимден бир макъамны да мурулдай, уллу-уллу атлап барама.

Жолдан эки-юч къычырым къоратхан болур эдим, билмей тургъанлай боран жетди. Къазакъ бёрю улугъанлай сарнайды. Тёгерек-баш къаппа-къарангы болуп, бир жукъ кёрюнмей къалды. Жел тёгерек буруп, къарны бетиме урады, желкеме буштукъ этеди. Не этейим, къайры бугъайым. Бу къуругъан журтда таш окъуна кёрюнмейди. Тюппе-тюз жер. Бираздан жол окъуна кёрюнмей къалгъанды, къар басханды.

Энди уа къайры барыргъа да билмейме. Борандан бетими букъдурама деп, ары-бери бурулуп жолдан чыкъдым, ажашдым. Кёп жюрюдюм, бир жерден узакъ кетмей тёгерек айланып тургъан эсем да билмейме. Тохтаргъа жарамай эди. Бузлап къаллыкъма. Аркъамы желге тутуп барыргъа кюрешеме. Алай ёзенде жел бир жанына уруп турмайды. Жан-жанынгдан юфгюргенлей турады. Абына, сюрюше, жел ургъан жанына баргъанлай турама. Къар тобукъгъа жетгенди. Атлам этген окъуна къыйынды.

Кёзлериме къар киргенди, мыйыкъларым буз таякъла болгъандыла. Анам этген жюн боюнлугъуму бетиме чулгъаргъа кюрешгенме. Ол бираз себеп тапдыргъанды.

Ким биледи, къаллай бир барды алай. Бир сагъат, эки сагъатмы. Битеу дунияны боранлары алайгъа жыйылгъан окъуна суннган эдим. Бёрю жыйыны кибик улуп, боран юсюме къарны къуяды. Бир ауукъда жерге жатып окъуна къаллыгъым келди. «Ай, хомух а, энди желчик урады, кёзлериме къар тамычыла тамгъандыла деп, жатып ёлюпмю къалыргъа керекмей. Болма къарыусуз. Быллай бир затчыкъ да сынамай, сюйген адамынгы аллына сени биреу кётюрюпмю элтирге керекди», - деп, кеси-кесиме кёл этдирип, аякъларымы бирин ёрге ала, экинчисин жерге сала, барыргъа кюрешеме.

Эки-юч сагъатдан боран да тохтады. Бираз аязды да, узакъда эл жарыгъы кёрюндю. Къууандым. Жолну ары салдым. Теркиракъ ары жетсем эди. Сууукъ болгъанма, бузлагъанма. Къолларымы тонуму ичине сугъуп жылытыргъа кюрешеме.

Тёгерек-башны къар жапханды, чыммакъ акъ къар. Жолда билинмейди. Тюзюнлей чыракъ жарыкълагъа тебирегенме. Арыгъан да этгенме. Терен къарда баргъан бек къыйынды. Кёкде уа жулдузла жылтырайдыла. Сууукъ жулдузла. Ариулукъларына ушаш жылыулары да болса эди аланы. Огъесе ала да сууукъданмы жылтырай болурла.

Бираз баргъанлай, ызымдан бир улугъан таууш эшитдим. Ёмюрюмде аллай ачы таууш эшитимегенме. Аны эшитгенде, чач тюклерим турдула, аркъа  жилигиме сууукъ буз чанчылгъанча болдум. Тюзюн айтханда, таууш чыкъгъан жанына бурулургъа да къоркъдум. Алай къарамай да не этгин.

Артха бурулуп, ызыма къарасам, о, мени Аллахым, дунияны, къудуретни жаратхан! Мени ызымдан жыйын бёрю жетип келе эди. Жети жыртхыч жаныуар тюз да мени ызларым бла келедиле. Аланы кёргенде, къоркъуу киреди. Терк-терк атларгъа кюрешеме. Алай тобукъгъа жетген къарда къалай терк барлыкъса? Кёкюрегими алгъа атсам да, аякъларым артта къаладыла. Бир такъыйкъагъа тохтап, тёгерекге-башха энтда къарадым. Бёрюледен бугъар жер эслемедим. Бу къуругъан журтда бир терек окъуна жокъду. Элге уа узакъ да къалмагъан эди. Кёп бар эсе, бир къычырым чакълы.

Жаныуарла гимхотларын жерге ийип, бир-бири ызларындан тизилишип, жууукълашып келедиле. Не этерге билмейме. Ала иги да жууукълашханда, асыры амалсыздан, ачы-ачы къычырдым. Ол кезиуде, жаныуарла жан-жанына къачдыла. Ала менден къоркъуп къачхан сунама да, бираз батырыракъ да болама.

«Была уа аллай бир къоркъуулу затла тюйюл кёреме да», деп, кеси-кесиме кёл да этдиреме.

Артыкъ узакъ да кетмеген эдим. Бёрюлени улугъанлары жангыдан чыкъдыла. Къарасам, сени жауунг да аллайны кёрсюн, жаханимлик затла, бир биринден кенгиракъ туруп, мени къуршоугъа алып башлайдыла. Эки къыйырдагъыла бирсилеринден теркиракъ келедиле. Ангыладым. Ала элге баргъан жанын кеседиле. Санагъан да этдим. Битеу да жети боладыла. Энди иги да жууукълашхандыла. Алда келген бир секиргенлей жетерикди. Къалгъанлары тёгерегиме тизилдиле. «Энди сен тутулгъанса, биз сени ашайбыз», дегенча къарайдыла. Ауузларын ачса, жаханим эшигине ушайдыла. Тишлерин бир бирге урсала, от  чакъгъан окъуна сунаса.

Алдагъы бёрюню ауузундан шытылары окъуна келеди. Отну мыдыхынлай, къызыл кёзлери къалайындан тутайым дегенча къарайдыла. Кеси-кесиме жарсыдым. Нек берилди манга быллай сынау, быллай ахыр? Мен энди жашап тебирегенме. Билеме, жерни жарыгъын кёрген, къарангысына да кетеригин. Бир Аллахдан сора ёлюмсюзле жокъдула. Деменгили къырал, аскер башчыла, сыйлы файгъамбарла да кетгендиле дуниядан. Мен а кимме? Уллу дунияда юзмез ташчыкъ тенгли окъуна жокъма. Алай мен да жашаргъа сюеме. Бир да болмаса, былай жашлай дуниядан кетмезге неда бу халда, бёрюлеге аш болуп.

Анам эсиме тюшюп жарсыдым. Хапарымы эшитсе жиляр. Ким тыялыр жарлы ананы? Ол да жиляй-жиляй ачыудан ёлюр. Атам а, къауалын алып, бёрюлени къырыргъа, аулакълагъа кетер. Ол да аны ахыр иши болур. Мени Зайнафым, аны да энди бир заманда да кёрмезмеми? Мен да алай сагъыш эте, бёрюле да жууукъдан-жууукъ келедиле. Ала юсюме секирирге да ашыкъмайдыла. Энди бу уа бизден къайры кетерикди дей болурла.

Алдагъы бёрю, ауузун ачса, тишлеринде жулдузла окъуна жылтырайдыла. Къолумда сауутум болуп, была бла бир сермешир эдим деп, акъылыма да келди. Алай къайдан боллукъ эди менде сауут. Бир заманда хуржунумда жюлгюч окъуна жюрютмегенме. Амалсыздан къыл къобузуму къолтукъ тюбюме сугъуп, къабын алдагъы бёрюге атдым. Ол анга не этерик эди, жаныуар бютюнда бек къозуду.

- Сен алай эсенг, мен а сени богъурдагъынгдан тутайым дегенча, секирирге хазырланды. Аны кёрмейим деп, бир жанына бурулсам анда да экиси аллымда сюелип. Шытылары да келе, ала да секирирге хазыр болуп турадыла. Энди уа жашаудан да тюнгюлдюм. Тюнгюлмей да не этгин, тёгерегинги ач бёрюле къуршаласала. Я Аллах, сен болуш манга!

Амалсыздан не этерге билмей, кёзлерими да къысып, къыл къобузну согъуп тебиредим. Бёрюле да улуй башладыла. Бу жол а къалай эсе да башха тюрлю улугъанча кёрюндю. Кёзлерими да къысып, къобузну да согъа, энди была къачан секиредиле деп, сакълайма. Нек эсе да ала ашыкъмайдыла. Мен согъама, ала улуйдула.

Кёзлерими ачып къарасам, аллайгъа къара, бёрюле артларына олтуруп, башларын да кёкге буруп улуй эдиле. Къобузну тауушун тохтатмай, алагъа бираз къарадым. Бу жол мен аланы кеслерича жырлагъан сундум. Мудах эди, аланы жырлары бёрю къадарларына жарсыгъанча.

Сууукъду, жел тохтаусуз юфгюргенлей турады. Бармакъларым буз ташла болгъандыла. Къолларымы бираз жылытайым деп, согъууну тохтатханымлай, жаныуарла ёрге къобуп юсюме келип тебиредиле. Сора билдим, къобузну сокъгъан къадарымда жашарыгъымы.

Бираздан кёк да аязды. Тёгерек-баш  жарый тебирегенди. Къыш кече, кёкде жарыкъ жулдузла, ачы сууукъ жел сызгъырады, бёрюле улуйдула. Мен аланы орталарында къыл къобузну согъама. Согъама десем да, бармакъла бузлагъандыла, таш болгъандыла. Не зат согъарыкъ эдим? Къобузну жиясын энишге-ёрге бардырама. Ичимден а Аллахдан теркирек танг атса эди деп тилейме.

Арыгъанма, бузлагъанма, ахырыма таяннганма. Да, не этейим, къадарым алай болур эди, мындан ары болалмайма, жыгъылама деп тургъанлай, эл табадан трактор таууш чыкъды. Ол мени таба келеди. Кёп бар эсе, арада бир къычырым болур эди. Аны трактор къаллай бир заманнга келликди. Ол мени къатыма жетгинчи сау ёмюр озгъан сундум.

Ол жетгенлей, андан биреу тюшюп, ушкок атып, бёрюлени къууду. Мен а асыры бузлагъанымдан, къатханма. Сол къолум а къыл къобузгъа жабышханлай къалгъанды.

Бюгюн да сейир этеме, жыгъылып, бёрюлеге аш болмай къалгъаныма. Аллахны кючю уллуду, сынау берсе, кюч да береди. Эр кишини болушлугъу бла тракторгъа миндим. Юсюме тонун да атды. Жол узуну ол манга бир затла сора барады, алай мен анга жууап эталмай эдим. Асыры къалтырауукъ тийгенден, ауузумдан сёз чыгъаралмадым. Трактор бир арбазгъа жетип тохтады. Юйден тиширыу чыгъып: «Алан, былай терк нек къайтдынг», - деп соруп бошагъынчы, мени кёрюп,- оу кюнюм, муну къайдан алып келесе, не болгъанды мынга?», деп юсюме чапды.

-Къайдан тапдым, къайдан? Элден арлакъ баргъанлай, бёрюлеге къобуз согъа тура эди. Зайнаф, сен аны къой да, аякъларын салыргъа жылы суу хазырла, - деди тракторчу жаш. Ол мени Зайнафымы юйю эди.

Андан ары не болгъанын билялмайма. Эсими жыйгъанда, больницада жатып тура эдим. Кёзлерими ачханда атам, анам, Зайнаф тура эдиле къатымда. Мени алай кёргенде, тиширыула бир бирлерин къучакълап, жилядыла. Атам а башын бир жанына бурду. Сора манга къарап, мудах кёзлери бла: «Жаным къыйналдынг, алай жанынг къалды. Ол бизге уллу насыпды. Сен эр кишисе, хорлатма. Биз а хар заманда да къатынгда боллукъбуз», - деди.

Алты ай бакъдыла врачла. Жаным къалды эсе да бармакъларымы сакълаялмадыла. Алайды бармакъсыз къыл къобузчуну хапары.

Акъсакъал хапарын бошагъынчы, бир адам чуу этмей тынгыладыкъ. Арбазда къобуз тауушла тохташханын окъуна билмей тура эдик. Хапар бошалгъанлыкъгъа, бир адам жеринден тепмеди. Энтта да ол бир зат айтады деп сакълайдыла.

Тынгылауну мен буздум. «Атанг, ананг, сау-саламатмыдыла?  Зайнафны андан ары къадары уа къалайды?» - деп сордум. Баям менден къалгъанла да Зайнафны къадарын билирге сюйген болур эдиле, ала манга ыразы къарадыла.

Хапарчы бираз сагъыш этди да: «Атам, анам хар заманда да къатымда эдиле. Жашаууму таянчакълары. Ала кёлюмю кётюргенлей турдула. Къауум жыл мындан алгъа дунияларын алышхандыла. Юч айны ичинде бир бири ызларындан керти дунияларына кетгендиле», -деп, мудах айтды.

Сора, бираздан, кюн таягъы бетине бургъанча, аз-маз ышарып: «Зайнаф а, жанымдады сюйген Зайнафым, андан бери биргемеди. Бир да кетмегенди къатымдан. Дайым биргебиз. Бюгюн да биргеме келгенди. Бирси отоуда тиширыула бла турады. Больницада жатханымда, баш иеси бла бирге келедиле. Хапарны тракторчу жаш башлайды:

- Мен юй бийчеми бек сюеме. Ол насыплы болур ючюн не да этерикме. Алай ол сизни сюймеклигигизни юсюнден айтханлы бери кёп сагъыш этгенме. Сен, жашлай, былай болгъанынга жарсыгъанма, алай аны ючюн да угъай, Зайнаф сени чексиз сюйгени ючюн, аны башына эркин этеме. Аллах буюруп, сени ёлюмден къутхаргъан эсем, сенден сюйгенинги сыйырып, сени жангы ёлюмге нек атаргъа керекме. Манга аллай гюнях керек тюйюлдю. Ол ингирде сени сакълап, келмегенингден сора, биз кеч жатхан эдик. Танг аласына Зайнаф мени уятды. Ол жукъламай терезе аллында олтуруп тура эди.  «Мен къыл къобузну тауушун эшитдим. Тракторгъа мин да, жолгъа чыкъ. Ким биледи автобуслары бузулуп тура эселе. Жюрегим тынгысызды», - деп мени бу жиберген эди. Бир Аллахдан сора жанынгы ол сакълагъанды. Сен огъурлу адам кёрюнесе. Жашыма да иги болурса. Кесингча чынтты эр кишича юйретип ёсдюрюрсе», - деп кетди.

Зайнаф экибизни дагъыда эки жашыбыз болду. Юч къарындаш да бир бирлерин кёз жарыкъларынча жюрютедиле. Таматаны атасына да терк-терк барадыла. Жашланы бирге кёрсе, ол да бек къууанады. Энди уа айып этмегиз, кеч болгъанды, юйге барайыкъ деп, арбазгъа чыкъды. Сора бир жаш, къызчыкъны къулагъына шыбырдады да, ол тиширыула олтургъан отоугъа чабып кетди.

Бир такъыйкъадан андан аламат ариу тиширыу чыкъды. Ол, ашыкъмай, баш иесини къатына барды. Экиси да бизни бла саламлашып, орам бла энишге кетдиле. Аланы бир жарыкъ ашырып баргъанча кёрюндю манга. Ким, биледи, мёлеклеми эдиле ала огъесе башха дунияны келечилерими.

Османланы Хыйса.
Поделиться: