КЕРТИЛИКНИ БЛА ТЮЗЛЮКНЮ ЖАКЪЧЫСЫ эди ол

Къабарты-Малкъар Республика къуралгъанлы 100-жыллыгъына

Акъайланы Хажи-Мырза уста темирчи эди. Ол оракъ, бичакъ, мужура, къама ишлемеген, чагасын, балтасын жамамагъан тийреде киши да болмаз эди. Аны аллына жарлыла къоркъмай, буюкъмай баргъандыла, жумушларын айтхандыла.

Ол халкъны эзгенлени, адам къыйынын ашагъанланы кёрюп болмагъанды. Андан эди аны Октябрь революциягъа алай кёлю бла берилгени.

1918 жылда 21-чи мартда Къабартыны эм Малкъарны уруннганларыны 1-чи съездлери бардырылгъанды. Къалабекланы Солтан-Хамит бла Акъайланы Хажи-Мырза аны ишине къатышхандыла. Анда уа Нальчик округда Совет власть тохташдырылгъанды. Алай аны душманладан къорууларгъа керек эди. Къысха заманны ичинде ишчиледен бла эллиледен Къызыл Аскерни отрядлары къуралгъандыла. Алагъа уа халкъны бек ышаннгылы эм батыр жашлары жазылгъандыла.

Аллайладан бирлери уа Огъары Чегемден Акъайланы Хажи-Мырза болгъанды. Ол Къалабекланы Солтан-Хамит бла бирге Энейланы Магомет, Ностуланы Юсуф, Мусукаланы Ахмат Къызыл Аскерге жыйгъан малкъарлы отрядлагъа адамла алып келгенди.

Ол кезиуде Серебряков да революциягъа къажау отрядла къурагъанды. Хажи-Мырза, ала бла кюрешге жигер къатышып, кесини халкъыны иши ючюн къанын-жанын да аямагъанды. Ётгюрлюгю, къураучу хунери бла атын айтдыргъанды. 1919 жылда январь айда уа Акъай улу Энейланы Магомет, Ностуланы Юсуф бла бирге 1500 къызыл аскерчиси болгъан малкъар полкну Деникинни аскерлери бла урушха Нальчикден фронтха атландыргъанды.

Терк областьны Халкъ советини уруннганлагъа чакъырыу сёзюнде былай айтылгъанды: «Эй, эркинлик алгъан таулула! Атлагъа минигиз, душман босагъагъа келип тохтагъанды». Бу сёзле Акъайланы Хажи-Мырзаны жюрегине да жол табадыла. Ол Къызыл аскерни отрядлары бла Уллу Къабартыдан Гитче Къабартыгъа кетгенди, политкомиссар болуп, Муртазовода, Владикавказда сермешледе отрядны аллында баргъанды, аскерчилени жигитликге кёллендиргенди.

Ол кезиуде Н.Ф.Гикало командирлик этген 12-чи Къызыл аскер Владикавказны акъла алгъандан сора Чечен жанына кетгенди. Къабартылы эм малкъарлы отрядла да Гикалону аскерине къошулгъандыла. Мында уа Акъайланы Хажи-Мырза Къабарты-Малкъар ротаны политкомиссары болуп къуллукъ этгенди.

Анга Гикало берген удостоверенияда былай жазылыпды: «Бу документ Акъайланы Хажи-Мырзагъа ол керти да Терк областьдан совет аскерле артха кетгенде, кеси аллына къуралгъан акъ аскерни властына бой салмай, къызыл аскерле бла кетгени ючюн бериледи. Ызы бла ол 1-чи энчи къуралгъан къызыл аскерчи отрядлада Къабарты-Малкъар ротаны политика комиссарыны къуллугъун толтургъанды. Анга къаллай жууаплы ишни да ышаныргъа боллукъду».

Малкъар кесини жашау сынаулары болгъан жигер жашларын: Энейланы Магометни, Ностуланы Юсуфну, Мусукаланы Ахматны, Акъайланы Хажи-Мырзаны эм башхаланы башчылыкълары бла Север Кавказда Деникинни аскерчилери бла сермешлеге ийгенде, Серебряковну жут аскерлери, Къабартыны къолгъа этип, Малкъаргъа ёшюн ургъандыла. Болсада алагъа хар тау ауузда да къажаулукъ кёргюзтюлгенди. Душман, не бек кюйсюз болгъан эсе да, Малкъарны бюгалмагъанды. Халкъ акъ аскерлеге къажау бирден сюелгенди.

1918 жылны ахырына Деникинни аскерин тёгерегинден алып, аны ырбыннга къыса башлайдыла. Къызыл Аскер бир жанындан, партизанла экинчи жанындан алып, акъланы седиретедиле, аякъ тюплеринде от жандырадыла. Алай бла душман кёп бармай ууатылады.

Къызыу сермешледен сора 1920 жылда 11-чи мартда Къабартыда эм Малкъарда Совет власть орунуна къайтады. Бизни жигит жашларыбыз Владикавказны акъ аскерледен азатларгъа тири къатышадыла. Север Кавказда алай бла Совет власть толусунлай тохташады. Андан сора жашларыбыз, эллерине къайтып, мамыр жашауну башлайдыла.

1920 жылда мартда жаш урушдан Гикало къол салгъан аттестаты бла келгенди. Ол документде былай жазылады: «Бу аттестат Акъайланы Хажи-Мырзагъа ол 1919 жылда сентябрьден башлап отрядда болгъанына шагъатды. Ол жигитлиги, ётгюрлюгю бла кесин чынтты аскерчича, политкомиссарча кёргюзтгенди...»

Ол жыл 5-чи мартда Терк областьда къозгъалыулагъа къажау кюрешген Къызыл Аскерни штабыны жыйылыуунда Акъайланы Хажи-Мырза Къабарты ревкомгъа членнге сайланнганды. Бу ишин да бет жарыкълы толтургъанды. Советлени съезди болгъунчугъа уа, Къабартыда бла Малкъарда власть органланы ишлерин ревком тамамлагъанды.

Нальчик округну келечилерини 1-чи съездлери 1920 жылда июль айда чакъырылгъанды. Анда уа Хажи-Мырза округну толтуруучу комитетине айырылгъанды. Ол жыл Нальчикни Советини съезди 26-чы ноябрьден 1-чи декабрьге дери баргъанды. Анда да Акъай улун толтуруучу комитетине айыргъандыла. Бу борчун да ол тюз ниетли, хар замандача, жигерликни юлгюсюн кёргюзте, толтургъанды. Малкъар халкъны ышаннгылы башчыларындан бири болгъанды.

Терк областьны халкъларыны съездини делегаты Акъайланы Хажи-Мырза анда да тау миллетлени жашаулары, ишлери бла байламлы кёп вопросланы юсюнден сёлешгенди. Артыкъда малкъарлыланы сейирлерине айырып эс бургъанды. 1921 жылда 6-чы апрельде Малкъар округну Советини биринчи съезди ишин башлагъанды. Акъайланы Хажи-Мырза аны да делегаты эди. Анда аны округну толтуруучу комитетине членнге, ызы бла уа исполкомну президиумуну членине сайлагъандыла. Бу къуллукъларында да ол халкъына жаны-къаны бла къуллукъ этгенди. Къабартыны уруннганлары бла къарындаш шуёхлукъну кючлерге уллу къыйын салгъанды. Ол тау элледе колхозла, совхозла къураргъа, жолла ишлетирге башчылыкъ этгенледен бирлериди.

Халкъыны ётгюр жашы урушда, мамыр жашауда да миллетини намысын кётюргенди, жигерлиги, адеби-къылыгъы, сёзюню кертилиги, ишини тынгылылыгъы бла атын айтдыргъанды. Отузунчу жылланы ахырында, саулугъу осал болуп, дуниядан кетгенди.