Къабарты-Малкъар –кёкню тюбюнде ачыкъ музей

Алгъаракълада Къабарты-Малкъарда Германияны Археология институтундан алимлени къаууму болгъанды. Ала бери республиканы тарых-маданият хазнасы бла шагъырейленир эмда аны илму жаны бла тинтир муратда келген эдиле. Аны юсюнден бизге Орус география обществону келечиси, краевед Мокъаланы Тенгиз билдиргенди.

Кавказны Археология институтуну директору Атабийланы Бияслан айтханыча, къауум жыл мындан алгъа этилген келишимни чеклеринде ала РАН-ны Археология институту, Россейни, Германияны, Францияны эм башха къыралланы илму учреждениялары бла байламлыкъла жюрютедиле. Былтыр ала дагъыда Берлинде башда сагъынылгъан институтну Евразия бёлюмю эмда Кильде Христиан-Альбрехт университет бла да бирге ишлерге оноулашхандыла. Анга кёре, регионну талай районунда табылгъан кешенеледе сюеклени антропология жаны бла тинтиу ишле барадыла.

Атабийланы Бияслан белгилегенича, илму иш аланы дендрохронология (маданият объектлени ишленнген кезиулерин жарым жылгъа дери тохташдыргъан илму) базаны къураргъа, къалаланы ишленнген неда адамны басдыргъан кезиуледе табийгъан болумланы да сюзерча топуракъны тинтирге да кёллендиргенди.

Алай бла археологла Урвандагъы Уллу дуппурда (жарсыугъа, анга «чёрный копательлени» хаталары да жетгенди) ёлгенни басдыргъанда хайырланылгъан агъач кесеклени, Огъары Чегемде некропольдан бла Огъары Малкъарда Зылгъыда табылгъан материалланы алгъандыла. Аланы алимле кеслерини тинтиулерини кезиулеринде кёргенлери себепли, ары тышындан бир башха зат тюшмегенине ишеклик жокъду.

Германиялы институтну генеральный директору, (доммакъ ёмюрню бизни эрагъа дери IV-III мингинчи жылла) сюзген Свен Хансен республикада кёргенине уллу сейир этгенди: «Къабарты-Малкъар – кеси кёкню тюбюнде ачыкъ музейди. Мында бай тарых эм археология материалла жыйылыпдыла, аланы юслери бла кёп минг жылланы ичинде адам улу къалай айныгъанын кёрюрге боллукъду», - дегенди ол.   

Алай, бирси жанындан, тыш къыраллы алимле «чёрный копательлеге» ала кеслерини аманлыкъ ишлери бла эрттегили дуппурлагъа, городищалагъа, кешенелеге аллай уллу заран салгъанлары ючюн чамланнган да этгендиле. ФРГ-ны Орхус шахарыны университетини палеоботаника эм топуракъланы тинтиу жаны бла специалисти Мадс Холст регионда «къара» археологияны жайылгъаны, буруннгулу эсгертмеле къыралны жанындан тийишлисича къорууланмагъанлары ёмюрле бла сакъланнган уллу тарых-маданият хазнаны тас этдирирге боллугъун да чертгенди.

Кетерни аллында европалы алимле тинтиу ишлени тохтатмазгъа келишгендиле. Аланы эсеплерине кёре уа, КъМР-де эртте заманлада жашау-турмуш къалай къуралгъаны тохташдырыллыкъды. Быллай комплексли археология тинтиуле бизде биринчи кере бардырыладыла.

Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: