Ариу ышарыу – ариу тишле

Тиш салгъан бек багъалы ишди. Айхай, аны да артда минг тюрлю чуруму чыгъады: коронканы тюбюнде тиш бирде ауруйду, бирде чирийди. Алыннган – салыннган протезле уа кёплеге келишмейдиле. Бек игиси: кесинги тишлеринги сакъларгъа кюрешиудю. Кюн сайын не зат этерге керекди? Аны юсюнден стоматолог Мокъаланы Валентина бла ушакъ этгенбиз.

- Тишлени тазалауну жорукълары бармыдыла?

-Хау, барды. Биринчиден, жаланда эрттенликде угъай, ингирде жукълардан алгъа да паста бла тынгылы жууаргъа керекди аланы. Онг къоллары бла хар жумушну да этгенле,  щётка бла баш тишлени  онг жанындан тазалап башлайдыла, солакъайла уа - бирси  жанындан. Алгъа тишлени  тыш жанлары жуууладыла, артда уа  ич жанындан, андан сора уа  чайнагъан жанлары  тазаланадыла.

 Тишлени тазалап баш жанында кесгичлеринден  башлагъыз. Щётка тишлеге 45 градуслу угол бла тиреледи. Аны тишлеге  къысып, тёгерек айландырып, артха, алгъа элтирге керекди. Сора щётканы бирси жанына  кёчюрюп, баш тишлени тазалагъыз, кесгичледен башлап  арт тишлеге дери элтигиз. Баш  эм тюп чайнаучу тишлени да унутмагъыз.

-Бюгюнлюкде тишлерим аурумайдыла деп, алай кёп адам махтаналлыкъ тюйюлдю. Къалгъан адамла уа врачла аланы пробиркалада ёсдюрюрге къачан юйренирикдиле неда ёмюрлюк пломбаланы къачан  чыгъарлыкъдыла деп  сакълайдыла.

-Алимле стволовой клеткаладан тишлени ёсдюрюрге  юйреннгендиле. Англияда  пациентле ол сынаугъа  кеси  ыразылыкълары  бла  къатышадыла. Алай эсе уа, багъа  имплантантла эм протезле  жууукъ заманда керек болмаймы къаллыкъдыла, деп соргъанла тюбейдиле. Илму тинтиуле бусагъатда   харкюнлюк медицина практикадан   узакъдыла. Ёсдюрюлген  тишле жууукъ заманда  аслам  халда  хазна  хайырланылсынла. Ала тутхучлула боллукълары да белгисизди, аланы орнатыу да алай учуз  боллукъ болмаз. Ол себепден а адамны борчу кесини тишлерин сакълауду.

-Адамла тишлерин аслам санда XIX ёмюрню ахырындан бери жуууп башлагъандыла, алай ары  дери  уа,  ала къарт  болгъунчу дери окъуна, кеслерини тишлери бла жашай эдиле. Бюгюнлюкде уа тишлерибизни жууабыз, алай  адамланы 99 процентлеринде  кариес барды. Алай некди?

-Кертиди, кёп ёмюр кариес адамлада жокъну орунунда эди. Онтогъузунчу ёмюрню ахырында  бал тузну учуз   амал бла чыгъарыргъа юйреннгенден сора, жууукъ заманда бал туз тишлени баш душманлары болгъаны ачыкъланнган эди.

 Ауузда микробла  бал тузну  кислотагъа айландырадыла, ол а тишлени бузады. Тиш ауруу алай бла кёбейеди. Рафинад чыкъгъынчы, хар адамгъа  бир жылда  эки - юч килограмм бал туз жетип тургъан  заманда, алтмышжыллыкъ адамны  бир - эки тиши ауругъанды, артда  уа, адам бир жылгъа  къыркъ - алтмыш килограмм бал туз ашап башлагъандан сора, онекижыллыкъ сабийде юч-беш кариесли тишлери болгъанын барыбыз да кёребиз. Бал туз адамны саулугъуна бек уллу заран салады, бек алгъа уа – тишлерине.

- Башхача айтханда, бал тузну ашамасанг, ол жарсыула да  чыгъарыкъ  тюйюлмюдюле?

- Бал тузну рациондан арталлыда кетерип къояргъа жарамайды. Ол себепден а аны марда бла ашаргъа юйренирге керекди. Юч баш жорукъ:  татлы  затны  кечегиде  ауузланмагъыз, ашагъан кезиулени араларында эм ахыргъы  татлы затланы ашамагъыз. Эм тёртюнчю жорукъ: биринчи юч жорукъну  бузгъандан  сора,  неда тишлени ариуларгъа, ауузну чайкъаргъа, неда къаты алманы, быхыны  ашаргъа керекди.  Бу амалла тишлени саргъалыуларындан, битеу къыйынлыкъларындан къутулургъа болушадыла.

Россейде сынау бардырылгъан эди - жаш адамланы  бир  къауумуну тишлерини саргъалгъанларын стоматологла энчи инструментле бла кетерип тургъандыла. Кариес ол  адамланы биринде окъуна чыкъмагъанды, сынаугъа къатышмагъан адамланы уа ол кезиуде эки - юч  бузулгъан тишлери болгъан  эдиле.

-Тишлени тазалагъан кёп  тюрлю затла (пастала, халыла эм чайкъаучу суула) бардыла. Аладан къайсылары  къыйматлыракъдыла?

-Халыла тишлени араларын  тазалайдыла,  ирригатор  ауузну  ичинде микробланы кетередиле.  Ала къошакъ мадарладыла.   Тиш  щётканы уа бир зат да  алышындырмайды! Аны тюз  хайырланыргъа  юйренсегиз (аны  адамланы  жаланда  онбеш проценти  эталады), стоматолог  керек  боллукъ тюйюлдю.

Тишлени  паста бла  жуугъанда, фторидле аланы  эмальларын кислотала бузмазча этедиле, ала дагъыда  микробланы ферментлерин  кетередиле, кислотаны къуралыууна къажау кюрешедиле, тишледе кальцийни кёбейтедиле, аланы бузмай тутадыла.

Саулукъ сакълауну битеудуния организациясы билдиргенича, фторидлени  пастада, сууда эм тузда болуулары кариесни чыкъмазына  себеплик этедиле. Аны хайыры  Америкада ачыкъланнганды. Ол къыралда суугъа фторидлени  къошадыла. Америкада онекижыллыкъ сабийде жаланда бир  ауругъан тиш болады. Россейде 1990 жылдан бери  пасталада  фторидле хайырланылгъандан  сора, кариес ауруу азая башлагъанды.